Edebiyetımızda Şiirlerimizle İlgili Yazım Kuralları

• 1 Eylül 2007 Cumartesi 09:13:17

Edebiyatımızda Şiirlerimizle İlgili Yazım Kuralları
Sevgili okurlarım ve grup arkadaşlarım. Geçen hafta yazmış olduğun makalemde Şairlerimizi ve şiirlerimizi yorumlamıştım. Bu haftada şiirlerle ilgili yorumumu sizlerle paylaşmak istedim. Mademki bizler edebiyatla uğraşıp, onun içinde yer almak istiyoruz, o zaman çok dikkatli olarak, temel doğruların içinde olmamız gerekmektedir. Bu nedenle, bilmemiz gereken bir dizi kuralları uygulamada yerli yerinde kullanmalıyız. Bilmeden bir takım eksik çalışma yapmak, çok anlamlı ve değerli çalışmalarımızı anlamsız kıla bilir. Bunun önüne geçmek adına, çalışma konumuzla ilgili, bilgi sahibi olmalıyız.
Sizlerle bu makalemde şiirlerle ilgili “Uyaklar ve Uyak Çeşitleri” hakkında düşüncelerimi paylaşmak istedim.
1-Uyaklar ve Uyak Çeşitleri: Uyaklara (kafiye) çeşitleri de denilebilir. Bu bağlamda, Uyaklar gerek hece vezni olarak yazılan, gerekse serbest şekilde yazılan şiirlerdeki yerinin çok önemli olduğunu bilmeliyiz. Bu önemin kısaca genel temasına baktığımızda, şiiri düz yazıdan ayıran tema budur. Serbest şiirlerde de uyaklar önemli olsa da, genellikle hece ile yazılan şiirlerde uyak kullanmak şartı vardır ve bu şart her zaman aranmaktadır. Ne var ki azda olsa bazı yanlışlıklar olmaktadır. Bu yanlışlardan bazılarına dikkat çekecek olursam, hiçbir zaman uyak olmayan sözcükler zaman zaman uyakmış gibi kullanıldığı görülmektedir. Fiil kökünün sonlarına gelen ekler uyak gibi algılanmakta olduğunu görmekteyim. ( varıyorum-yoruyorum- sarıyorum) gibi fiillerin kökleri değil, ekler uyak zannedilmektedir. Ancak bu eklerin şiirdeki yerleri, uyak değil rediftir.
Özellikle uyakların yalnızca fiil kökünden oluştuğu hiçbir zaman, akıldan çıkmamalı. Örnek verecek olursam: Bakıyorum- yakıyorum- akıyorum-çakıyorum- okuyorum sözcüklerinde uyak olan kökler: “Bak-yak- ak-çak-ok “ kökleridir. Bu köklerin sonuna gelen eklere redif denilmektedir. Şiirlerde kafiyeler, ( yani uyaklar) sözcüklerde ki uyumlu harf durumuna göre ve kullanıldıkları yere göre incelenmelidir. Buna göre bir sıralama yapacak olursam:
*Yarım Kafiye: Yalnızca bir harfin benzeşmesinden oluşmaktadır. Örnek verecek olursam; “kuş-taş-şiş” ve benzer sözcüklerin ortak olanı “ş” harfleridir. Bu nedenle bu kafiye düzenine yarım kafiye denilmektedir.
*Tam Kafiye: İki harfin benzeşmesinden meydana gelmektedir. Buna göre bir örnek verecek olursam: “ taş- baş- şaş” ve benzeri sözcüklerin anlamları farklı olsa da uyumlu harfler “aş”tır. Bu nedenle bu kafiye düzenine tam kafiye denilmektedir.
*Zengin Kafiye: En az üç veya daha fazla harflerin benzeşmesinden oluşan bir kafiye türüdür. Örnek verecek olursam: “kurak-orak-durak-sarak” burada da benzeşen harfler “rak” tır. Bu nedenle, bu kafiye düzenine zengin kafiye denilmektedir
*Tunç Kafiye: Mısra sonundaki kafiyelerden birinin tamamı, diğer bir kafiyenin içinde olduğunda, buna tunç kafiye denilmektedir. Örnek verecek olursam: “akına-sakına-bakına” her üç sözcükte de ortak olan “kına” dır dır. Bu nedenle bu kafiye düzenine tunç kafiye denilmektedir.
Cinaslı Kafiye: Yazılış sekli aynı, ancak anlamı farklı olan bir kafiye türüdür. Buna göre bir örnek verecek olursam: “Dağlarda biten güldür/ gel yârim beni güldür/Yüzünde açan güldür” şeklinde ki mısraların sonuna gelen ortak sözcük “güldür” bu sözcüklerin yazılışları aynı olmasına karşın, anlamları farklıdır. Bu nedenle bu kafiye düzenine, cinaslı kafiye denilmektedir.
*Çapraz Kafiye: Bu kafiye ise bir dörtlüğün birinci mısrasıyla, üçüncüsü mısrası, ikinciyle mısrasıyla dört inci mısrası birbiriyle kafiyeli ise, bu tür kafiye düzenine de çapraz kafiye denilmektedir. Bir örnek verecek olursam: “bağlarım… Bağ/ sözdür… Söz/ dağlarım… Dağ/ yazdır… Yaz” şeklinde yazılanlarda çapraz kafiye denilmektedir.
*Sarma Kafiye: Bir dörtlükte birici satırla dördüncü satır, ikinci satırla üçüncü satır kafiyeli olduğunda, buna da sarma kafiye denir. Bir örnek verecek olursam: “bağlarım... Bağ/sözdür… Söz/ yazdır… Yaz/ dağlarım… Dağ” şeklinde olduğunda zaman, bu şekline de sarma kafiye denilmektedir.
Değerli okurlarım ve grup arkadaşlarım, hece şiiri ile ilgili bir takım kuralları yazarak sizlerle paylaşmak istedim. Bir takım gözden kaçan eksiklerim mutlaka vardır. Tespitleriniz olursa, lütfen yazın. İyi çalışmalar diliyorum.
Mürsel Adıgüzel