Uyaklar ve Uyak Çeşitleri

• 28 Mart 2007 Çarşamba 16:22:42

Uyaklar ve Uyak Çeşitleri

Uyaklar gerek hece ile yazılan, gerekse serbest tarzda yazılan şiirlerde önemli bir yer tutar. Bizce, şiiri düz yazıdan ayıran en önemli özellikler hece ve uyaklardır. Hece ile yazılan şiirlerde ise uyak kullanmak şartı var.
Önemli bir nokta; serbest şiirde de satırlar arasına rasgele uyaklar serpiştirilmelidir. Serbest şiiri düzyazıdan ayıran tek özellik uyaklardır. Bu konuyu araştırmak isteyen serbestçilere Türk Edebiyatı’nın serbest yazan ünlü ustalarının şiirlerini incelemelerini öneriyorum.
--------------
Bazı amatör dostlarımız uyakları yanlış bilmekte, uyak olmayan sözcükleri uyak gibi algılayarak kullanmaktalar. Bu tür hatalar çoğunlukla fiillerin uyak olarak kullanılması sırasında ortaya çıkmakta. Mesela fiil sonlarındaki ‘’yorum-yor-yormuş-yordu’’ gibi ekler uyak zannedilmekte…
Özellikle fiillerde uyaklar yalnızca fiil kökünden oluşurlar. Sonlarına gelen ekler uyak sayılmazlar.
Döküyorum-çıkıyorum-bakıyorum-yakıyorum-çakıyorum-akıyorum-takıyorum-şakıyorum…
Bu sözcüklerde uyak olan bölümleri şöyle sıralayabiliriz.
Dök-çık-bak-yak-çak-ak-tak-şak… Bu köklerin sonuna gelen ekler uyak değil, rediftir.
---------------
Kafiyeleri, sözcüklerdeki uyumlu harf durumuna ve şiirde kullanıldıkları yere göre iki sınıfta incelememiz gerekiyor.

Sözcüklerdeki uyumlu harf durumuna göre kafiyeler.
----------------
Yarım kafiye
Yalnızca bir harfin benzeşmesinden oluşan kafiyelere yarım kafiye diyoruz.
Örnek:Taş-kış-düş… sözcüklerinde ortak olan harfler yalnızca ‘ş’ harfleridir.
-----------------
Tam kafiye
İki harfin benzeşmesinden olan kafiye türüdür.
Örnek:Yaş-kaş-baş…Anlamları farklı bu sözcüklerde ortak olan harfler ‘aş’ harfleridir.
----------------
Zengin kafiye
En az üç veya daha fazla harflerin benzeşmesinden doğan kafiye türüdür.
Örnek: Tarak-varak-çırak-durak… benzeşen harfler ‘rak’ harfleridir
----------------
Tunç kafiye
Mısra sonundaki kafiyelerden birinin tamamı, diğer bir kafiyenin içindeyse buna tunç kafiye diyoruz.
Örnek: Kına-yakına… Burada ‘’kına’’ sözcüğünün tamamı ‘’ya-kına’’ sözcüğünün içindedir ve tunç kafiyedir.
----------------
Cinaslı kafiye
Cinaslı kafiye yazılış şekli aynı ama anlamları ayrı olan kafiyelerdir.
Örnek:
Su akar güldür güldür,
Gel de yar beni güldür,
Yarim en güzel güldür.
Her üç satırdaki ‘’güldür’’ sözlerinin yazılış şekilleri aynıdır. Ancak, anlamları ayrı…

Şiirin dörtlüklerindeki diziliş şekline göre kafiye türleri.
-------------------
Çapraz Kafiye
Bir dörtlükte birinci ile üçüncü, ikinci ile de dördüncü satırlar birbiriyle kafiyeli ise bu tür kafiyelere çapraz kafiye denmekte.
Örnek:
--------------------------dağlarım-----dağ…….a
--------------------------düzdür--------düz…….b
--------------------------bağlarım------bağ……a
--------------------------yazdır----------yaz……b
Sarmal Kafiye
Bir dörtlükte birinci satır dördüncü satırla, ikinci satır da üçüncü satırla kafiyeli ise buna da sarma kafiye denmektedir.
Örnek:
--------------------------dağlarım--------dağ…..a
--------------------------düzdür-----------düz…..b
--------------------------yazdır------------yaz…..a
--------------------------bağlarım---------bağ….b

Düz kafiye
-------------------------dağlarım---------dağ,…..a
-------------------------bağlarım---------bağ,…..a
-------------------------çağlarım----------çağ,….a
--------------------------ben---------------ben…...b

Zincir Kafiye

-----------------------------------------dağlarım(a)
Bağlarım(a)-------------------------Güllerim(b)
Dillerim(b)---------------------------yararım(c)
Zararım(c)---------------------------severim (e)

Hep beraber en güzel şiirleri yazarak, şiirleşmek dileklerimle.
Sevgiler ve saygılar efendim.

Mehmet Nacar