MÂNİLERİMİZ-1

• 2 Kasım 2009 Pazartesi 14:37:16

Mustafa CEYLAN
*************************

Mâni Türk halk şiirinde en küçük nazım biçimidir. Yedi heceli 4 dizeden oluşur.
Birinci ikinci ve dördüncü dizeler birbiriyle uyaklı, üçüncü dize de serbesttir, uyak düzeni harflerle şöyle gösterilir

MÂNİ

Mâni Türk halk şiirinde en küçük nazım biçimidir. Yedi heceli 4 dizeden oluşur.
Birinci ikinci ve dördüncü dizeler birbiriyle uyaklı, üçüncü dize de serbesttir, uyak düzeni harflerle şöyle gösterilir: a a x a

YÂR

Kulak vermez sözüme
Bel bel bakar yüzüme
Gönlü bizde değilse
Görünmesin gözüme

Mustafa CEYLAN
***************************************

KADER

Yâr yâr diye inledik
Çile içtik, dert yedik.
Bu nasıl bir kadermiş
Ateşte serinledik.

Mustafa CEYLAN
***************************************

SEVDA

Gözevime kapısın,
Hiç değişmez tapusun
Hasretinden hastayım
Dermanım olur musun?

Mustafa CEYLAN

****************************************************
Birinci ve üçüncü dizeleri serbest, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı olan mânilerimiz de vardır:

GEÇER

Kirpiğinin pırpırı
Kalbimi deler geçer
Gönlüm senin peşinde
Kuzudur meler geçer

Mustafa CEYLAN
***************************************
GEL

İçimin ırmağısın
Çağıl çağıl ak da gel
Mazini bir kenara
Fırlatıp bırak da gel

Mustafa CEYLAN

***************************************

MÂTEM

Yüzbin kuşun uçtuğu
Bir bahçedir bu gönül
İçlerinde sen yoksun
Kan ağlar, susar bülbül

Mustafa CEYLAN

****************************************************
Genellikle, mânilerin ilk iki dizesi, uyağı doldurmak ya da temel düşünceye, ana fikre, bir giriş yapmak için söylenirler. Asıl söylenmek istenen düşünceyle anlam yönünden ilgisi pek yokmuş gibi görünse de konuya bağlı olarak yorumlanabilir. Üçüncü dizenin serbest olması mâni söyleyene kolaylık sağlar. Temel duygu, düşünce ve fikir son dizede ortaya çıkar.

Anlamlı bir dize ya da uyak bulunamadığı durumlarda, birinci dizede, anlamlı bir sözcüğün hitap biçiminde,(ey, oy, ay, hey, vs şeklinde) tekrarlanmasıyla dize doldurulur veya türlü çağrışımlar yaratabilecek uydurma bir sözcükle uyak sağlanır.

Aşağıdaki örneklerimize bakalım:

SİTEM

Oy şuna bak oy şuna
Yorar beni boşuna
Türkü yakmış üstelik
Gözlerimin yaşına.

Mustafa CEYLAN

***************************************

TARİF

Zır delisin zır deli
Gönül billâh zır deli
Gözlerin kara üzüm
Yüzün sanki zerdeli

Mustafa CEYLAN
***************************************
Aşağıda bulunan mânide, ’söyle yâr / eyle yâr’ sözcüklerine anlamsız bir nida sözcüğü olan ’hey le yâr’ uyak yapılmıştır.

MESAJ

Hey le yâr de hey le yâr
Susma n’olur söyle yâr
Çıldırmak üzeredir
Şu gönlümü eyle yâr

Mustafa CEYLAN

****************************************************
Mânilerimizde temel konu aşk olmakla birlikte, bunun dışında türlü konularda da yazılabilir. Örnekler verelim:

TÜRKİSTAN

Urumçi’de olanlar
Yürekleri dağlıyor
Yas tutmuş gökbayrağı
Hüzün çökmüş, ağlıyor.

Mustafa CEYLAN
***************************************

ZAM

Yanaşınca pompaya
Cüzdan düşmüş rampaya
Biz burada ağlarken
Oynar mı ki Çankaya?

Mustafa CEYLAN

***************************************
TAYİNLER

Müdür, müdür müdürmüş
Defterleri dür dür müş
Daireyi boşaltıp
Kara sabanla sürmüş

Mustafa CEYLAN

****************************************************
MÂNİ YAKMAK-ATMAK

Halkımız kendi arasında mâni söylemek için, ’mâni yakmak, mâni düzmek, mâni atmak’ gibi deyimleri kullanır. Mâni söyleyenlere de ’mânici, mâni yakıcı, mâni düzücü’ de denir. Mâniler kendilerine özgü bir ezgi ile bestelenerek okunurlar. Önemli bir geleneğimizdir.

Anadolu’ da genç kızlarımız ve kadınlarımız arasında ’mâni söyleme’ geleneği çok yaygındır.

****************************************************
Dize sayısı dörtten artık olan mânilerimiz de vardır. Bu türlü mânilerin, genellikle, birinci dizesinin hece sayısı 7’ den azdır. Dize sayısı 4’ den çok olan mânilerin uyak düzeni de değişiktir. 5 dizeli mânilerin uyak düzeni şöyledir: a x a x a

5 DİZELİ MÂNİ:
***************************************

DÜĞÜN

Periye
Halim selim bir adam
Vurulmuş bir periye
Düğününe gün sayar
Ne kaldı ki geriye

Mustafa CEYLAN
***************************************

VUR DA GİT

Taşınan
Bugünlerde çoğaldı
Mahalleden taşınan
Bir vefasız yârim var
Öfke saçar taşınan

Mustafa CEYLAN
***************************************
AŞK

Karınca
Dizi dizi yollarda
Gelip gider karınca
Mevsim bahara döner
Terim terle karınca

Mustafa CEYLAN
****************************************************
Dize sayısı 6 ve 6’ dan çok olan mânilerin uyak düzeni de şöyledir:aa xa xa xa xa....

Örnekler:

6 DİZELİ MÂNİ:
***************************************

ZAMANEKON

Yerdeler
Gök düzeltir, yer deler
Komutan emir eyler
Kayaları er deler
Nedir bunca mahkeme
Gökler neden yerdeler?

Mustafa CEYLAN

*
7 DİZELİ MÂNİ:
***************************************

ZEYTİN GÖZLÜYE

Karaymış
Öfkeleri dindiren
Deniz değil karaymış
Yakamozlar kıskanır
Hilâl kaşın karaymış
Sana nerden vuruldum
Meğer bahtım karaymış

Mustafa CEYLAN

*

8 DİZELİ MÂNİ:
***************************************

SEÇMENE

Oyun var
Oyunlardan oyun var
Buğday bekler değirmen
Oy... Akacak oy... Un var
Dinler isen doruğu
Der ki; bu, şu, o: Yun var!
Kulak asma moruğa
Sandıklarda oy’ un var

Mustafa CEYLAN

*

9 DİZELİ MÂNİ:
***************************************
AĞLIYOR AKDAMLAR

Akdamlar
Geceler mengenede
Sabahlara ak damlar
Bacasından dert tüter
Kızıl çatı, ak damlar
Kalleş,kancık zamana
Bölücü ayak damlar
Acı, hicran gözyaşı
Ağlıyor bak Akdamlar

Mustafa CEYLAN

*
15 DİZELİ MÂNİ:
***************************************

ANADOLU

Anadolu
“Sür be koçum durma sür
Es geçme Anadol’u”
Diyordun ya can anam
Yağdı zamana dolu
Farkı yok birbirinden
Mersin,İstanbul, Bolu
Gül yağdıran duayla
Sen gibi ana, dolu
Sinesinde tarih var
Sevgi barışa yolu
Uzanır üç kıtaya
Uzanır güçlü kolu
Kutlu mübârek vatan
Bu cennet Anadolu

Mustafa CEYLAN

................devam edecek.......................