DEĞİŞİM

• 19 Mayıs 2009 Salı 16:10:09

Bu yazımda, bir ücrada değişimi ele almak istiyorum; kırk yıllık bir değişimi... Herkes eline geçirdiği; maddi, manevi, siyasi ve ekonomik imkanlarla üst perdeden eser durur da; bu işin ülkemizde, ta zeminde meydana getirdiği yakın tarİhi değişimin gerçeği ve boyutları nedir diye bir soru sormaz. Nüfusunun halen % 33`ünün köylü olduğu, % 70`inin yarı köylü bir ara kültüre sahip olduğu, kalanının politik anlamda, burjuva sayılamayacak arsız bir zenginliği yaşadığı bir düzlem.

20. yy’ın kalkınma modelleri merkezden çevreye bir yapılanma izlemiştir. Özellikle milli devletlerde bu biraz daha fazla böyle olmuştur.

Köy dediğimiz; her türlü kültürel, ekonomik, siyasi, yansımalarda son dalgalanan yerdir. Sistemlerin buralara nüfuz etme düzeyi önemli bir göstergedir. Amacım bir yargıda bulunmak değil, durumu tespitten ibarettir. Anlatacağım bir hikayeden çok, basbayağı bana ait gözlemdir. Çocukluğumu geçirdiğim bir ücraya ait gözlemler...

Anadolu’da bir yer; yüz haneli, 20 km2.alanı kapsayan;coğrafi olarak konumlandığı yer itibariyle; yarısı ova, yarısı dağlık alandan oluşan bir köy burası. Dağlık alanda 1500 koyun, 800 sığır, 300 koşum hayvanı otlağa çıkardı. 1 Adet Hanomag marka traktör vardı. Rivayet o ki, Türkiye`ye ilk gelen dört Hanomag traktörden biri. Telefon muhtarlık odasına 1939 yılında girmiş. Ermeni cemaatten kalan 1 Adet kilise, toprak damlı bir medrese, minaresiz ahşap bir cami, köyün hemen kıyısında iki odadan oluşan toprak damlı bir okul. Büyük ailelere ait bir kaç köy konağı, iki adet küçük bakkal, bu imkanları kullanmaya çalışan 650 nüfus. Ova köyü olup, Çoruh Nehri`nin bir kolu araziyi bölerek geçer, üzerinde üç adet un değirmeni bulunurdu. Sulanan bu arazide; hububattan; buğday, arpa, çavdar. Yembitkilerinden; yonca, yorunga, fiğ, buy, burçak. Sebzelerden; patates ve taze fasulye yetiştirilen ürünlerdi. Bu ürünlerin ihtiyaçtan fazlası ve hayvan satışları ekonomik geliri oluştururdu. Arazi toprak kanallarla sulanırdı. Su kıyılarında, sayılacak kadar az söğüt ve kavak ağaçları boy verirdi. Üç ayrı köy çeşmesi akardı. Elektirik elbette yoktu. Gazlambası, sonraları lüks lambaları kullanılırdı aydınlatmada. Yemek pişirme ve her türlü ısıtma işlemi tandır ve sobayla karşılanırdı. Çoğu evler tek odalıydı.

Erkekler, paçaları düğmeli kilotlu pantolon, üzerine yelek yahut ceket giyerdi. Yaşlılar sarık, orta yaşlılar şapka, gençler başı açık gezerdi. Erkekler kış aylarında cuma öncesi cirit oynardı, futbol gençler tarafından hevesle oynansada, toplar henüz içi ot dolu bezdendi. Kahvehane yoktu, bakkallar ve konak odaları erkeklerin oturacağı yerlerdendi.

Kadınlar; etek, bluz, başlarına kenarı işlemeli leçek, oyalı yazma, çok az eşarp takardı. Tarlalarda orak ve tırpan biçim aletiydi. Orak zamanı kadınların kıyameti olurdu ! Günlük giysilerin eski versiyonları çalışırken giyilirdi. Sokakta ve tarla yolunda başlarına attıkları bir ihram olurdu. Dünyada sadece bu bölgeye özgü, kökleri çok eskiye giden kare şeklinde yün dokuma bir örtü. Kara çarşafı gurbete giden sosyete giyerdi ! Kaç-göç, akraba bağına göre değişirdi, bürükte kullanıldığı olurdu, sadece gözlerin gözüktüğü...Düğünler; ahırdan köy odasına her kapalı mekanda yapılırdı. Delikanlı başıları, sevk ve idareyi üstlenir; kadın erkek ilişkilerinde koşullara göre çizme aşılsın istemezlerdi ! Bu önemli bir normdu. Biraz Azeri lehçesine yakın türkçeden başka dil konuşulmazdı. Yarısı Halk Parti`li, yarısı Demokrat parti`li sünni bir köydü.

O yıllar, on kişi olduğunu anımsadığım üniversite okumuşlar da vardı. Tabi ki, görevleri icabı dışardaydılar. Herkes Elif-Ba okur, ilmihal bilgileri edinir, her evde olmasada hikaye kitapları az da olsa bulunurdu ve Kur`an. Sonra ilkokula tahliye olurlar, beş, altı kişi hafızlık için ayrıldığı olurdu. Çokta başarılı olunduğu söylenemez. Başarı hep beklenenin altında kalırdı.

İnsan öldürme geçmişte de görülmüş şey değil. Kavga çok az, bir iki kız kaçırma olayı, adli vakalardı.

Köyüme geçen yıl, kırk yıldan sonra gittim. Ücrada kırk yılın yansımalarını gözlemledim. Değişen neymiş görelim; arazinin kırsal bölümü tamamen terkedilmiş, ova beton kanallarla sulanıyor ve birkaç köye ait bir gölet inşa edilmiş. Bir dağlık alan meşelik olarak ağaçlandırılmış, su kıyıları tamamen kavaklığa dönüştürülmüş; öyleki, köyün yakacak ihtiyacı karşılanabiliyor. Bu çok önemli. İki adet mezarlık hem ağaçlandırılmış, hem duvarlarla çevrilmiş, artık caminin yontma taştan bir minaresi var. Kahvehane halen yok, konaklarda bir bir kapanmış. Tek bakkal hizmet veriyor. Okul beş sınıflı, modern bir köy odası, doktoru da bulunan bir sağlık ocağı mevcut. Aynı ürünler ekiliyor, ürün deseni değişmemiş. Tek bir koyun yok. Süt sığırından başka hayvan mevcut değil. Tavuklarda son kıyıma kurban gitmiş. Köy artan nüfusunun iki katını gurbete tahliye etmiş, nüfus bu anlamda değişmemiş. Çocuk sayısı iki, üçü geçmiyor. Arazi kırk traktörle işleniyor, koşum hayvanı artık yok. Bu traktör sayısı gerçek ihtiyacın iki katı ve gereksiz. Diğer alet ve ekipmanda öyle. Kapılarda minübüs ve üç beş taksi görmek mümkün. Şehir yolu asfalt. Bütün evler iki üç odalı, elektirik, içmesuyu, banyo, tuvalet her evde mevcut. Televizyon, buzdolabı, internet ve cep telefonu çoğu evde var.

Artık medrese yok, Elif-Ba camide öğretiliyor, ilkokul halen iki öğretmeniyle açık. Ortaöğretim şehire taşımalı yapılıyor. Üniversite okuyan çok ama, genel duruma göre biraz düşük. Liseden sonra okuyan sayısı az. Doktorundan avukatına, siyasetçisine; her meslekten insan bulmak mümkün...

Erkekler, artık yamalı hiç giymiyor, tek sarıklı adam yok. Çok az şapka, kalan başı açık geziyor. Arazide en çok giyilen iş elbisesi kot pantolon. Artık köyde de emekliler var, kravat takanları da görmek mümkün.

Kadınların çok azı ihramı bir gelenek olarak kullanıyor. Kara çarşaf zaten yoktu, yine yok. Orta yaş kadınlar yine leçekli ve yazmalı. Kızlar çoğu başı açık geziyor. Eylencelerde biraz daha artan oranda açılarak. Elbette hepsi yine iğne oyası işliyor. Pencerelerin önlerinde artık radyo yok ama, sardunya ve küpe çiçekleri direniyor.

Halk Parti`si tamamen erimiş, merkez partilere kaymışlar. Siyasi tabirle oylar hep sağa kaymış. Çok heyecanla tartışmalara katılıyorlar. Zaten politikaya oldum olası duyarlı bir köy. Bir millet vekili ve Senetör çıkardığı da gerçek.

Her şey güzel gözüküyor gibi, ama, gurbete tahliye olan büyük çoğunulu düşündüğümüzde, her şeyi de yeniden düşünmek gerekiyor.

Bu değişim, sanırım biraz da Türkiye`nin genel değişimini yansıtıyor.
İnsanların çokta kendini yormadığı bir çalışma düzeniyle hayat bu ücrada değişerek devam ediyor.

Nereden nereye, sorusuna cevap olur mu endişesiyle kaleme almak istedim. Ücra kırk yılda böyle değiştim diyor, ya siz ?

Selam,saygı...