KÜME ZEKASI (SWARM İNTELLİGENCE)

• 23 Mayıs 2024 Perşembe 10:41:50

Bir canlı hayvan küme ’sinin , belirli bir iç ve dış liderlerden komut almaksızın ,ama yine de bir uyum içinde hareket edebilmesine genelde bu isim veriliyor. Aslında robot biliminde kullanım için geliştirilen bu kavramın en iyi örnekleri hayvanlar aleminde görüldüğü için de açıklaması hep hayvan toplulukları yoluyla yapılıyor. Kuşlar ,balıklar ve karıncalar bu örneklerde içinde en iyileri .."TINAZ TİTİZ "

Bu zeka türü aslında bazı alanlarda insanlar tarafından da kullanılıyor. Bir basketbol oyununda toplu hücum eden takım oyuncuları bir kümedir ve hızlı hücum sırasında karşılarındaki savunmanın aldığı pozisyonlara göre ani kararlarla top kullanmanın şeklini değiştirmektedirler.

Bu esnada bir iç veya dış lider ne yapılacağını söylemekte , oyuncular uzun süre birlikte oynamanın yarattığı bir kollektif zeka ile olabilecekleri tahmin edip küme içinde uygun yerlere doğru ani hareketler yapmaktadırlar.

Diğer yandan , bu zeka toplumsal yaşam alanlarında da kullanılmaktadır. Örneğin bir spor klübüne , bir siyasi partiye ya da bir ideolojiye sempati duyan gruplar herhangi bir liderden talimat almadan belirli bir eylem içinde yer almakta , o eylemi destekleyecek yolda bireysel kararlar alabilmektedirler.

Bunun aksi de olabiliyor. Aynı toplumsal yaşam alanlarında , bu defa o alanların liderlerinden talimat alan kitleler birbirleriyle uyumlu hatta diğerlerinden çok daha uyumlu eylemler üretebilmektedirler.

Birinci tür kollektif eylemde lider, kitledeki bireylerdir . Her birey kendi özgür alanına müdahale ettirmeden kümenin ana amacı doğrultusunda gereken hareketlere karar verip uygulamaktalar.

İkinci tür kollektif eylemde ise kişiler özgürlüklerinden vazgeçmekte , sadece talimatları uygulamaktadırlar.

Hayvan kümelerinde her iki tip kollektif eyleme de rastlanmaktadır. Kırlangıçlar ,yaban kazları ,leylekler ,balık sürüleri birinci türe örnektir. Küme zekası tam olarak bunlar için kullanılabilir. Hayvanları dürten etki, ya genetik kodlarındaki talimatlar ya da sürünün diğer bireyleriyle uyum içinde olma konusundaki sezgileridir. Milyonlarca hayvandan oluşabilen kümenin her bir üyesi yakın çevresiyle uyum içinde olmaya ve içinde bulunduğu ortamın sürükleyiciliğine kendini bırakmış , kümenin yanlış bir iş yapmayacağına güvenmektedir.

Bununla beraber bazı uçucu hayvanların biyolojik saatlerindeki bir genetik hata nedeniyle henüz uçamayacak durumda oldukları bir dönemde toplu olarak göç hareketine başladıkları ve yürümek zorunda kaldıkları hata peryodu boyunca vahşi hayvanlara hedef oldukları da biliniyor . Yani kümenin asla yanlış karar vermeyeceği garanti edilebilir bir olgu değildir.

İkinci tür kollektif eylemler ise sirklerde gruplar halinde gösteri yapan hayvanlarda söz konusudur. Bu durumdaki kollektif eylem ve korkuya (dayak ,acı çektirme vb. yollarla) ya rüşvete (çok sevdiği bir yiyecekle ödüllendirme gibi ) ya da çok sayıda tekrar yoluyla koşullandırmaya dayanır. (Okullarımızda tekrarlanan tekrar yöntemi "B.F SKİNNER" adlı bir araştırmacının hayvanlar üzerinde yaptığı çok sayıdaki koşullandırma deneylerine dayanmaktadır.)

Görüldüğü gibi iki tür eylem arasında dış görünüş benzerlikleri varsa da temel dürtüler tamamen farklıdır. Birinci türdekiler bireysel özgürlüklerinden vazgeçmeden bir uyum sergilemekte ,ikinciler ise bunu korku ya da rüşvet karşılığında yapmaktadırlar ve bireysel özgürlük söz konusu değildir.

Küme zekası basketboldan başka bir ise yarar mı?

Evet yarar ,hem de çok. Bireysel özgürlüğüne ,zihinsel hareketine düşkün insanların bir araya gelip bir liderden talimat almalarını beklemek gerçekçi değildir. O insanlar lidere saygı duyabilirler , ama yapılması gerekenlerin başkalarınca dikte edilmesinden hoşlanmazlar . GENERAL PATTON ’un bir sözü şöyle: "İnsanlara ne yapacağını söyleyin ,nasıl yapılacağını kendilerine bırakın!".

Burada "ne olacağı " ile kastedilen "vizyon"dur. Özgürlüğüne ve zihinsel bekaretine düşkün insanlar mutlaka birer vizyoner olmak zorunda değillerdir. Vizyoner nitelikli liderlerin ortaya koyacağı düşünceler bu insanların akıllarına yattığı (yani değer yargılarıyla bağdaştığı) takdirde o yönde hareket ederler ; ama her biri kendi özgür iradesine göre seçtiği yoldan yürümek kaydıyla.

Bu durumda bir dış göz tek tek bireylere bakarsa asker deyimiyle başıbozuk gibi görünebilirler. Ama tümüne bakıldığı zaman bir "BROWNİAN MOTİON" içinde bir vizyon doğrultusunda hareket ettikleri anlaşılır. Hatta bu türlü bir "GEVŞEK BAĞLANTILI BİRLİKTELİK" , talimat ile idare edilene nazaran daha da etkilidir. Çünkü gevşek bağlantılı birlikteliğin dış etkilerle bozulması çok güç iken , diğeri yine talimat yoluyla işlevsiz kılınabilir.

Peki bu süreç kendiliğinden oluşur mu?

Ne yazık ki hayır. Bireysel özgürlüklerine düşkün insanların Gevşek Bağlantılı Birliktelik oluşturma süreci otomatik olamaz. En azından üç koşul var gibi görünüyor :

1. "Ne yapılacağını" (vizyon) ortaya koyabilecek liderler,

2."Ne yapılacağını " ,bireysel "nasıl yapılabileceklere çevirebilmek için gereken her tür çabayı (zihinsel ,parasal ,zamansal , bedensel vb.) harcamaya istekli özgürlükçü insanların varlığı ,

3. Bu insanların ,kendini lider olarak lanse eden kişilerce ortaya atılabilecek vizyonlar içinde ne işe yarayanları , en parlak olanlar içinden ayırabilecek sezgilere sahip olmaları.

J.F.KENNEDY ’nin şu ünlü sözü özellikle son madde için açıklama niteliğindedir :" Her başkana yüzlerce parlak görünüşlü öneri getirilir. İyi başkan , bunlar içinden işe yarayanları seçebilendir".

ANAHTAR SORU : Yukarıda sıralanan üç özelliğe (biri veya birkaçına ) sahip insanlar nasıl bulunacaktır?
Rastlantılar eğer şanslı iseniz bu tür kişileri karşınıza çıkarabilir. Tek yapmanız gereken , karşınıza çıkabilecek o kişilerin , sürekli şikayet eden, eleştiren , ne olup bittiğini anlamaya çalışmadan boyuna ezberini benimsetmeye çalışan ama bir şey yapmaya , vermeye niyeti olmayan , böylece kurnazlık ederek hem gizlenen hem de kendini tatmin eden kalabalıklar arasında gözden kaçmamasına dikkat etmektir...

Bu makale;

"CUMHURİYET BİLİM TEKNOLOJİ 23 EKİM 2009 SAYILI YIL 23 SAYI 1179 AÇIK KÖŞE TINAZ TİTİZ" ALINTILANMIŞTIR..