HARPUTLU ÇÖTRLİZADELER

• 11 Temmuz 2010 Pazar 01:55:45

HARPUT (ELAZIĞ) BÖLÜMÜ

Soyumuz, Oğuz Han‘dan gelmektedir. Atamız Oğuz Han‘ın “Gün Han, Ay Han, Yıldız Han, Gök Han, Dağ Han, Deniz Han” adlarında 6 (altı) tane oğlu vardır. Oğuz Han’ın her oğlunun da dört tane oğlu vardır. İşte Atamız Oğuz Han’ın altı oğlundan olan 24 tane torunu, bugünkü “24 Oğuz Boyu“nu meydana getirmiştir. Bütün dünyaya yayılan Oğuzlar, bu 24 boya dayanmaktadır.
Bu gün; Türkiye, Balkanlar, Azerbaycan, İran, Irak ve Türkmenistan’da yaşayan Türklerin ataları olan büyük bir Türk boyu. Oğuzlara, Türkmenler de denir. Çötelilerde, Oğuz Türkleri Bozok kolu, Tokar/ Töker/ Döger, boyundandır. Döger/ dürüp toplar anlamındadır.
..................................OĞUZLAR..................................

BOZOKLAR.......................................................ÜÇOKLAR
Günhan Ayhan........Yıldızhan................ Gökhan....Dağhan.. Denizhan
Kayı....... Yazır........... Avşar......................Bayındır.. Salur........ İğdır
Bayat..... Döger........ Kızık........................Becenek.Eymür......Yiva
Karaevli Yaparlı....... Karkınhan...............Cepeni....Yüreğir.....Kınık
Alkaevli.. Dodurga....Begdili...................Çavuldur..Alay..........Büğdüz

Oğuz Türkleri Bozok kolu, Tokar/ Töker/ Dögerler.
Yenikentli Vezir Ayıdur,HARPUT-(Elazığ) Diyarbakır-Mardin hâkimleri, Artuklular, Sincar-Siverek, Suruç arasında hâkim eski Caber Beyleri, Memluklar devrinde Halep Döğeriyle Hama Döğerleri, bugünkü Mardin-Urfa arasında yirmi dört oymaklı Kürt Döğerleri, Hazar Denizi doğusundaki Saka Boyu Takharlar; Şavşat’taki Ören kale, To-Kharis ve Malatya’nın Tokharis bucağı, Dağıstan’daki Digor ve Kars ve Arpaçay sağındaki Digor kazası bu boydan hatıradır.

ÇÖTELİ AİLESİ; Büyük Selçuklu Devleti zamanında Türkmenistan’dan gelerek önce Van İline bağlı Çatak İlçesine yerleşmiş, daha sonraki yıllarda Çataktan göç ederek Erzurum’a bağlı Çadeli Beldesine yerleşmişler. 14. yy başlarında ERZURUM ili ÇADELİ beldesinden göç ederek HARPUT’A (ELAZIĞ) gelen, kökleri TÜRKMENİSTAN olan büyük bir ailenin Fertleri ÇÖTELİZADELER;
Harput’un tanınmış bir ailesi olup bölgenin kudretli
hanedanlarından biridir. Bu aile özellikle 18. yüzyıldan itibaren Harput ve çevresinde etkin olmaya başlamıştır.
Bölgenin ayan, eşraf ve hatırı sayılır ailelerinden biri olarak bilinen ve
tanınan Çötelizadelerin bizzat devlet hizmetine girmeleri 1832 tarihinde
gerçekleşmiştir. Bu tarihte Çötelizadelerden İbrahim Beğ’in vezir rütbesiyle
Diyarbakır Valiliğine ve Ma’den-i Hümâyûn Eminliğine atanmıştır Ancak
İbrahim Paşa Valiliğe atanmasından kısa bir müddet sonra Diyarbakır’dan
Harput’a gelirken yolda rahatsızlanarak ölmüştü İbrahim Paşa’nın bu ani
ölümü üzerine yerine hem yeğeni hem de damadı olan İshak Beğ aynı şekilde vezaret rütbesi verilerek Ekim 1832 tarihinde Diyarbakır Valiliğine ve Ma’den-iHümâyûn Eminliğine atanmıştır. Atanmasında ise gerekçe olarak Memlekete zabtedecek biri lazım olduğundan İshak Beğ merhûmun hem damadı hem biraderzâdesi olub ol
taraflarda mer’iü’l- hatır ve hüsn-i zabt-ı idareye muktedir olduğundan...İshak Paşa’nın bu göreve atanmasında etkili olan en önemli faktör
bölgenin tanınmış sözü geçen hatırlı bir aileye mensup olması olduğunu
görülmektedir. Gerçekten de bu dönemde Diyarbakır ve Harput civarlarında
özellikle aşiretler büyük huzursuzluklar yaratmaktaydılar
Vezir rütbesi verilerek Diyarbakır Eyalet Valiliğine atanan İshak Paşa’ya 7
Şubat 1833 tarihinde Rakka Eyaleti valiliği de tevcih edilerek görev sahası daha dagenişletilmiştir...(1932-1934) Görev süresi.
Rakka Eyaleti merkezi URFA olmak üzere 9 sancaktan müteşekkildir...
Çötelizadeler, Harpu ve Elazığda 150 yılı aşkın süre Osmanlı Beğliği yapmışlardır.
Harput Hanedanından, Çötelizade Asim Beğin Torunu, Çötelizade Mustafa Beğin Oğlu Olan; Çötelizade Asim Bey (1908-1912) İkinci Meşrutiyet’te Elazığ Milletvekilliği, (D.1873 Ö. 1928) / 1901- 1905 Yıllarında Elazığ Belediye Başkanı (İshak Paşa oğlu / Çötelizade Mehmet Beğ (D.1970-Ö1914) / (1920-l925) Yıllarında (Rıza Bey oğlu) Çötelizade Mehmet Bey Elazığ Belediye Başkanlığı,(D.1970 Ö 1931) /(1920- 1931) Muhiddin Çöteli Bey Cumhuriyet döneminde üç devre Elazığ Millet Vekilliği yapmıştır.İshak oğlu Çötelizade Mehmet Beğ ve Muhittin Çöteli Beğ Kardeştir. Çötelizade İbrahim Paşa’nın oğlu Hasan Bey Kapucu başı Amcazadesi Miralay Ömer Bey 1846 yılında Alay komutanı iken alayı Şama naklinde istifasını vermiş ve Harput’ta yaşamış. Muhiddin Çöteli Beğ’in torunu Faik Çöteli Beğin oğlu Zülfü Çöteli İstanbul il Jandarma alay komutanlığı yapmış, Siirt Jandarma Bölge Komtanıyken Emeli olmuş. Ve gümrükler Baş müdürlüğü yapmış. (İshak beğ oğlu) Belediye Başkanı Çötelizade Mehmet beğ’in oğlu Saim Beğ Diyarbakır ili Çüngüş İlçesi Kaymakam vekilliği yaparken Vefat etmiştir..(Rıza Beğ Oğlu) Elazığ Belediye Başkanı Çötelizade Memmet Beğin oğlu Sami Beğ’de Elazığ Belediyesinde memur olarak görev almış. Sülayman Paşanım Torunları İnam beğin oğulları, Emekli Albay Suat Çöteli ve emekli albay kamuran Çöteli. Kara kuvetlerinde görev almışlardır. Kamuran Çöteli Kore gazisidir.
İnam Beğ Tahirat karibi ve Kaymakam Vekilliği Yapmıştır.
ÇÖTELİZADE İbrahim Paşa ve İshak Paşa Diyarbakır Valisi olduklarında Diyarbakır’a gitmeyip,Eyaleti Harput’tan İdare etmişler ve Harput’un Eyalet olmasınada katkıda bulunmuşlar.
İshak Paşa, İbrahim Paşanın kardeşi oğlu ve damadıdır. İshak Paşa Vaili olmadan önce bir süre vekâleten Harput Kaymakamlığı yapmış.1925 yılında Çötelizade Asim Beğ’e Elazığ Valiliği teklif edilmiş, affını talep etmiş.
ÇÖTELİLER: Elazığın kurulmasında resmen öncülük etmişler. O zamanlar, bu gibi şehirler, Valilerin Umeray-ı Beldeden tayin ettikleri kişiler vasıtasıyla idare edilirmiş bununla beraber bu iş için tayin olunan beğlerin hanki kariyede otururlar ise otursun orası, Merkezi hükümet ilan edilirmiş. Çötelizadeler de beynel-Ümeradan olduklarından, Harput’un gelişmeye müsayit olmadğını, zamanın Valisi Reşit Mehmet Paşa (1834) ile görüşerek, Şehrin mezrede kurulması karara bağlanmıştır. Atanan Çötelizadeler’de Mezra(Elazığ) da oturduklarından Kanun gereği Şimdiki Elazığ’da Yerleşmeye karar verilmiş, Çötelizade İBRAHİM PAŞA Konağı valilik emrine verilerek, Hükümet 1834 Yılında burada Göreve başlamıştır. Bu Meyanda Hoş, Sarını, Hoğu gibi köylerde de Hükümet kurulduğu sabittir.(Hicri 1301 tarıhli salnameden.)
Mamuretül-Aziz adı,1862’de Abdülaziz’in Valilerinden İsmail Paşa tarafından verilmiş ve 1879 yılında Vilayet olmuştur.
1638 yılında IV. Murat bağdat seferine giderken yurtbaşında konaklamış ve Yavuz Sultan selim han 1514yılında İran seferine ğiderken Çötelizade’ler yurtlarını açmış ve asker temin edilmiş, Orduya büyük hızmetlerde bulunulmuş. Beylerin asli görevlerinden biride orduya asker yetiştirmek, onların yiyecek ve giyeceklerini temin etmektir.
TARABULUSGARP Emiri, Libya Kıralı Şeyh Ahmedi Sunusinin 1921 yılında Hacca gitmek üzere, Elazığ’a geldiginde.Çötelizade Asim Beğin Konağında, misafir olarak ağırlanmıştır.
ÇÖTELİZADELER, çok merhametli İnsan sever, halkına her konuda yardımcı olurlardı ve kimseye zülumları olmamış, ellerinde olanı fakir fukarayla paylaşır, Konaklarının bir bölümü gece gündüz, halka açık kasaba ve köylerden gelenler, konaklarda yiyecek ve yatacak ihtiyaçlarını temin eder,Şehirde işleri görüldükten sora evlerine dönerlerdi. Elazığ halkı hala çötelilerden övgüyle bahseder ve memnuniyetlerini belirtırler.,
Bu Ailenin% 90’a yakını Üniversite mezunu olup çeşitli kademelerde görev almışlardır.... Çöteliler, eğitimede önem vermişlerdir; Harput’ta, bulunan on iki medreseden dokuzunu, Çöteliler yaptırmışlardır:

MEDRESELER
KURŞUNLU MEDRESESİ’ 1795 tarihinde Çötelizade Hacı Memi Ağa tarafından yaptırılan bu medrese Kurşunlu Cami içerisinde bulunmaktadır. Yaklaşık 60 öğrencinin öğrenim gördüğü medrese Harput’un önemli eğitim kurumlarından birisidir.
’ÇÖTELİZADE AHMET AĞA MEDRESESİ’ Ağa Mahallesinde olup Harput eşrafından Çötelizade El-Hac Ahmet Ağa b. Hacı Muhammet Ağa tarafından 1807 yılında kurulmuştur. Kurucusuna ait olan çeşitli işletmeler ve gayri menkullerden elde edilen gelir kurduğu vakıf aracılığıyla bu medreseye aktarılmaktadır
. ’HACI İBRAHİM PAŞA MEDRESESİ’ 1832 yılında bir müddet Diyarbakır valiliği yapan ancak aynı yıl vefat eden Çötelizade İbrahim Paşa Tarafından 1830 yılında yaptırılmıştır. Medrese içerisinde kütüphane, dersane ve hücre olarak toplam 17 oda mevcut olup, İbrahim Paşa kendisine ait işletme ve gayrimenkullerinin gelirini bu medreseye vakfetmiştir. 1301 tarihli salnamede bu medresede öğrenim gören 60 öğrenci olduğu belirtilmektedir.(Müderris Dağıstanlı hocanın İbrahim Paşa Medresesinin Mütevellisi olan Çötelizade Sırma Hatuna vasiyrti üzere Müderrisliğini Beyzade Hazretleri Ali Rıza Efendi yapmıştır.)
’SARAHATUN MEDRESESİ’ 1830 tarihinde Çötelizade Ahmet Ağa b. Mehmet Ağa tarafından giderleri kendi işletme ve mülklerinden karşılanmak üzere Sarahatun Camisinin bitişiğinde inşaa edilmiştir. Bir dersane ve altı hücreden oluşmaktadır. 1301 tarihli salnamede 50 öğrenci olduğu belirtilmektedir.
’ ÇÖTELİZADE İSMAİL AĞA MEDRESESİ’ Kurşunlu Cami civarinda bir dersane ve beş odadan oluşan bu medrese Çötelizade İsmail Ağa tarafından 1828 tarihinde kurulmuştur. İsmail Ağa kendisine ait 20’ye yakın dükkanın gelirini bu medreseye bağışlamıştır. Bu medreselerin haricinde vakfiyesini bulamadığımız ancak çeşitli kaynaklarda isimleri geçen medreselerde mevcuttur. bunları ise sadece isimleri ve öğrenci sayıları itibariyle veriyoruz. ’
TEVFİKİYE MEDRESESİ’ Dağ Kapı civarında kurulu olan bu medresenin 20 öğrencisi olup bir müderris görev yapmaktaydı. Çötelizade Hacı İsmail Bey tarafından yaptırılmıştır.
’SÜLEYMAN PAŞA MEDRESESİ’ Çötelizade Süleyman Paşa tarafından kurulmuştur. bu medresede 50 kadar öğrenci eğitim görmekteydi.
’İSHAK PAŞA MEDRESESİ’ Eski Diyarbakır valisi ve Madeni Hümayun Emini olan (1832-1833) Çötelizade İshak Paşa tarafından yaptırılmıştır. Bu medresede 30 kadar öğrenci öğrenim görmektedir.
’ HATUNİYE MEDRESESİ’ Çötelizade İsmail Bey ve Çötelizade Ömer Ağa tarafından yaptırılmıştır.
ÇÖTELİZADE KAMİL PAŞA Kütüphanesi ve Çötelizade İBRAHİM PAŞA kütüphanesi kitapları 1916 yılında.İstanbul Arkoloji müzesi ve Kütüphanesine teslim edilmiş müzenin kütüp hane bölümü araşrırmacılara kapatılmış bazı araştırmacılar ilgi göstermişlersede cevap alamamışlar. Medreselerin bir bölümünün vakfiyeleri bulunamadığı için kayıda geçilmemiştir…
HARPUT’UN yerli haklıda, Oğuz Türkleri Bozok kolu, Tokar / Töker / Döger, Soyundandır. Harput Hükümdarı Çubuk bey tarafından Anadolunun Türkleştirilmesi maksatıyla Türkmenistandan gertirilerek Harput’a
ve bazı civar köylere yerleştirilmişlerdir….
Kaynak: Oktay ÇÖTELİ