KİTAP
MÜZİK
ATÖLYE
ZAZACA ÜZERİNE
Zazaca yazılan ilk kitap 1850 yılında Peter Lerch tarafından çıkartılmıştır. Bu nedenle öncelikle, Zazaca’nın yazılı edebiyata dökülmesini sağlayan Dilbilimci Peter Lerch’e teşekkür ediyorum.
Ardından bunları “Mewlid” adında iki önemli eser takip etmiştir. Bunlardan birincisi 1899’da “Ahmede Xasi” tarafından, ikincisi ise 1933 yılında “Osman Efendio Babıc” tarafından Şam’da yayınlanmıştır. Akabinde, İstanbul da Zazaca kitap ve dergiler çıkartılmıştır.
Fakat gelişmeler maalesef bunlarla sınırlanmıştır. Dil yazıya daha fazla dökülememiştir.
Haa unutmadan tabii birde dilimizde önemli bir yeri olan ve ilk kez Dersim’de yayınlanan “Munzur Haber” adlı Zazaca gazeteyi unutmamak gerekmektedir. Türkiye’de tamamı Zazaca olan buram buram Zazaca kokan dergi ise Erzurum’da yayınlanan “VATI” dergisidir.
Dil bir Halkın kültürünü yaşatabilmesi için en önemli unsurlardan birincisidir. Bir kültürün yaşatılabilmesi için Dil’e büyük görevler düşmektedir. Tabii bunun içinde öncelikle kullanılabilir, gelişmiş, sade ve yalın bir dil yaratılmalıdır. Aksi takdirde kültürler gelişemez, ispatlanamaz ve yavaş yavaş çürümeye, tükenmeye yüz tutar. Bugün Zazaların kendilerini ve kültürlerini geliştirebilmeleri bunu diğer Dünya ülkelerine duyurabilmeleri için dillerinin kullanılabilir ve yeterince edebi eserlerle genişletilmiş olması gerekmektedir.
Bir kültür, bir halk eğer kendisini kendi diliyle tanımlayamıyor ve kendi diliyle geliştiremiyorsa, ona başka dillerden bir fayda olmayacaktır. Bugün Zazaların kendi tarihlerini, kendi yaşam tarzlarını ve kendi geleneklerini Zazaca dışında bir başka dilde anlatmaları veya yazmaları Zaza tarihine ve Zaza kültürüne hiçbir fayda sağlamayacaktır.
Günümüzde Ana dilleri Zazaca olan bir çok Dersim aşiretlerinin bazı kolları Zazaca’dan
Kopup Kurmanci konuşmaktadırlar. İşte bu, dilin yok olma evresinde olduğunun en büyük göstergesidir.
Bugün Zazaca’nın konuşulduğu coğrafya genel olarak Bingöl ve çevresinden oluşmaktadır.
Günümüz Zazacasında bir çok farklılaşmalar olmuştur. Bugün Merkez Zazaca Bingöl, Elazığ, ve Diyarbakır dolaylarında konuşulmaktadır. Fakat bu bölgelerde tam anlamıyla Zazaca faaliyet yürüten herhangi bir yayın organı bulunmamaktadır.
Hal böyle olunca, dil süreç içerisinde yozlaşmaktadır. Zazaca kaybolup yerini yarı Zazaca yarı Türkçe konuşulan enteresan bir dile bırakmaktadır. Bunun yanı sıra bölgede Zazaca’dan sonra gelen ve yazılı edebiyatı Zazacadan ileri seviyede olan Kurmanci Zaza diline hakim olmaktadır.
Örneğin; bugün Rus edebiyatı okumak Onların kültürü, gelenekleri, yaşam biçimleri hakkında bir çok bilgi sahibi olmamızı ve Rus Kültürünün Dünya çapında tanınmasını sağlamaktadır.
Bugün Bingöl’deki yerel gazetelerin her birinin günde sadece bir köşede Zazaca bir makale veya Zazaca bir hikaye yayınlaması çok mu kötü bir şey sizce, veya çok mu zor.
Bir dilin yok oluşu bir kültürün geleneğin ve hatta bir halkın yok oluşudur.
Bu yüzdendir ki Dil kültürün gelişmesinde halkın ilerlemesinde en büyük etkendir.
Dilimize Sahip Çıkalım.
Onu Yozlaştırmayalım.
Ali Arif CAKA
YORUMLAR
Bir zaza olarak bu yazıyı keyifle okudum. Bingöllü olan hemşerimiz Mehmet AYDAR tarafından Zazaca sözlük çıkarıldı. Yeni yeni bu dil ve kültürle lgil çalışmalar yapılmaktadır.
Bu yazıyı da neden zazaca yayınlamadınız?
Saygılar.
Kendi dillerim alanında ciddi manada bir araştırma yapmıştım bir zamanlar. Kürtçe üzerine çok şey söyleniyordu milleti sevmeyen efendim Türk boylarından biridir diyorlardı ki külliyen yalan. Zazaca da Kürtçe de apayrı iki dil. Birine diğerinin etiketi yapıştırılamaz. Ki bakarsak hiçbir Zaza ne Kürt'e benzer ne de Türk'e Türk'ün bir ingilize benzemediği ve asla da benzemeyeceği gibi.
Zazaca diye bir dil var mıdır tarihte merak ediyordum yoksa bazılarının söyledikleri gibi gerçekten asimile olmuşlardan mıydı..Ama araştırdıkça hayır en az diğer diller kadar bu da kendine has bir dil ve varlığı inkar edilemez. Evet zamanla Zazaca da çok değişti. Benim memlekette hemen hemen her köyde ayrı bir ağız vardır şimdilerde şive dediğimiz. Bazen onları anlamıyorum bile ama kendi dilimi iyi biliyorum.
Ben düşünmüştüm bir ara burada doğu dillerine ait bir yazı serisi ama bu da güzeldi yalnız biraz eksikli. Devam ederseniz daha geniş araştırın ve ayrıca milleti anlatmanız da güzeldi yanlışa tanık olmadım.
( unutmadan yazım hataları var bir daha gözden geçirin isterseniz)
Daimini diliyorum.
Sevgiyle kalın efendim.
