KERPİÇ KERPİÇ ÜSTÜNE KURDUM BİNAYI

• 26 Aralık 2010 Pazar 10:55:13

Yaklaşık olarak bin yıldan beri Anadolu’da evler KERPİÇ dediğimiz çamur bloklardan yapılırdı.1950 yıllarından itibaren tuğla ve briketten evler yapılmaya başlandı. Betonarme, kargas, yığma türleri olan bu yapılar ,Anadolu’da modern ve kullanılabilir yapıları oluşturduk Biz burada, kerpiç bir ev ve eklerinin nasıl yapıldığını anlatıp, o günleri hatırlayacağız.

Orta büyüklükte bir aile için gerekli olan 2 oda bir salon ya da, 3 oda bir salon ile diğer eklentilerini inşaatına başlayalım:

A- İNŞAAT HAZIRLIĞI :
Gerekli Malzemeler: Kerpiç (ana ve kuzu kerpiç ) , karılmış kerpiç çamuru, hezen, kiriş, direk için ağaç malzeme. Hasır, tahta, hatıl için sağlam ağaç parçaları, bel ,kürek, kazma, keser çekiç, çivi, ip, götürgü, su kovası ,çamur teknesi, Önceden marangoz tarafından yapılıp hazır edilen Kapı ,pencere, taka, dolap, yüklük, müsendere, kapı eşiği sedir tahtası şerbetlik vs..

Kerpiç evi yapacak olan USTA gelir, ev yapılacak arsa üzerinde ev sahibi ile birlikte evin plânını bir kağıt üzerine çizerler.Bu plana uygun olarak temel kazıklarını çakar ipini çekerler. Böylece yapının oturacağı temel alanı tespit edilmiş olur. Yapı ustası başka bir kağıda da yapı için gerekli malzemeleri (yukarıda sayılan malzemeler) yazar. Malzemenin ölçüleri ve miktarları ayrı ayrı tespit edilmiştir. Malzemeler hazır oluncaya kadar usta gitmiştir.

B- KERPİÇ KESMEK
Kerpiç ev için en önemli ve zahmetli iş, kerpiç kesmektir. Amele bulunur ,arsa temel kazımından çıkan toprak ya da arsaya yakın bir alandan kazılan yeteri kadar toprak, amelelerce su ile karıştırılıp çamur yapılır. Su ile karıştırılan toprak, çamur kıvamına gelince sarı saman katılarak çiğnenir ve küreklerle karıştırılıp kıvamına getirilir. Bu çamur kerpiç yapının hamuru sayılır. Kerpiç için hazırlanan bu çamur bir-iki gün dinlenmeye ve oturmaya bırakılır

Çamur başında; becerikli bir kalıpcı, güçlü ve kıvrak çalışan iki götürgü taşıcıyısı. pratik çalışan kürekçi ameleler vardır. Sabahın erken saatinde başlar kerpiç kesme işi. Çamura yakın düz alana sırası üzerine dökülür kalıptan çıkarılan çamur kerpiç. Götürgü ile getirilen çamur kalıp (tahtadan yapılmış 80 e 40 cm.ölçüsünde,4 gözlü dikdörtgen araç) Kerpiç kalıbı içine dökülür.Kalıpçı bu çamura elleri ile attığı su ile kalıp içine yatırarak sıvar yüzünü, ellerine aldığı suyla düzler ve kalıbı yukarı çekerek kaldırır. Yaş çamur kerpiç kalıp dışında 4 parça halinde kurumaya bırakılır Kalıptan çıkan 4 parça kerpiçlerin ikisi büyük (ana kerpiç ),ikisi de küçük (kuzu kerpiç ) dir. Kalıp, her döküm sonunda kovadaki su içinde bulunan bez (çaput) ile ıslatılarak sonraki döküme hazır edilir. Çamur için gerekli su, omuzlara asılan OMUZLUK askılardaki teneke ya da kovalarla taşınır uzak çeşmeden ya da dereden. Omuzluk ile su taşıyan bu kişiye SAKA denilir. SAKA, aynı zamanda evlere su taşıyan kişilere de denilir. Çamur bitinceye ya da güneş evine (batıncaya) gidinceye kadar sürer bu iş. Yeterli kerpiç hazır edilmiştir. Sıra bu kerpiçleri çevire çevire iyice kurutmaya gelmiştir. Güneş altında günlerce kurutulan kerpiçler bir düzen içinde üst üste kayılarak havalanması ve kuruması sağlanır. Kerpicin çok iyi kurutulması demek yapılacak evin de çok sağlam ve sağlıklı olacağı demektir.

C- EV İNŞAATININ BAŞLAMASI :

İnşaatın başlaması için her şey hazır. Bir usta, bir kürek amelesi ile güçlü bir malzemeci de yapının başındadır. Usta çamur ve taştan örülecek temele ilk çamuru koymadan önce temele kan akıtılır. Bu iş için tavuk, hindi, kuzu gibi hayvanlardan biri kurban edilir. Kesilen kurbanın eti ile yapılan yemekler çalışanların ilk öğle yemeği olarak gelir sofraya. Besmele ile konulan ilk çamur ve taş temel ile yapı başlatılmış olur. Temel bitiminde, temel taş duvarları üstüne sağlam ağaçlardan yapılan FAK dolandırılır. Bu fak üstünde başlar kerpiç yapı. Elinde malası, yanında çekici, şakül ipi, belinde metresi, önüne bağladığı iş önlüğü, cebinde çivileri olan Usta başlar kerpiçleri bir bir örmeye. Bir kol dizilen kerpiç üstüne kürekle atılan çamur mala ile düzlenerek yeni bir kerpiç sırası dizilir üst üste.. Kapı ve pencere hizasına gelindiğinde duvar üzerine ikinci FAK dolandırılır. Kapı ve pencere üstleri ağaç malzeme ile döşenerek üst pervazları oluşturulur. Yapı yeterli yüksekliğe vardığında duvar üstlerine SON FAK dolandırılır. Üstü kalınca çamur ile sıvanan son kerpiç ve örülen duvarlar birkaç gün kurumaya ve dinlenmeye bırakılır.

Usta ve ameleler tekrar dönerler yapının başına. "YAPI YERİ BAYRAM YERİ DEĞİL "Eller çatlar, kanar, tırnaklar kırılır, kollar yorgun, beller bükük ve ağrılı ..Yapı yeri Bayram yeri değil, çalışmalar devam edecektir. Evin üstü örtülecek şimdi de. KARA ÖRTÜ olacak. Kiremit örtü (çatı) henüz bilinmiyor ya da pahalı olduğundan yapılmıyor. Usta duvarın üstünde. Testere, keser, taban keseri, çivi, ip, şakül, çivi, çıta yanındadır ustanın. Aşağıdan verilen ana kiriş atılır boydan boya, er oda için ayrı bir kiriş. Kiriş sağlam ve kalın ağaçtan olur. Buna BABA da denilir. Odanın tam üst ortasına atılan baba, ölç-,biçili ve terazisine uygunluğuna çok dikkat eder usta.

Sonra HEZENLERİN döşenmesi var sırada.50 şer cm. aralıklarla dizilen hezenler teraziye alınmış ve TABAN KESERİ ile yontularak düzeltilmiş üstüne ÖRGÜ HASIR serilir. Kaymaması için de hasırlar belli aralıklarla hezene çivilenir. Hasır üstüne kalın bir tabaka halinde kuru ot, kalın saman (kesmik) döşenir. Üzeri kil toprak atılarak kapatılır. Oluşan bu çatı yapıya DAMBAŞ ya da DAM BAŞI denilir. KARA ÖRTÜ tekniği kullanılmıştır. Kara örtüye hafifçe su atılarak LOĞ lanır. LOĞ; Silindir şeklinde,15-20 cm çapında granit taş yuvarlağıdır. Demir bükülerek takılan sapından çekilerek dam başında dolaştırılıp, toprağın iyice sıkıştırılması sağlanır. Bu işlem gün aralıkları ile birkaç kez tekrarlanır. Daha sora da kağnı ve at arabaları ile AFALK (Altınyazı ) Köyü yakınlarından taşınan ÇORAK (Yağlı killi toprak) dam başlarına atılarak dağıtılır ve üstü loğlanarak sıkıştırılır. Dam başında biriken yağmur sularının aşağıya akmasını sağlayan ZONLUK (Çörtleğen) düzeneği de yapılmış ve yerlerine oturtulmuştur. Taban tahta döşeme, tavan da hasır örtü ile kaplanır.

D- SIVA İŞLERİ :

Elenmiş temiz topraktan hazırlanacak bu çamur da sıvada kullanılacaktır.Yapı yanında hazırlanan bu çamurun samanı çok olmalı. Yapı ustası Ücretini ve helâlliğini alarak ayrılmış başka bir yapı için görev almıştır. Sıva için SIVACI USTASI gelmiştir Amelesi ile koyulur sıva işine. Çamur hazır, gerekli araç-gereçler de hazır.Sabah başlar sıva işi Önce içeriler sıvanır, sonra da hafif atılan su ile ıslatılan dış duvarları sıvanır. Sıvadan önce kapı, pencere, dolap, müsendere, taka ,kapı eşikleri ve sedir ,yüklük, şerbetlik yerlerine monte edilmiş olur. Bu işi Marangoz (DÜLGER) yapmıştır. Oda içine özenle yapılan şömine (kahve ocağı) odaya ayrı bir hava verir.

E- BOYA - BADANA İŞLERİ :

Topraklıktan kazılan AK TOPRAK (ağ toprak) evde elenir, kablara konur, yeterli su ilave edilerek karıştırılır. Elde edilen beyaz badana malzemesi süzülür ve badana (AĞSIVA) ya hazır durumdadır Badanacı ya da evde bu işi beceren biri kolları sıvayıp başlar yeni evin kara çamur duvarlarını badana ile ağartmaya. Badana kabına batırdığı Badana bezi (sıva çaputu) nı yukarlardan başlayarak aşağıya doğru sıvayarak, ağartarak indirir tüm duvarı baştan aşağıya.Ya da badana fırçası ile yapar bu işi. Evin içi dışı badana yapılır, bir-iki saat sonra ev bir sanat harikası olarak çıkar ortaya. Pırıl pırıl ak badana, mis gibi kokan sıva toprağı, yeni kapı-pencere. Ve kapı üstüne, herkesin rahatça görebileceği bir yere asılan iğde çekirdeği, mavi boncuk, nazar muskasından oluşan NAZARLIK asılır. Gözü üstümüzde olanı çatlatacak olan bu nazarlık ki,tüm kaza-bela ve nazara karşı bir HAYAT SİGORTASI niteliğindedir !

F- EVİN DÖŞENİP - DAYANMASI : ( iç döşemesi )

Yeni eve yeni döşeme gerek,. Halı, kilim. yaygı, seccade, yolluk, duvar ve sedir halıları, köşe yastığı, Dokuma yastıklar, dokuma minderler.. Dolap, taka, müsendere ve şerbetlikler için işlemeli ve oyalı örtüler, sandalye ve kürsü minderleri. Perde, işleme ve oyalı yastık örtüleri. Yoksa yapılır, eski ve bozuk ise yenilenir, onarılıp yeni eve uygun hale getirilir.

Oturma Odamızda bunlardan başka neler var: İşlemeli bir kılıf içine itina ile konulmuş Kur’ an Kerim odanın baş köşesindeki duvarda asılı. Duvarda ayna, işlemeli örtüsü ve ayna çerçevesinin kenarlarına sokulan sararmış, solgun aile ve asker fotoğrafları, aynanın en üst çerçevesi üstünde kemikten saç tarağı(çerçiden alınmış).Odanın uzun duvarına çakılan duvar halısı, yanında el dokuması yün seccade ve aradaki boşluğa çakılan çivide asılı tek namlulu DOLMA TÜFEK. Odanın oturma alanına uygun bir duvarına çakılan çiviye asılan GAZ LÂMBASI ( 5 -7 - 14 numara olur ),takada bekletilen İDARE ÇIRASI ya da BEZİR ÇIRASI. Zengin evinde LÜKS LÂMBASI, Aralıkta yanan gaz FENERİ. Ahır ve ağılda kullanılan bezir ve idare çıraları. Odanın uygun bir köşesine konulan masa ve sandalyeleri ile iki yanda duran KÜRSÜ (sehpa olarak kullanılır)
Ocak önünde hazır bekletilen kahve Takımı (cezve, fincan, tepsi, kahve kutusu, kahve tavası, dibeği ya da kahve değirmeni, ispirto ocağı ),MÜSENDERE tereğinde terlik ve ayakkabılar, çizme, şemsiye gece feneri, kerata, at kırbacı ya da yamçısı vb. Rafta sıralanmış bardak, tabak, tepsi, çay kahve takımları kıymetli eşyalar, kibrit, saat, resim ve Fotoğraflar..vb, Duvarların kıble tarafına çakılan çivilere asılan Dinî Levhalar (Arapça yazılmış Ayet ve Hadisler ).Şerbetlik raf ve dolaplarına yerleştirilen çeşitli renk ve şekilde su bardakları, çay bardakları, vazolar ve plastik çiçekleri, mumluk, toprak, cam ve plastikten cicili bicili süs eşyaları ve daha bir çok şeyler. Odanın bir Köşesine kurulan Metal ya da ağaç Karyola, yakında çocuk beşiği, soba, köz mangalı, Maşa, ateş küreği (maplak), odun-tezek- kızmık gibi soba yakacaklarının konduğu kab..

İkinci Oda Çocuklara aittir. Yüklük (yatak, yorgan, yastık, çarşaf bu odadaki yüklükte durur) ve aile için gerekli olan eşya ve malzemeler bu odaya konur. Çocuklar bu odada oturur, derslerini yapar, oynar ve yatarlar. Okul malzemeleri ve giysileri de bu odadadır. Üçüncü oda ya yiyecek, giyecek, yakacak ve kullanılacak eşyalar konulur. Bu odaya "Kayıt damı, sofa, kiler gibi isimler verilir. Evin girişine de "mağabeyin" denir.

G- EV İNŞAATI BİTMİŞTİR :

Ev inşaatının tamamlanması, ev eşyalarının yerleştirilmesinden sonra, eş-dost, akraba, arkadaş ve komşuların ziyareti başlar Yeni ev için "HAYIRLI OLSUN, GÜLE GÜLE OTURUN " dilekleri için ev hediyeleri getiren bu insanlara teşekkür edilerek "Daha iyisi sizlerin olsun ,Allah evsizlere de nasip etsin" diyerek karşı dilek ve temennilerini sunarlar.

Böylece bir ANADOLU EVİ yaparak aileyi bu yeni eve yerleştirmiş olduk.
Darısı evi olmayanlara olsun..

Derleyen ve anlatan:
*Muzaffer YILDIRIM