YALAN SÖYLEMEK ÜZERİNE

• 20 Ağustos 2024 Salı 10:48:45

Yalan söylemek bir hastalıktır ve maalesef çağımızda birçok insan bu hastalığın pençesinde kıvranmaktadır. Yalan söylemek yalan söyleyen insan tarafından bir başka insanı kandırmak üzere gerçekleri saptırmak üzerine kurulmuş bir yapıdır. Toplum tarafından beyaz yalanlar gibi çeşitli sınıflandırmalara tabi tutuluyor olsa da yalan her zaman yalandır. İnsanlar birçok konu da yalan söyleyebilirler. Mühim olan yalanın söylenen kimseye karşı inandırıcı olmasıdır. Bu inandırıcılığın sağlanması için çoğu zaman iyi oyunculuklar da sergilenmektedir. Buradan hareketle yalan söyleyen insanların inandırıcılıklarını artırmak için oyunculuk yeteneklerini geliştirdiği gerçeğiyle de karşılaşabiliriz. Yalan konusunda korkunç olansa kimi insanların yalan söyleme mekanizmasını bir yaşama biçimi haline getirmiş olmalarıdır. Öyle ki yaşamak için nasıl temel maddelere; hava gibi, su gibi ihtiyaç duyuluyorsa bu tip insanlar için de yalan söylemek o hale gelmiştir. Hatta çağımızda yalan söylemek bir meslek haline dönüşmüştür dersek yalan konuşmuş da olmayız. Bunun dışında en tehlikeli yalanlar da insanın kendisine söylediği yalanlardır.

Yalan söyleme mekanizmasını kısaca özetlemek gerekirse öncelikle en az iki kişinin varlığından bahsedilmesi gerekir. Bu iki kişiden birisi yalan söyleyen, diğeri ise söylenen yalana inanan kişidir. Yani kısaca kandıran ve kanan taraf olarak da özetlenebilir durum. Burada en az iki kişi gereklidir dedim çünkü bu tarafların sayısı durumlara göre değişiklik gösterebilmektedir. Örneğin bazen yalan söyleyen bir kişidir ama milyonlarca kişi bu bir kişinin yalanına inanabilir. Elbette tam tersi bir durumda söz konusu olabilir. Bazen de yalan söyleyen bir grup olur ve karşısında da inanan bir grup olur. İşin daha enteresan tarafı ise bazen insanlar söylenenin yalan olduğunu biliyor olsa da bu yalana inanma yolunu tercih edebilirler. Kafanız karıştı öyle değil mi? Açıkçası bende bu durumla ilk karşılaştığımda anlam verememiştim. Ancak zamanla böyle bir durumun varlığına bizzat şahit oldum. Özellikle çağımızda insanlar ve toplumlar rahatsız edici gerçeklere inanmaktansa rahatlatıcı yalanlara inanmayı tercih edebiliyorlar. İyi pazarlanan bir yalan gerçekten daha kıymetli olabiliyor. İnsanlar gerçeğin değil yalanların peşinden koşmayı tercih edebiliyorlar. Oldukça acıklı bir durum aslında bu. Yani bir balığın bilerek ve isteyerek oltaya takılmayı istemesi gibi bir şey bu. Hatta bu balıklardan o kadar çok var ki artık, oltaya takılmak için birbirleriyle kavga ediyorlar. Bunun nedeni ortada o kadar fazla oltanın olmaması. Kandırılmak isteyen balık enflasyonu var dersek mübalağa etmiş olmayız sanırım. Ancak bu işin sosyolojik boyutu. Bense işin sosyolojik boyutundan değil bireysel boyutundan bahsetmek istiyorum. Zira işin sosyolojik boyutuna girecek olursa tarihsel süreç içerisinde toplumların oluşması ve evrilmesi konuları ile gerçekten derinlemesine bir araştırma yapmak lazım gelir. Ben şahsen bu araştırmayı yapabilecek ve sonuçlarını değerlendirebilecek bir bilgi ve birikime sahip olduğumu düşünmüyorum. Gerçi hiçbir konuda kesinlikle uzmanım diyemem zaten. Herhangi bir konu üzerinde yazdıklarım tamamen öznel bir nitelik taşımaktadır. Yani tamamen şahsi fikir ve düşüncelerimdir. Şahsi fikir ve düşüncelerim elbette yanlış olabilir ya da herkese doğru gelmeyebilir. Bu durumu ağırbaşlılıkla kabul edecek düşünce yapısına sahip olduğum içinse içten içe kendim ile övünmekteyim. Zira yazdıklarının yani fikir ve düşüncelerinin kesinlikle doğru olduğunu düşünmekte olan oldukça kalabalık bir kitle var. Bu kitle eleştirilmeye karşı çok katılar üstelik. Sabit fikirleri var ve bu sabit fikirlerin sorgulanmasına kesinlikle katlanamıyorlar. Yani benim düşüncem budur ve bu düşünce benim düşüncem olduğu için yanlış olabilir ya da herkes için doğru olmayabilir şeklinde bir kanıya sahip değiller maalesef. Ama ben o kitleden değilim. Yazılarım ve yazdıklarım beğenilmeyebilir, herkes tarafından kabul görmeyebilir ve hatta okunmaya değer bulunmayabilir. Yazılarımda ve yazdıklarımda beyan ettiğim fikir ve düşüncelerim doğru olmayabilir. Belki de hastalıklı bir düşünce yapım vardır. Çünkü kendimden emin değilim. İnsanın kendinden emin olmasının da mümkün olabileceğini düşünmüyorum açıkçası. Bizler değişken varlıklarız ve her an değişen bir evrenin içerisinde yaşamaktayız. Bu kadar değişkenliğin arasında sabit düşüncelerin olması düşünülemez. Ama bu tamamen olmadığı anlamına da gelmez elbette. Tamamen yoktur dersek bu kez de başka bir sabitlik türü oluşturmuş oluruz çünkü. Konuyu başka bir kulvara geçirdim sanırım. Zira konumuz yalandı.

Yazının başında yalan söylemeyi bir tür hastalık olarak nitelendirmiştim. Ancak bu nitelendirme oldukça öznel bir nitelendirme elbette. Çünkü kimine göre de yalan söylemek bir hastalık değil bir ihtiyaç haline dönüşmüş olabilir. Kimi insan da yalan söylemeyi kendinin istediğini değil başkalarının isteğini ve başkalarının isteğini yerine getirdiğini söyleyebilir. Ancak benim şahsi kanaatim; yalan söylemenin olmaması gereken kötü bir şey olduğudur. Çünkü yalan söylemek eninde sonunda birilerine ya da bir şeylere zarar verir. Şimdi bazı yalanlar vardır söylenmelidir diye düşünülebilir. Mesela nedir bu yalanlar ve ne zaman söylenebilir? Çaresiz bir hastalığa yakalanmış bir insana son zamanlarını huzur içerisinde yaşasın diye hasta olmadığı ya da iyileşeceği yalanı söylenirse bu yalan da zararlı mıdır? Ölmek üzere olan birisine söylenen bir yalan mesela yine de kötü müdür? Kavga ya da savaş çıkmasını önlemek üzere söylenen bir yalan da kötü bir yalan mıdır ya da birilerine ya da bir şeylere zarar verir mi? Şöyle bir senaryo oluşturalım; Nazi Almanya’sında yaşamakta olduğumuzu hayal edelim. Naziler kendi ırklarından olmayanları, kendi ideolojilerinden olmayanları toplama kamplarına gönderiyorlar ve öldürüyorlar. Bizde Nazilerle aynı ırktan ya da aynı ideolojiden olmadığımızı ve öldürüleceğimizi bildiğimizi farz edelim. Yani hayatımız söz konusu olsun. Bu durumda da gerçeklerden taviz vermeden yalan söylemeyebilir miyiz? Yani evet ben bir Naziyim ya da ben bir Almanım desek hayatta kalacağız ama aksini beyan edersek öldürüleceğiz. Bu durumda bile yalan söylememeli mi insan? Dayak yeme, işkence görme, öldürülme riski karşısında bile yalnızca gerçekleri mi konuşmalı? Yaşam mı daha değerli yoksa doğruları konuşmak mı? Oldukça zor sorular bu sorular. Evet yalan kötü bir şeydir ama hayat karşısında gerçeğin ya da gerçeklerin ne anlamı vardır ki? Hayat mı daha değerlidir yoksa yalan söylememek mi? O zaman şöyle bir çıkarımda bulunabiliriz; insanın hayati tehlikesi varsa, fiziksel ve ruhsal bütünlüğü zarar görecekse ya da bir başka insanın o zaman yalan söyleyebilir. Başka bir açıdan durumu değerlendirecek olursak; kötü olan bir kişiye kötü bir iş olan yalan söylenebilir. Şeytana yalan söylemek insanı kötü bir insan yapar mı? Naziler gibi korkunç bir ideolojinin canavarlarına yalan söylemek de kötü bir şey midir? Kötülük için gelmiş kötü birine ya da birilerine yalan söylemek yanlış mıdır? Demek ki yalan söylemek kime yalan söylendiğine göre değişir.

Kurtuluş Savaşında olduğumuzu düşünelim. Kurtuluş Savaşında yunan askerlerinin ya da ermeni çetelerinin Anadolu’da masum halka yaptığı katliamlar herkesin malumudur. Çoluk çocuk, hasta yaşlı demeden masum halkı en korkunç şekilde katletmişler ve bir tür soykırım yapmışlardır. Şimdi o dönemde yaşayan bir çoban olduğumuz farz edelim. Karşımıza yunan ordusu ya da ermeni çetesi çıktı. Bize Türk köyünde saklanan masum sivillerin saklandığı yeri sordular. Amaçları belli tüm masum sivilleri katletmek. Böyle bir durumda da asla yalan söylemeyen birisi olarak bu katillere masum sivillerin yerini söylesek doğru bir iş mi yapmış oluruz? Tarih kitapları ya da insanlık vicdanı bizden doğruluktan asla taviz vermeyen dürüstlük abidesi bir şahsiyet olarak mı bahseder yoksa hain bir ahmak olarak mı? Demek ki yalan söyleyip söylememek kararı kime söylenip söylenmeyeceğine göre değişiklik gösterebilmektedir. İnsan şeytana yani kötüye yalan söyleyebilir ve bunda doğru olmayan hiçbir taraf yoktur. Kötü olan iyiye yalan söylemektir ya da kötünün iyiye kandırmak amacıyla yalan söylemesidir diyebiliriz. Açıkçası konunun bu şekilde şekillenebileceğini yazının başında bende bilmiyordum.

Kötü olan kötüye karşı söylenen ya da kötülüğün engellenmesine yönelik olan değil, iyiye karşı söylenen ve iyinin kandırılmasına yönelik yalanlardır o zaman diyebiliriz. Elbette burada kötülük ve iyilik kavramlarının da iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Bazı olgu ve durumlar vardır ki genel geçer yani evrensel bir nitelik taşırlar ve herkes için iyi ya da herkes için kötüdürler. Basit bir örnek verecek olursak bir insana işkence etmek kötü bir şeydir, bir insanı istismar etmek kötü bir şeydir, bir insana tecavüz etmek kötü bir şeydir, bir insanın emeğini gasp etmek kötü bir şeydir, bir insana bir malı değerinden daha yüksek fiyata satmak kötü bir şeydir. Bu ve bunun gibi kimi durum ve oldular dünyanın her yerinde ve her zamanda kötü olarak nitelendirilir. Ancak amacı insana ve insanlığa zarar vermek olan bir katilin cinayet işlemesini engellemek için ona yapılan işkence de kötü müdür? Zalim bir diktatörün zulüm yapmaması için malını gasp etmek de kötü bir şey midir? Başka bir bakış açısıyla şimdi kötü olarak nitelendirdiğimiz kimi durum ve olgular bundan yalnızca yüz yıl önce iyi olarak nitelendirilmiyor muydu? Demek ki iyi ve kötünün tanımı zaman gibi, mekân gibi değişkenlerle değişebiliyorlar. Bu konuda en etkin terazi hiç kuşkusuz insanın kendi vicdanıdır. Ama düşünce ve ideolojilerle şekillenen insan zihnine göre de bu vicdan terazisi değişik ölçüm sonuçları çıkarabilir. Örneğin köleliğin serbest olduğu Roma Döneminde köleler de insan olmalarına rağmen mal gibi alınıp satılabiliyor, eğlenmek için ölüm dövüşlerinde dövüştürülebiliyor, ağır işlerde bedel ödemeksizin çalıştırabiliyordu ve o dönem insanları için vicdani olarak hiçbir sorun teşkil etmiyordu bu durum. Yaşadığımız dönem içerisinde de bu tür bir kötülüğün içerisindeyizdir belki de ama farkında değilizdir kim bilir? Peki, bunca değişken arasında şimdi bizi karşılayan asıl soru şu; yalan söylemeli miyiz, yoksa yalan söylememeli miyiz? Bu soruya gayet net bir cevap verebilirim; Elbette ki yalan söylememeliyiz.

Bireysel boyutta yalan söyleyen bir insanın amacı karşısındaki insanı kandırmak ve hakkı olmayan bir şeyi elde etmektir. Yani bir nevi hırsızlık yapmaktır. Hırsızlık ise kötü bir şeydir. Hırsızlık yapmak için yalanları kullanır insan. Örneğin kısa zaman önce bizzat başıma gelen bir yalandan bahsetmek isterim. Alışverişte bulunduğum benden yaşça büyük bir esnaf beni çok sevdiğini, beni kendi oğlundan ayırt etmediğini söyledi. Sonra yaptığımız alışveriş neticesinde sattığı malın ederinden çok daha fazla bir miktar ücreti benden talep etti. Hatta yalanlarına devam ederek başkasına bu fiyata satmayacağını, yalnızca ben olduğum için bu fiyata sattığını söyledi. Ancak ben biliyordum ki söylediklerinin hepsi yalandı. Hatta bu yalanı yalnızca bana değil tüm müşterilerine söylediğini fark ettim. Yalan söylemek bu esnaf amca için bir çalışma biçimi haline gelmişti. Yalan söyleyerek ederinden fazla ücret talep ediyor, ederinden fazla olan kısmı benden çalmak istiyordu. Daha önce defalarca bu yalana başvurmuş ve görülen o ki başarılı da olmuştu. İşte bu yalan kötü bir yalandır.

Ayrıca yalan söylemek de şöyle bir illüzyon olduğundan da bahsedilir; eğer bir insanın yalan söylediğini anlamışsanız o insan iyi bir yalancı olmadığından bahsedilir. Çünkü iyi yalancıların yalanlarını diğer insanlar anlamazlarmış. Şahsi kanaatim yalancılığın başlı başına bir ahlaksızlık örneği olduğu ve bu ahlaksızlığın iyisi ya da kötüsünün olmayacağıdır. Olsa bile bu bir övünç kaynağı olmamalıdır. Bir işte iyiyseniz elbette övgüler alırsınız. Ancak yaptığınız iş ahlaksızlık ise ahlaksızlığı iyi yaptınız diye övgü almanız doğru mudur? Bir adam çok iyi hırsızlık yapıyor diye övgü alabilir mi? Bir tecavüzcü ya da bir kadın satıcısı işini çok iyi yapıyor diye insanların ve toplumun övgülerine mazhar olabilir mi? Çok saçma geliyor insana değil mi? Ancak maalesef yaşadığımız bozuşma ve kokuşma çağında hepsinin örnekleri var. Olmaz, olamaz dediğimiz her durumu yaşadığımız bir çağın içerisindeyiz. Bu korkunç bir durum ama içinde bulunduğumuz durum bu maalesef.

İnsanlar gözlerimizin içine baka baka bize yalan söyleyebiliyorlar ve hiç utanmıyorlar artık. Ne kadar da acıklı bir durum.