Havanın Gizemi

• 26 Eylül 2024 Perşembe 16:39:14

Okuduğunuz yazı Günün Yazısı olarak seçilmiştir.

Havanın Gizemi

Duyulara hizmet eder, kokuyu sesi iletir, rüzgâr olup eserek kendisini açık eder hava. Kuvvetli ve kararlı bir elementtir. Havanın görünmezliği, maviliği, enstantanesi, gizemi, büyüsü insanı sarhoş etmektedir. Göğe bakıp sevdayı, aşkı, hayali tatmayan insan yok gibidir. Bundan kelli şairlerin, hayal gücünün zenginliğinin odak noktasında ufuklar, gökyüzü ve mavilikler vardır. “Hava beni sarhoş etti” diyen Emily Dickinson ne güzel söylemiş değil mi? Canın bidayeti için hilkatten bu tarafa hizmetine devam eden havanın güzelliklerine çok şeyler borçlu olmalıyız.

İslam inancımızda hava ve tabiat olaylarının idaresi, Mikail meleğinin üzerindedir. Moğolların, Cengiz Han’ın mavi gökyüzünü kutsal sayması boşuna değildir. Yunan mitolojisinde hava, Zeus’un; rüzgârlar, Poseidon’in oğlu Aeolus’un kontrolündedir. Paracelsus’a göre hava ve gök, semada yaşayan bir hava perisinin kontrolündedir. Japonlar için rüzgâr, Kamikaze olarak bilinir. Altıncı ve yedinci yüzyılda o zamanın Persleri, ilk rüzgâr değirmenlerini kullanmaya başlamışlardır. Aristoteles’in dört unsur (toprak, su, hava ve ateş) tespitinin yanında Müslüman bilim insanlarından Câbir, Bîrûnî, Kindî, Zekariyâ el-Râzî, İbnî Sînâ gibi değerlerin çalışmalarını hatırlamamız gerekiyor. Bunlar gibi hava ve parametrelerinin değer bulduğu daha çok örnek verilebilir.

Her inanışta her değerde, göklerin melekûtunun bir kutsiyeti vardır. Öyle ki “farklı annelerden doğan aynı semanın çocuklarıyız” türünden tanımlamaları yapanlar olmuştur. Evlere ve gönüllerin içerisine göğün dolması hep arzulanır. Hava ve atmosfer, dünyayı ve dünyanın müdavimlerinin üzerini kalın bir battaniye gibi örtüp korumaktadır. Yani gökyüzünün, evsizlerin yorganı ve çatısı olmasının değeri yadsınamaz. Bu arada hava, taşıdığı güneş ışığını ve sıcaklığını bir kalorifer gibi canlılara ikram etmektedir. Bir nevi en iyi besleyici olarak görev yapmaktadır. Gaz kokusu, yemek kokusu ve nice kokular, hava içerisinde yolunu alıp insan ve diğer canlılara haberini sunmaktadır. Mesela, Marcel Proust’un on beş ciltlik eseri olan “Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde” eserini, ıhlamur çayının kokusundan esinlenerek yazdığı söylenir. Öyle ki bu iletme özelliğiyle aynı su döngüsünde olduğu gibi tam bir bellek oluşturulmaktadır. Dağlardaki hava ile birlikte iç içe yaşayan insanın, dingin yaşamıyla hayata ve doğaya karşı mantıklı, barışık olduğunu söyleyenler olmaktadır. Böylelikle bir güneşli, bir yağmurlu, bir öfkeli, bir ağlak olan hava; bir çocuk gibi her daim yüzümüze gülümsemeye devam edecektir.

Hava üzerine çalışan birçok bilim dalı vardır. Bunlardan sadece bir tanesine bakalım. “Biyometeoroloji” meteorolojik şartların canlılar üzerinde etkilerini inceleyen bir bilim dalıdır. Soğuk ve sıcak hava kaynaklı kalp krizi, astım, küf ve polenlerin insanlara etkileri gibi birçok alan ilgi alanındadır. Başka bir ifadeyle hava, birçok etmenler ile beraber direkt insanın ruh sağlığına olumlu ve olumsuz cihetleriyle etki etmektedir. Böylelikle meteorolojik şartlar, insanların beden ve ruh sağlığında önemli bir role sahiptir. Sonuçta sağlık dediğimiz olgu, daha çok diriltici bir soluk olarak önümüzde durmaktadır. Olaya başka bir boyuttan bakacak olursak; her şeyde olduğu gibi fazlasınca zarar, kararında fayda olan kıymettedir hava. Nefesin de fayrap yemişliği her hâlükârda bünyeyi sarsacaktır. Mesela kuşların özgürlük alanı sema, belki de kuşların hapsidir, kim bilir. “Patlıcan mevsiminde insanlar azar” türünden kimi tespitler, söz varlığımıza bile dâhil olmuştur. Havanın sıcaklığı, nemi, rüzgârı, durgunluğu gibi türlü çeşit hali canlılar ve tabii ki insanların ruh sağlığı için önem arz etmektedir. Cahit Zarifoğlu’nun “Gökyüzüne bakmayanların kalbi daha çabuk kirlenir” demesi gibi hava, bir şifa, bir deva kaynağıdır. Başka bir örnek olarak, Arapların güzel bir özdeyişi vardır. “Gök ağlamayınca yer gülmez” şeklindedir. Burada bulutta hem yağışın olmasını hem de gök sema ile yerin etkileşimini anlıyoruz.

“Karbon ayak izi”, “küresel düşünüp yerel hareket etme” gibi günümüzün moda tabirlerini de içine alacak şekilde, elimizi kafamızın arasına koyup düşünmemiz gerekiyor. Her şeyde olduğu gibi havayı da kollamamız gerektiğinin farkında olmalıyız. Maalesef biz üstüne üstlük -dalından koparılmış elmaya sen niye çürüyorsun- demekle meşgulüz. Dostumuz, yoldaşımız havaya, suya, toprağa kısacası dünyamıza yaptığımız tahribatlarla beraber kılıcımızı her zaman sinelerinde tutuyoruz. Bu çektiğimiz kılıç, başımıza daha çok işler açacak gözüküyor maalesef. Velhasıl, havayı daha geniş çerçevede dünyamızı korumayı, kaynaklarımızı bilinçli ve tasarruflu kullanmayı, kişiliklerimizin vazgeçilmezlerinden biri yapmanın zamanı geldi de geçiyor bile.

İlkay Coşkun
Kültür Ajanda Dergisi
Sayı 131, Ekim 2024