Zamanlarını işe yaramaz meşgalelerle boşa harcayanlar, kat ettikleri yolu belirleyen eserler bırakmamış olanlar geriye dönüp baktıklarında tuhaf bir izlenime kapılırlar: Harcadıkları çabalarla faydalı bir biçimde doldurulmuş yıllar dışındaki geriye bir anı bırakmayan yıllar, boşa geçmiş gibi görünürler. Akıp gitmiş zaman, bilincimizde hiçliğe indirgenir ve içimizde karşı konulamaz bir biçimde geçmişin beyhude bir rüya olduğu hissi doğar.

Diğer taraftan, bakışımızın yeniliğe karşı ilgisi azalmaya başladığında, hayatın zorlukları bizi gücümüzün sınırları konusunda bilgilendirdiğinde, şimdiki zamanın ve geleceğin monotonluğu kendini belli ettiğinde, hayatın hareketi hızlanıyormuş gibi gelir ve bu, geçmişin bir rüyadan ibaret olduğu izlenimine, ondan daha da can sıkıcı olan, şimdiki zamanın da öyle olduğu hissine eklenir.



İrade Terbiyesi-Jules Payot