*KÜRT EDEBİYATI ÜZERİNE / 1

21 Ağustos 2009 Cuma 10:56:45

Okuduğunuz yazı Günün Yazısı olarak seçilmiştir.

Kürt edebiyatı, Kürt toplumu gibi bir var olma yassı içerisindedir. Osmanlı zamanın da üç eyalette yaşayan Kürtler , şu topraklarda ;Diyarbekir, Musul ve Ragga bölgelerinde Osmanlı yönetimi altındaydılar. Bu eyaletler Osmanlı da Kürt emirlikleri şeklinde geçiyordu.

Bu bölge de kendi geleneksel kültürünü yaşayan Kürt toplumu, o bölgede sürekli
istilalara maruz kalmıştır. Özellikle İran Safevi devletine karşı yapılan savaşlarda sürekli bir yokluk ile varlık arasında kalmışlardır.Kürt edebiayatı en büyük darbeyi Kasr-ı Şirin Antlaşması ile yiyor.Bu anlaşma ile topraklar bölünüyor ve insanlar yer değiştirmek zorunda kalıyorlar. Varolan düzen bir yitirilişin gölgesine sürükleniyor. Böyle bir ortamda kültür mozaiğini yaşatmak ve geliştirmek zordu. Bu koşullar altında Kürt edebiyatı daha çok sözlü bir edebiyat olarak hafızalarda yer edinmiştir. 17 y.y. da yaşamış olan ünlü Kürt yazarı, düşünürü ve şairi olan Ahmede Xani Mem u Zin adlı eseriyle bu edebiyatın dönüm noktası olmuştur . Dini eğitim alan Ahmede Xani Kürtçe, Arapça,Türkçe ve Farsça biliyordu. Ahmede Xani , bir edebiyat ustasıdır.Shakespeare, Cervantes,Dante ve Firdevsi’nin kendi dil, edebiyat ve kültürleri için önemi ne ise, Ahmede Xani’nin Kürt dili, edebiyatı ve kültürü içinde önemi odur.

“Doğruluğu, iyiliği, suçsuzluğu, zayıflığı ve çaresizliği Mem ile Zin’in karakterlerinde, kötülüğü, ikiyüzlülüğü, fitneyi, fesatçılığı ve dalkavukluğu Beko’nun karakterinde toplayan Ahmedi Xani’nin Kürtçe yazdığı bu eseri, Arapça, Farsça, Fransızca ve Rusça’ya çevrildi. “

Daha sonra bu eser ile ilgili çalışmalarım olacak, karmaşa içinde birbirinin hayatına kilitlenmiş insanların esrarını sizlere uzun uzadıya nakşedeceğim.
Kürt edebiyatının söz güzelliği Kürtçe bilenler ve anlayanlar için diyorum; uzak yerlerde çağıldayan bir ırmağın ruha akıttığı nur gibidir. O ruh insanı, en derin sevgilerin, mutlulukların,gizli bir vefanın,anlamlı bir dürüstlüğün, büyük bir hakkın içine gömüverir. Bu edebiyatta doğa ile iç içe olan insanlar, doğaya karşı ve doğadaki canlılara karşıda büyük bir özveri içerisindedir.

Klasik Kürt edebiyatının, sözlü geleneği çok gelişmiştir. Kürt edebiyatında destansı anlatımın temsilcisi olarak bilinen Evdalı Zeynike olayları sözlü geleneğe dökmüştür. Bu sozlu edebiyat, bir nevi tarih arsivi gibidir.
Evdal, hem binlerce yil once yaratilmis olan destanlari kendi uslubuyla soyledi, hem de yasadigi donemindeki pekcok olayi destanlastirdi. Bu nedenle ona "Kurtlerin Homeros’u " deniyor.
Eskiden Tukler arasinda oldugu gibi Kurtler arasinda da halk ozanlarinin seckin bir yeri vardi. Donemin beyleri ve pasalari hep nam salmis ozanlari yanlarina aldi.
Anadolu’da binlerce bey gelip gecmis, ama hicbiri simdi bellegimizde yok. Fakat Koroglu vasitasiyla Bolu Beyi ’ni ve Dadaloglu vasitasiyla Kozanoglu ’nu cok iyi biliyoruz. Evdal da doneminin unlu Kurt beyi Sürmeli Memed Pasa ’nin ozaniymis, uzun zaman onun yaninda kalmis. Sürmeli Memed Paşa sizlerinde bildiği gibi Doğubeyazıt’taki İshak Paşa sarayına ad olan İshak paşanın oğludur.

Nenem bana Evdalı Zeynike’nin destansı hikayelerini ve biricik aşkı Temo’ yu anlattığında bitmesini hiç istemezdi. O kadar tatlı ve hoş bir anlatımı vardı ki,her gece çocukluğum onun hikayeleri ile hayale bürünürdü.

Yaşar Kemal onu kendi eserlerinin söz babası olarak tanımlamaktadır. Yine Yaşar Kemal’ in eserlerine baktığımızda Türkçe yazılmasına rağmen, kullanılan atasözleri ve motifler de Kürt edebiyatının aittir, bu eserler de ne kadar güçlü bir yer edindiğini göstermektedir. Görülmektedir ki bir kültür ancak yazıldığı dile malolur. Evdalı Zeynike’nin aşk için söylediği şu sözler ne kadar doğru ve doğal bakalım…

“İnsan sevdiğine kavuştuktan sonra
Ekmeği olsun , ayranı hiç olmasın
yemeği sadece darı olsun
yorganı mavi gök olsun
döşeği kuru yer olsun
yastığı sert taş olsun
torbası omzunda olsun
torbanın dibi delik olsun
yurdu buralar olmasın
Acem ve gavur ellerinde olsun
Sevgilisi insanın istediği gibi olduktan sonra gün boyu avare olsun
Aşsız katıksız , ekmeksiz olsun” Bir sevginin doğruluğu ve gerçekliği ancak bu kadar güzel dile dökülebilir. Üstünden yıllar geçmesine rağmen, bu sözler birçok yerde sözlü olarak kullanılmaktadır.

Şiire baktığımızda ise; Feqiye Teyran(Kuşların Hocası),Melaye Ciziri,Nali ve Salim, Hacı Qadire Koyı, Şex Rıza Telabani, Wefayi, Edeb, Mehvi gibi birçok şair vardır. Velakin bu şairlerin içinde üstünde duracağımız iki isim bir vardır.Bunlar;Feqiye Teyran ve Melaye Ciziri’dir.

Bu şair ve yazarlarI aynı zamanda Kürt edebiyatının diğer dolaşımlarını ilerleyen yazılarda anlatacağım, birçok güzel şiir, aşk hikayeleri ve kahramanlıklarıyla birlikte en sade şekilde sizlere aktarmaya çalışacağım.

Svgler
Syglar
Slmlar

Beğen

*KÜRT EDEBİYATI ÜZERİNE / 1 Yazısına Yorum Yap

"*KÜRT EDEBİYATI ÜZERİNE / 1" başlıklı yazı ile ilgili düşüncelerinizi ve eleştirilerinizi diğer okuyucular ile paylaşın.

romantik63

@romantik63

6 Nisan 2010 Salı 14:59:39

günışığına çıkarılan edebiyatımızı paylaşan gönül dostuna çok çok teşekkür ediyorum

meftunkaranfil

*KÜRT EDEBİYATI ÜZERİNE / 1

YORUMLAR