Dr. İbrahim KARAER


Şeyh Ahmet Zaviyesi, XIV. yüzyılın ikinci yarısında Senirkent köyünün Bayramcık mevki’ne yerleşen Şeyh Ahmet Sultan tarafından kurulmuştur. Günümüzde Bayramcık’ta Şeyh Ahmet adına bir cami ve türbe mevcuttur. Arşiv kayıtlarında zaviyenin Hamidoğlu Beyliği zamanında kurulduğu, Murat Hüdavendigar’dan berat aldığı, ancak vakfiyesi ile ilgili kayıt bulunmadığı belirtilmektedir. 1530 tarih ve 438 numaralı defterde Şeyh Ahmet Zaviyesinin geliri “Mezra-i Engelburnu 200 dönüm olarak kaydedilmiştir. Bu zaviye ile ilgili 1570-1571 tarihli defterde de kayıt vardır. Şeyh Ahmet Zaviyesi, Tekke ve Zaviyelerin kapatıldığı 1925 yılına kadar faaliyetini sürdürmüştür. Senirkent Yükseliş Vakfı tarafından 2018 yılında yayımlanan “Senirkent İlçesi Kültür ve Tabiat Varlıkları” adlı kitabımızda, Şeyh Ahmet Sultan Türbesi ve Zaviyesi ile ilgili ayrıntılı bilgi vermiştik (s.73-89). Bu yazımızda Şeyh Ahmet Zaviyesi ile ilgili yeni tespit ettiğimiz belgeleri değerlendirecek, yazının sonunda ekler kısmında belge transkribelerini vereceğiz.

Şeyh Ahmet Zaviyesi, 1530 tarihinden itibaren bir vakıf kurumu olarak karşımıza çıkmaktadır. Vedat Turgut’un araştırmasında; Şeyh Ahmed’in biri şehir merkezinde ve bir diğeri Senirkent köyünde bina ettirdiği iki zaviyesinin de Hamidoğlu zamanından beri vakıf olduğu ve bu vakfın Gazi Murad Hüdavendigar tarafından da tasdik edildiği belirtilmiştir. Zaviyeler için vakfedilen 200 dönüm yerin Şeyh Ahmed’den sonra Şeyh Bayezid ve Şeyh Cüneyd tarafından tasarruf edildiği anlaşılmaktadır. Mezkurlardan sonra Şeyh İbrahim’e sadaka olunan yerlere son olarak Ahmet oğlu Hasan ve Bayar oğlu Bayezid mutasarrıf olmuştur. Defterde kadimden tabir olunan vakıfların, Hamidoğulları dönemine oturtulmasının mümkün olduğunu ifade eden Vedat Turgut, Çaylak köyündeki Çaylak Kuyusu Vakfı ile Senirkent köyündeki mescid-i şerif (Elperekzade Camisi) vakfının bu tür vakıflardan olduğunu belirtmiştir. Senirkent köyünde bulunan mescid için 170 dönümlük yerin yanı sıra 10 dönüm bağ kadimden vakıftır. (TADB.TTD EV.566, v. 102b. Ve 103a, Turgut, Aralık 2016). Vedat Turgut araştırmasında Senirkent adını, “Sekizgöz” olarak okumuştur. Osmanlıca belge okumalarında yer isimlerinde bu tür hatalarla sıkça karşılaşmaktayız.

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan C.MF 52-2557-2 numaralı ve 1730 tarihli belgede; Şeyh Ahmed Zaviyesinin evladiyet ve meşrutiyet üzere bir akçe vazife ile zaviyedarlık görevini yürüten es-Seyid Mustafa kendi rızasıyla vakıftaki görevinden feragat ederek beratını iade etmiş, yerine yine evlad-ı vakıftan olan Hasan Efendinin getirilmesi Uluborlu Naibi Mehmet Efendi tarafından teklif edilmiştir (Belge-1 C.MF 52-2557-2 ve Akdemir, 2005: 126).

Şeyh Ahmet Zaviyesinin zaviyedarı olan Veliyyüddin Efendi 1170 (1757) tarihinde, mahkemeye gelerek, elinde bulunan zaviyedarlık beratını kaybettiğini ve yenisini çıkartmak istediğini talep etmiştir. Kadılık makamı da Senirkent ileri gelenlerinin şahitliğine başvurarak bu zata yeni bir berat tevcih edilmesini Dersaadet’ten arz etmiştir. Şaban 1170 (Nisan 1757) tarihinde berat yenilemesi gerçekleşmiştir (M. Sadık Akdemir, Osmanlı Arşiv Belgelerine göre Uluborlu Kazası Vakıfları, Arayışlar, 2005, s.126-127 (BOA Cevdet Evkaf, n.30615)

Osmanlı Arşivinde bulunan H.1252 M.1 - 1264 Ca.15 (M.18 Nisan 1836 - 19 Nisan 1848) tarihli EV.d 10248 numaralı evkaf defterinden, Uluborlu kazasına tabi Senirkent köyündeki Şeyh Ahmed Zaviyesi Vakfının altı yılda (1839-1844) 1.006,5 guruş hasılat elde ettiği görülüyor. Bu hasılatın yıllara göre dağılımı şöyledir: 1255 (1839) yılında 134, 1257 (1841) yılında 362,5, 1258 (1842) yılında 181, 1259 (1843) yılında 113, 1260 (1844) yılında 216 guruşdur. 1840 yılında vakfın geliri yazılmamıştır. Vakfın elde ettiği 1.006,5 guruş gelirden; 251 guruş muhasebe harcı ve maaş düşüldükten sonra geriye kalan 855 guruş zaviyedar tarafından alınmış ve bu paranın tamamı zaviyeye gelen gidenlerin yedirilip içirilmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için harcanmıştır (Belge-2 EV.d.10248)

Şeyh Ahmed Zaviyesi, EV.d 12970 numaralı defterde kayıtlı bilgilere göre; arpa ve buğday hasılatından H.1262 (1845)’de 165 guruş, 1263 (1846)’de 150 guruş, 1264 (1847)’de 155 guruş, 1265 (1848)’de 180 guruş, 1266 (1849)’da 172 guruş olmak üzere beş yılda 822 guruş gelir elde etmiştir (Belge-3 COA EV.d 12970).

Hicri 1269-1271 (1852-1855) yıllarını kapsayan EV.d-15150 numaralı Hamid Sancağı Evkaf defterinde, Senirkent karyesinde Şeyh Ahmet Zaviyesinin Zaviyedarı Ahmet ile incelenen muhasebesine göre; zaviyenin 1852 yılında 120, 1853 yılında 85 ve 1854 yılında 200 guruş olmak üzere toplam 405 guruş hasılat elde ettiği yazılıdır. Bu gelirden 111 guruş masraflara, 30 guruş maaş ve 8 guruş muhasebe harcı olarak ödenmiştir. Geriye kalan 256 guruşun vakfın kasasında olduğu anlaşılmaktadır (Belge-4 COA EV.d 15150). Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfının 1852-1854 yılları hasılatından önceki yıllara göre düşüş olduğu görülmektedir.

Şeyh Ahmed Zaviyesinin 1863 yılında mütevellisi Şeyh Ahmet, geliri 588 guruş 30 para, gideri ise 196 guruş 10 paradır (Akdemir, 2005: 134, COA EV.d 16864).

20 Haziran 1861 günü Osmanlı tahtındaki değişiklik sebebiyle Uluborlu kazası Senirkent köyünde bulunan Şeyh Ahmed Zaviyesi Vakfının Zaviyedarı Şeyh Ahmed elinde bulunan eski beratı, 3 Recep sene 1280 (14 Aralık 1863) tarihinde yenilenmiştir (Belge-5 COA EV.BRT 186-5-2).

Şeyh Ahmed Zaviyesinin 1863 yılı aşar bedeli olan 785 guruş, Hamid Mal Sandığından 1868 yılında Vakfın Zaviyedarı ve Mütevellisi Şeyh Ahmed’e ödenmiştir (Belge-6 EV.BRT 186-5-1).

Vakıfların, taşınmazların işletmeci / kiracılar arasında el değiştirmesi işlemlerinden gelir elde ettikleri anlaşılmaktadır. H.24 Rabiul-ahir 1288 - 25 Cemaziyel-evvel 1288 (13 Temmuz 1871- 12 Ağustos 1871) tarihli evkaf defterinde, Şeyh Ahmet Zaviyesi taşınmazların işletmeci / kiracılar arasındaki dört ferağ ve intikal işleminden 140 guruş gelir elde etmiştir. Bu gelirden; 12 guruş evkaf müdürü hissesi, 30 guruş tevliyet hissesi ve 5 guruş yoklama masrafı karşılığı düşüldükten sonra hazineye 93 guruş kalmıştır (Belge-7 COA EV.d. 22020).

Maliye Nezareti Muhasebat-ı Atika Muhasebesi Dairesince hazırlanan 24 Mart 1889 tarih ve ŞD 322-15 numaralı belgede Senirkent köyünde bulunan Şeyh Ahmed Zaviyesinin gelirinin 1867-1871 yıllarında 1.000 guruşun üzerine çıktığı görülmektedir. Belgede, zaviyenin 83 senesinden seksen yedi senesi sonuna kadar beş yıllık müddet-i bedelatı olan beş bin üç yüz altmış kuruşun bi’t-tahmis (beş yıllık) senevisine (yıllık) bin yetmiş üç guruş isabet ettiği belirtilmiştir (Belge-8 COA ŞD 322-15).

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde bulunan belgeye göre; Uluborlu kazasına tabi Senirkent köyündeki Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfı Zaviyedarlığına, 6 Cemaziyel-evvel 1229 (26 Nisan 1814) tarihinde günlük 1 akçe ücret ile Şeyh Ahmet atanmıştır. Şeyh Ahmet’in vefatıyla 8 Cemaziyel-ahir sene 1317 (14 Eylül 1899) tarihinde oğlu Mehmet Efendi, onun vefatıyla Mehmet, Mehmet’in vefatıyla da 1911 yılında büyük oğlu Ali Rıza zaviyedar olmuştur. Aynı belgede, Şeyh Ahmed Zaviyesi Vakfının 15.12.1944 tarih ve 921/379 sayılı karar ile (..) vakıflar arasına alındığı notu düşülmüştür (Belge-9 VGM Arşivi 149-318-4304).

Sonuç

Senirkent tarihi ve kültüründe önemli bir yere sahip olan Şeyh Ahmet Sultan ve zaviyesini yeni nesillere daha iyi tanıtabilmek için, araştırmalarımız devam ediyor. Yeni belgelere ulaştıkça yazmaya devam edceğiz.

Belgeler

Belge-1
Belge yer numarası: COA C.MF 52-2557-2
Tarih: Evahir-i Recep 1142 (Şubat 1730)
Der-i devlet mekine-i arz-ı dai-yi kemine budur ki medine-i Uluborlu kazasına tabi Senirkent nam karyede vaki Şeyh Ahmet zaviyesinin evladiyet ve şurutiyet üzere bir akçe vazife ile zaviyedarı olan es-seyyid Mustafa hüsn-ü rızasıyla yedinde olan vakıftan işbu raf’i rakki hüsn-ü daiyelerine feragat eylediği huzur-ı şer’ ile sabit ve beratini dahi vermekle vech-i meşru’ üzerine feragatından tevcih olup yedine berat-ı şerif alişan sadaka ve ihsan buyrulmak ricasıyla hala iltiması paye-i serir-i alaya arz ve ilam olundu baki ferman menlehü’l emrindir Hurrie fi evahir-i Recebi’l-ferd li-sene isna ve erbaine ve miete ve elf (1142 yılı Recep ayının sonlarında) yazıldı.
El-abdü’d-da’i li’d-devleti’l-aliyye es-Seyyid Mehmed
el-müvella hilafe bi-medine-i Uluborlu

Belge- 2
Belge yer numarası: COA EV.d 10248
Tarih: H.1252 M.1 - 1264 Ca.15 (M.18 Nisan 1836 - 19 Nisan 1848)
Zaviye-i Şeyh Ahmed der karye-i Senirkent tabi Uluborlu
Sene 1255 134
Sene 1256 …
Sene 1257 362,5
Sene 1258 181
Sene 1259 113
Sene 1260 216
Toplam 1.006,5
Muhasebe harcı, maaş ez gayr-ı afuvv-ı şahane 251 guruş
Kalan 855 guruşu Zaviyedar ahz edip ayende ve ravendeye itam-ı taam ettiği

Belge- 3
Belge yer numarası: COA EV.d 12970
Tarihi: H.1262-1264 (M.1845-1850)
Mezburda vaki Şeyh Ahmed Zaviyesi Hasılatı
1262 senesi hasılat-ı a’şar 25 kile hınta 150 guruş, 5 kile şa’ir 15 guruş
1263 senesi hasılat-ı a’şar 15 kile hınta 135 guruş, 3 kile şa’ir 15 guruş
1264 senesi hasılat-ı a’şar 20 kile hınta 140 guruş, 5 kile şa’ir 15 guruş
1265 senesi hasılat-ı a’şar 27 kile hınta 162 guruş, 6 kile şa’ir 18 guruş
1266 senesi hasılat-ı a’şar 20 kile hınta 140 guruş, 8 kile şa’ir 32 guruş
Beş senelik hasılatı 822 guruş

Belge- 4
Belge yer numarası: COA EV.d 15150
Tarih: H. 1269-1271 (1852-1855)
Senirkent karyesinde Şeyh Ahmed Zaviyesinin zaviyedarı Ahmed ile rü’yet olunan muhasebesi
1269 senesi hasılatı 120
1270 senesi hasılatı 85
1271 senesi hasılatı 200
Mesarifat 111
Harc-ı muhasebesi 38 (Maaş 35, muhasebe 3)
(Elde kalan) 256

Belge-5
Belge yer numarası: COA EV.BRT 186-5-2
Tarihi: / 3 Recep sene 1280 (14 Aralık 1863)
1277 senesi Zilhicce-i şerifinin 11.günü (20 Haziran 1861) taht-ı ali-i necib-i Osmani üzere cülus-ı hümayun meymenet- makrun mülukaneme vaki olup umumen tecdid-i berevat olmak kaide-i meriye-i saltanat-ı seniyeden olduğuna binaen Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun mülukaneme mülhak Uluborlu kazasında Senirkent karyesinde vaki Şeyh Ahmed Zaviyesi vakfının vazife-i muayene ile tevliyet ciheti mutasarrıfı işbu rafi’i tevki-i refi’üş-şan hakani Şeyh Ahmet yedinde olan atik beratı bi’t-takdim tecdidi rica olunduktan naşi kuyuda müracaat olundukta cihet-i mezkurun 1276 senesi Zilhiccesinin evahiri tarihiyle merkumun uhdesinde olduğu tebeyyün eylemiş olduğundan kayd u atik beratı mucebince tecdiden berat-ı şerifim ita olunmak babında sadır olan ferman-ı alişanım veçhile bu berat-ı hümayunumu verdim ve buyurdum ki mumaileyhim üslub-ı sabık üzere cihet-i mezkureye cihet-i mezbureye vazife-i mersumesiyle mutasarrıf olup işbu berat-ı alişanıma mugayir tasarrufuna müdahale olunmaya şöyle bileler alamet-i şerifime itimad kılalar tahriren fi’l-yevm es-salis min şehr ü Recebü’ş-şerif, sene semanine ve mieteyn ve elf / 3 Recep sene 1280 (14 Aralık 1863)

Belge- 6
Belge yer numarası: COA EV.BRT 186-5-1
Tarih: 4 Recep sene 1280 (15 Aralık 1863)
Ber-veçhi bedel-i aşar ve vakfı Şeyh Ahmet der karye-i Senirkent der kaza-i Uluborlu
Der liva-i Hamid yalnız yedi yüz seksen beş guruş
Balada terkim-i senet oldur ki
Ba-berat-ı şerif-i ali-şan mütevelli ve zaviyedarı olduğu Uluborlu kazasına muzaf Senirkent karyesinde Şeyh Ahmet Zaviyesi vakfının seksen senesi (1863) bedeli aşarı olan ber-vechi balada yedi yüz seksen beş guruş Hamid mal sandığından tamamen makbuz-i acizanem olduğunu mübeyyin işbu memhur (mühürlü) senedim sandık-ı mezkura ita kılındı
Şeyh Ahmed bin Mehmed
Mütevelli ve Zaviyedarı

Belge-7
Belge yer numarası: COA EV.d 22020
Tarih: H.24 Rabiul-ahir 1288 - 25 Cemaziyel-evvel 1288 (13 Temmuz 1871- 12 Ağustos 1871)
Nezaret-i Evkaf-ı Hümayuna mülhak Uluborlu kazası kasabasında Şeyh Ahmed Zaviyesi Vakfından
Bir kıta tarla ferağından Mehmet uhdesine 54
Bir kıta tarla ferağından İbrahim (..) uhdesine 29
Bir kıta tarla (..) Mehmet Efendi uhdesine 24
Bir kıta tarla (..) Mehmed ve İbrahim uhdesine 29
(…) 4
140

Belge- 8
Belge yer numarası: COA ŞD 322-15
Nezareti Umur-ı Maliye
Muhasebat-ı Atika Muhasebesi
Adet 21
Tarih: 22 Recep sene 1306 / 12 Mart sene 1305 (24 Mart 1889)
Maruz-ı çakeraneleridir ki
Hamid Sancağında Isparta kazasına tabi Senirkent nahiyesinde kain Şeyh Ahmet Zaviyesine meşrut (şartlı) mezraların (tarım arazisinin) seksen üç senesinden seksen yedi senesi nihayetine kadar müddet-i bedelatı olan beş bin üç yüz altmış kuruşun bittahmis (beş yıllık) senevisine bin yetmiş üç guruş isabet eylediği ve mezkur seksen üç senesinden bin üç yüz senesi nihayetine değin tam ve alelhesap veçhile ve kaza tarafına on sekiz bin altı yüz seksen dokuz guruş yirmi para verildiği beyanıyla hazinece ifa muktezası Konya vilayetinden varid olan tahrirat ile beraber bulunan liva-i mezbur idare meclisinin mazbatasında inha olunması üzerine tedkikat-ı lazime ledelicra nezaret-i evkaf-ı hümayuna mülhak evkaftan Uluborlu kazasında Senirkent karyesinde vaki Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfının vazife-i mu’ayyene ile tevliyeti (mütevelli) yevmi bir akçe ile zaviyedarlığı Ahmet Efendinin uhdesinde olup bedel ve hasılatının dahil-i defter olduğuna ve vakf-ı mezburun vakfiyesine dair kayıt bulunmadığı ve bir muktezayı (gerekçeli) kuyud-ı hakanide kaza-i mezbura tabi Engel yerü mezrası demekle maruf iki yüz dönüm yerin hasılatı zaviye-i mezkura tarafından zapt olunmak iktiza edeceği anlaşılmış ve ol babda istihzah-ı keyfiyeti mutazammın sebk eden işara cevaben vilayet-i müşarünileyten aharan vürud iden tahrirat ile gönderilen liva-i mezbur idare meclisinin mazbatasında vakf-ı mezkurun mezra-ı Engelburnu ve Şeyhler yeri nam mahallerde olmiktar araziden ibaret olup tahmis kaidesince bedeli raptı inha olunan mebaliğden akdemce tevsi-i iskal hakkı tamamen tenzil kılındığı ve arazi-i emiriye ve evkaf saire hasılları olduğu ve vakf-ı mezburun aşarı tahmis senelerinin miri aşarıyla birlikte taliplerine ihale ve varidatı ihalat defterlerinde Senirkent karyesinin tub-u evkaf bedelatı meyanında ithal ve ilave olunduğu gibi karye-i mezkuresinin mezburede Uluborlu dahilinde bulunduğu halde çend sene evvel Isparta dahiline geçtiği işar olunmuş idüğünden vakf-ı mezkura meşrut olan salifülzikr mezranın seksen üç senesinden seksen yedi senesi nihayetine değin beş senelik hasılatı hazinece tedkik ve hesap edildikte beş bin üçyüz altmış guruşa baliğ olarak bunun bittahmis senevisine isabet eden bin yetmiş üç guruş dört paradan nizamına tevfikan on bir guruş hesabıyla harç kalemi ve doksan altı senesinden küsuru bulunan iki yüz yirmi dört guruş dört para tay ve tenzil ile maadası sekiz yüz kırk dokuz guruşdan ibaret kalmış olmasıyla bunun üç yüz iki senesinden itibaren bedel takdiriyle bu hesaba göre vakfı mezburun doksan beş senesinden doksan dokuz senesi nihayetine kadar bakıyye-i metlub görünen beş yüz yetmiş dört guruş yirmi dört paranın karar-ı mahsusuna üç yüz, üç yüz bir ve iki seneleri nihayetine değin müddet-i bedelatından gayr-i az tesviye kezalik vakfın alacağı olan bin yüz doksan altı guruş yirmi sekiz paraya mahsuben muahharan mahallince daha bir şey verilmiş ise bilmahsub maadasının verilmediği halde tamamının kararnameler ahkamına teffikan kaza tarafına itası ve bilmiktar mezburun üç yüz üç senesinden itibaren ber-muceb irade-i seniye nısfının tenziliyle nısf-ı diğer olan dört yüz yirmi dört buçuk guruşun usul ve kaidesi dairesinde ifa ettirilmesi hususunun huzur-ı meali mevfur hazreti sedareti hümayunlarından istida ile tedkik-i arazi-i mevkufa komisyonuyla meclis-i maliyeden yazılan mazbata ve zeyli üzerine muhasebat-ı atika muhasebesinde ifade kılınmakla ol babda emrü ferman hazreti menlehül emrindir fi 12 Mart sene 1305 / 22 Recep sene 1306 (24 Mart 1889)
Nazır-ı Umur-ı Maliye

Belge- 9
Belge yer numarası: VGM Arşivi 149-318-4304
Nev’i cihat: Zaviyedar,
Vezaif-i muhassasat esami-i mutasarrifat: Yevmi 1 akçe, Şeyh Ahmet
Tevcih Tarihi: 6 Cemaziyel-evvel sene 1229 (26 Nisan 1814)
Vakfı ismiyle hayrat-ı müberranın mahal ve mevki’i: Nezaret-i Evkaf-ı Hümayun mülhak evkaftan Uluborlu kazasına tabi Senirkent karyesinde vaki Şeyh Ahmet Zaviyesi Vakfı
Atik Esas Defteri: (..) 1288
Şürut-ı Vakıf: 4490 ve 2/6 (..) 499 numarada kayıtlıdır
Vukuat ve mülahazat: Mumaileyhin vefatıyla mahlulünden oğlu Mehmet Efendiye ba-irade-i aliyye tevcih fi 8 Cemaziyel-ahir sene 1317 (14 Eylül 1899)
Arz 899
Mumaileyhin vefatıyla Mehmet, onun da vefatıyla kebir oğlu Ali Rıza Efendiye ba-iarede-i aliyye nezareti-penahi tevcih olunmuştur fi 27 (..) 1329 (1911)
Bu vakıf İcra Heyetinin 15.12.1944 tarih ve 921/379 sayılı karar ile (..) vakıflar arasına alınmıştır. Kuyut 944/2566-630
Bu vakfın imamet? kaydı 4490 numarada kayıtlıdır

Kaynakça
- Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Başkanlığı (COA)
- COA EV.BRT 186-5-2
- COA EV.d 10248
- COA EV.d 12970
- COA EV.d 15150
- COA EV.d 16864
- COA EV.d. 22020
- COA ŞD 322-15
- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGM)
- VGM 149-318-4304
- Akdemir, M. Sadık (2005), “Osmanlı Arşiv Belgelerine göre Uluborlu Kazası Vakıfları”,
Arayışlar, yıl: 7, sayı: 13
- Karaca, Behset - Durmuş Volkan Karaboğa (11-15 Ekim 2019), “Osmanlı Medeniyeti, Yerleşmesi ve İskanına Etki Eden En Önemli Kurumlardan Biri Olan Tekke ve Zaviyeler: Hamid Sancağı Örneği”, History Studies, , s.1585-1606
- Turgut, Vedat (Aralık 2016), “Hamidoğulları ve Tekeoğullarının Menşei ve Vakıflarına Dair”, Türklük Bilgisi Araştırmaları, cilt 46,

Not: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.