Araştırma:Enver ÖZÇAĞLAYAN


TASAVVUF HAYATIMIZDA İLKLER (1)
Ahmet YESEVÎ
"Hikmetler"

Karanlık devirleri hikmetli sözleriyle güneş gibi aydınlatan bir meçhul adam; İslam’ın ilk mutasavvıflarından Ahmet Yesevi, dokuzyüz yıla yaklaşan geçmişi; doğumu, ölümü arasındaki hayatı, (kimliği, kişiliği, fikirleri) yüz yıllarca önce yazılmış hikmetleriyle ortaya çıkarılmaya çalışılıyor. Günümüzde O’nun kendi elinden çıkmış bir eser "Hikmet" maalesef bulunmuyor. Ancak O’nun adına yüz yıllarca önce dervişlerince yazılan menâkıpnâmeler, çeşitli vezin ve uyakta yazılmış "hikmet" şiirleri bu uzun yolculuğu anlatmaya çalışıyor.Biz burada Ahmet Yesevi konusunu bir bütün olarak ele alabilecek durumda değiliz. Bu konuda daha fazla bilgi, mâlûmat almak isteyen okuyucularımıza, biz de ancak özetler verebilecek biçimde yararlandığımız en son basım bir kaç kitabın adını vererek, bir kaç paragraf özet ve bazı "hikmet" örnekleri sunmakla yetineceğiz.Konumuzla ilgili yararlanılabilecek başlıca eserler: "İlk Mutasavvıflar-Prof.Fuat Köprülü"- "Kültür Bak.1000 Temel Eser: Prof.Dr.Kemal Erarslan-Ahmet Yesevi (Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler), - Ahmet Caferoğlu: "Türk Dili ve Tarihi"
Ahmet Yesevî’yle ilgili bazı gerçeklere daha fazla ulaşabilmek ve bilgilenebilmek için, Türkoloğ Merhum Prof.Dr. Kemal Erarslan’ın hacimli çalışmasının önemli bulduğumuz özet bilgilerini de buraya almayı uygun gördük: "Dînî-Tasavvufî halk edebiyatımızın ilk büyük siması olan menkıbevî hayatı ve kurucusu olduğu Yesevîlik tarikatı ile asırlarca Türk dünyasında nüfuzunu devam ettiren Ahmet Yesevî’nin "Hikmet" adı verilen dînî-tasavvufi manzumelerinin şimdiye kadar derlenip yayınlanmamış olması şüphesiz edebiyat tarihimiz bakımından büyük bir eksiklik idi.Ahmet Yesevî hakkında bildiklerimiz daha ziyade bazı menakıpnâmelere ve Ahmet Yesevî ile tarikatı hakkında bilgi veren bazı kaynaklara dayanıyordu.Halbuki isabetli hükümlere varabilmek için, hikmetlerin bir bütün halinde ele alınıp incelenmesi, bunlardan elde edilecek bilgilerin tarihî vesikalarla karşılaştırılması gerekiyordu.
Ahmet Yesevî’nin hikmetlerinin içinde yer aldığı Divan-ı Hikmet, aslında Ahmet Yesevî’den asırlarca sonra Yesevî dervişleri tarafından tertip edilmiş bir hikmetler mecmuasıdır.Divan-ı Hikmet’in bazı nüshalarında Ahmet Yesevî’nin hikmetleri ile Yesevî dervişlerinin aynı tarz ve mahiyette söyledikleri hikmetler de yer almış bulunmaktadır. Hikmetlerde Ahmet Yesevî’ye ait bir çok mahlasın kullanılması, bazı hikmetlerde halife ve müridlerinden bahsedilmesi,
veya kendisinden bir kaç asır sonra yaşamış olan şahısların zikredilmesi tereddüt uyandırmakta. Bunlardan hangisinin Ahmet Yesevi’ye ait olduğunu tesbitte güçlük doğurmaktadır.Buna rağmen hikmetlerin tamamen derlenip dil ve muhteva bakımından ciddi bir incelemeye tâbi tutulması birçok yönden faydalı olacaktır."/Devam Edecek