ULUBORLU İNAS (KIZ) İPTİDAİYE MEKTEBİYLE İLGİLİ BELGELER (1904-1907)

• 13 Nisan 2024 Cumartesi 11:56:14

Dr. İbrahim KARAER

Bu yazımızda Konya vilayeti Hamidabad sancağı Uluborlu kazasında açılan inas iptidaiye mektebi (kız ilkokulu) ile ilgili Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan belgeleri değerlendireceğiz. 1904-1907 yıllarını kapsayan belgelerden Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebinin 1905 yılının başında Kılıç Arslan mevkiinde açıldığı anlaşılıyor.

Osmanlı Devletinde Tanzimat’tan önce kız ve erkek öğrencilerin 3-4 yıl birlikte öğrenim gördükleri ilkokul seviyesindeki okullar “sıbyan mektebi” olarak adlandırılıyordu. Sıbyan mektepleri, genellikle bir vakfa bağlı olarak cami ve mescitlerin içinde veya yanında hizmet veriyorlardı. Tanzimat’ın ilanından sonra Maarif Nezaretine bağlı ilkokul seviyesinde “iptidaiye”, ortaokul seviyesinde “rüştiye”, lise seviyesinde “idadi” ve “sultani” olarak adlandırılan okullar açılmaya başlandı. Bu okulların “inas/kız” ve “zükur/erkek” olarak ikiye ayrıldığı görülüyor. Sıbyan mekteplerinde erkek ve kız öğrenci ayırımı yapılmazken, iptidaiye mekteplerinde kız ve erkek ayrımı yapılması düşündürücüdür. Köylerde açılan iptidaiye mekteplerinin inas/kız veya zükur/erkek olduğuna dair bir kayıt olmadığı gibi, bu durum nahiye ve kaza merkezlerinde açılan rüştiye mektepleri için de geçerlidir. Erkek ve kız mektebi olarak nitelendirilmeyen okullarda karma eğitimin verilip verilmediği hakkında elimizdeki belgelerde yeterli bilgi mevcut değil.

Uluborlu İnas İptidaiye Mektebi (Kız İlkokulu) Hakkında Belgeler

Muallimat (Kız Öğretmen Okulu) Müdürlüğünden Maarif Nezareti İptidaiye Mektepleri İdaresine yazıldığını tahmin ettiğimiz 21 Şevval 1322 (29 Aralık 1904) tarihli yazıda; Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebi öğretmenliğine, Kız Öğretmen Okulu yedinci sınıf öğrencilerinden Huriye Adviye Hanımın seçildiği ve kendisine mezuniyet belgesi takdim edildiği bildirilmiştir (Belge-1: COA MF.MKT 836-51-6).

Konya valiliğinden Maarif Nezaretine yazılan 6 Zilkade 1322 (12 Ocak 1905) tarihli yazıda; Uluborlu kazası ibtidaiye mektebi için iki yüz elli guruş maaşla bir muallimenin İstanbul’dan tayini için 29 Teşrin-i Sani 1320 (12 Aralık 1904) tarihli ve 769 numaralı yazı ile müracaat edildiği, ancak Mutasarrıflıktan alınan cevabi yazıda; adı geçen okul öğretmenliğine yüz kırk guruş maaşla Aydın vilayeti Tepeköyü Çiftlikatı Hümayunundaki inas mektebinde eğitimini tamamlayan Boyacızade Mehmet Efendi kerimesi Şerife Hanımın mahallince tayin olunduğu Kılıç Arslan denilen mevkide iptidai mektebinin açılmasıyla eğitime başlandığı; bundan böyle kız iptidaiye mektebi öğretmenlikleri için Bakanlığa bilgi verilerek cevap alınmadıkça herhangi bir tayin yapılmaması hususunda maarif müdürlüğünce mahalli yöneticilerin uyarıldığı bildirilmiştir (Belge-2: COA MF.MKT 836-51-9). Konya Valiliğinin bu yazısından, Uluborlu kazasında Kılıç Arslan denilen mevkide inşa edilen binada, 1905 yılının başında Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebinin açıldığı anlaşılıyor.

17 Şubat 1320 (2 Mart 1905) tarihli yazı; Uluborlu inas/kız mektebine öğretmen tayini hakkındadır. Söz konusu yazıda; 29 Teşrin-i Sani 1320 tarih ve 769 numaralı yazıya istinaden Uluborlu kazasında açılan inas/kız iptidaiye mektebi için Maarif Nezaretinden iki yüz elli guruş maaşla öğretmen okulu mezunu Huriye Adviye Hanımın atandığı; ancak bu atamanın sonucu beklenmeden mahallince yüz kırk guruş maaşla Şerife Hanımın öğretmen olarak tayin edildiği belirtilerek Şerife Hanımın iptidaiye mektebinde öğretmenlik yapma yeterliliği olmadığı, bundan böyle Maarif Müdürlüğünün oluru alınmadan mahallince öğretmen ataması yapılmaması istenmiştir (Belge-3: COA MF.MKT 836-51-10).

Maarif Nazırı tarafından Konya Vilayetine yazılan 13 Muharrem 1323 (20 Mart 1905) tarihli yazıda; Uluborlu inas/kız mektebine öğretmen ataması konusunda yaşanan sıkıntının tekrar etmemesi konusunda ilgililerin uyarılması talep edilmiştir (Belge-4: COA MF.MKT 836-51-18).

Konya Valisi Ferit imzalı 21 Muharrem’ül-haram 1323 (28 Mart 1905) ve 16 Mayıs 1321 (29 Mayıs 1905) tarihli yazılar, Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebine öğretmen tayini hakkındadır. Konya Valisi Ferid, 29 Mayıs 1905 tarihli yazıda; beş-altı aydır Uluborlu inas/kız mektebi öğretmenliğini yürüten Şerife hanımın yetersiz olması sebebiyle yerine önceden iki yüz elli guruş maaşla atanan Huriye Adviye Hanımın veya başka bir muktedir bayan öğretmenin atanması talep edilmiştir (Belge-5: COA MF.MKT 836-51-17 ve Belge-6: COA MF.MKT 836-51-25).

Konya Valisi imzasıyla Maarif Nezaretine yazılan 8 Cemazeyil-ahir sene 1323 (10 Ağustos 1905) tarihli yazıda; Huriye Adviye Hanımın Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebine öğretmen olarak atanması hakkındadır (Belge-7: COA MF.MKT 836-51-23).

Maarif Nezaretinden Konya Vilayetine yazılan 16 Ramazan sene 1323 (10 Kasım 1905) tarihli yazıda; Uluborlu kazası inas mektebi iptidaiyesi muallime-i ulalığına seçilen Huriye Adviye Hanımın henüz görev mahalline gelmediği; Şerife Hanımın eğitiminden de verim alınamadığı belirtilerek sorunun çözülmesi talep edilmiştir (Belge-8: COA MF.MKT 836-51-22).

Uluborlu Maarif Komisyonu Reisi imzalı Uluborlu Kazası Kaymakamlığına yazılan 9 Zilkade? 1323 (3 Şubat 1906) tarihli yazıda; Konya Vilayeti Maarif Müdürlüğü tarafından Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebine öğretmen olarak atanan Hürmüz Hanımın 26 Teşrin-i Sani 1321 tarihinde görevine başladığı, ancak adı geçen öğretmenin yazı ve hesap fenlerine aşina olmadığı, yaşlı ve müzmin hasta olmasından dolayı kendisinden beklenen verimin alınamadığı ve gereğinin yapılması talep edilmiştir (Belge-9: COA MF.MKT 836-51-27).

Konya Valisi imzalı Maarif Nezaretine yazılan 29 Zilhicce 1323 (24 Şubat 1906) tarihli yazıda; Uluborlu inas/kız mektebi öğretmeni Hürmüz Hanımın talim ve terbiye konusunda yetersiz, yaşlı ve hasta olması sebebiyle görevden alınmasının uygun olacağı belirtilmiştir (Belge-10: COA MF.MKT 836-51-29).

Uluborlu kazası idare meclisince hazırlanan 3 Mart 1323 (16 Mart 1907) tarihli mazbatada; Uluborlu kazası belediye tabipliğinin birkaç yıl boş kalmasından dolayı, adı geçen tabipliğe ait tahsisat geçici olarak mahalli maarif komisyonuna alınarak kız çocuklarının eğitimi için iki yüz elli guruş maaşla bir öğretmen temin edilip eğitime başlandığı, ancak belediyeye bir tabip atanmış olmasından dolayı, bu tahsisatın belediyeye iade edilmek zorunda kalındığı; kaza halkının imkanlarıyla kız mektebi öğretmeni maaşının karşılanmasının mümkün olmadığı; Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebi öğretmen maaşının rüştiye öğretmenleri gibi Maarif Nezareti bütçesinden karşılanması talep edilmiştir (Belge-11: COA MF.MKT 994-33-1)

Maarif Nezaretinin 27 Safer 1325 (11 Nisan 1907) tarihli yazıda; Uluborlu inas/kız mektebi öğretmen ücretinin vilayet bütçesinden karşılanmasının uygun olacağı belirtilmiştir (Belge-12: COA MF.MKT 994-33-2).

Maarif Nezaretinden Konya Maarif Müdüriyetine yazılan 21 Rabiul-Evvel 1325 (4 Mayıs 1907) tarih ve 13 numaralı yazıda; Uluborlu inas/kız mektebinin kapanmaması için öğretmen maaşının vilayet bütçesinden karşılanması talep edilmiştir (Belge-13: COA MF.MKT 994-33-4). Osmanlı Arşivinde bulunan Uluborlu inas/kız iptidaiye mektebiyle ilgili belgeler burada sona eriyor.

SONUÇ

Uluborlu İnas/Kız Mektebi ile ilgili belgeler; Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde eğitim alanında yapılan yeniliklerin ve karşılaşılan zorlukların bir özetini sunmaktadır. Okulun açılışı, öğretmen atamalarındaki sorunlar ve mali zorluklar, dönemin eğitim politikalarının yerel düzeyde nasıl uygulandığına dair değerli bilgiler sunmaktadır. Bu belgeler, aynı zamanda, dönemin eğitim sisteminde kız çocuklarının eğitimine verilen önemin de bir göstergesidir.

Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan önce erkek ve kız çocuklarının birlikte eğitim aldığı ilkokul seviyesindeki okullar, sıbyan mektebi olarak biliniyordu. Tanzimat ile birlikte eğitimde cinsiyete dayalı ayrım başlamış, ilkokullar "iptidaiye" olarak yeniden düzenlenmiş ve kız ile erkek öğrenciler için ayrı okullar açılmıştır.

Uluborlu İnas/Kız İptidaiye Mektebiyle ilgili belgeler; dönemin eğitim sisteminde kız çocuklarının eğitimine verilen önemi, öğretmen atamalarındaki sorunları, mali destek mekanizmalarını ve eğitim kalitesine yönelik çabaları göstermesi açısından önemlidir. Bu durum, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde eğitim alanındaki reform çabalarının ve bu reformların yerel düzeyde uygulanışındaki zorlukların anlaşılması için değerli bir örnek teşkil eder. Uluborlu İnas Mektebi’nin açılışı, işleyişi ve karşılaşılan sorunlar, dönemin eğitim politikaları ve uygulamalarının bir yansıması olarak değerlendirilebilir.

BELGELER

Belge 1
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-6
Tarih: 21 Şevval sene 1322 / 16 Kanun-ı evvel sene 1320 (29 Aralık 1904)
Mekatib-i İptidaiye İdaresi Behiyyesine
Saadetlü Efendim Hazretleri
Konya vilayeti dahilinde Uluborlu kazası inas iptidaiye mektebi muallimeliğine Darülmuallimat-ı aliyye yedinci sene talebatından olup zaruret-i celile tahsili terk ederek nezaret-i celileye istida takdim ve bir muallimelikte istihdamına müsaade-i aliye-i cenabı nezaret-penahi erzan buyrulan Huriye Adviye Hanım intihab olunmuş ve ale’l-usul mezun-ı muvafakat takdim huzur-ı aliyeleri kılınmıştır ol-babda emr ü irade efendim hazretlerinindir fi 21 Şevval 1322 / 16 Kanun-ı evvel sene 1320 (29 Aralık 1904)

Belge 2
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-9
Konya Vilayeti adet: 863
Tarih: 6 Zilkade sene 1322 / 30 Kanun-ı evvel sene 1320 (12 Ocak 1905)
Maarif Nezareti Celilesine
Devletlü Efendim Hazretleri
Uluborlu kazası ibtidai mektebi içün iki yüz elli guruş maaşla bir muallimenin dersaadetçe tayin ve i’zamı 29 Teşrin-i Sani sene 1320 (12 Aralık 1904) tarihli ve yedi yüz altmış dokuz numaralı tahrirat-ı acizanemle harp aliyye-i nezareti penahilerine arz ve inha edilerek cevab-ı vüruduna kadar idare-i maslahat olunması iktiza edeceği dahi Hamidabad Mutasarrıfına vasıtasıyla mezkur kaymakamlığa tebliğ ve izbar olunmuş ise de bu kere cevaben mezkur mutasarrıflıktan varid olan tahriratta mekteb-i mezkur muallimeliğine yüz kırk guruş maaşla Aydın vilayeti celilesi mülhakatından Tepeköyü Çiftlikatı Hümayununda müessis inas mektebinde ikmal-i tahsil eden Boyacızade Mehmet Efendi kerimesi Şerife Hanımın mahallince tayin olunarak emr-i talim ve terbiyeye dair işlerine mübadereye ve Kılınç Arslan denilen ve evvelce maarif tarafından tamir ve inşa edilmiş olan mahallin dahi mevcuduna ilaveten mekteb-i iptidai küşadıyla emr-i tedrisata başlanmış olduğu iş’arı mahalliye atfen bildirilmekle mekteb-i mezkur içün muallime tayin ve i’zam buyrulması ve bundan küşad edilecek inas mekatib-i iptidaiye muallimelikleri içün nezaret-i celile-i asafanelerine arz-ı malumat edilerek cevap alınmadıkça kimse tayin olunmayacağı maarif müdiriyet ifadesiyle arz olunur ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 6 Zilkade sene 1322 / 30 Kanun-ı evvel sene 1320 (12 Ocak 1905)
Konya Valisi
Mühür

Belge 3
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-10
Tarih: 17 Şubat sene 1320 (2 Mart 1905)
Mekatib-i İptidaiye İdaresine fi 5 Kanun-ı Sani sene 1320 (18 Ocak 1905)
Uluborlu’da küşad edilen inas iptidaiye mektebi içün iki yüz elli guruş maaşla Darülmuallimat mezunelerinden bir muallimenin tayin ve i’zamına dair mukaddema Konya vilayetinden varid olan 29 Teşrin-i Sani sene 1320 tarih ve yedi yüz altmış dokuz numaralı tahrirat üzerine mezkur muallimeliğe Huriye Adviye Hanım intihap ve mahalli maarifçe memuriyeti tasdik olunmuş ise de bilahare vilayet-i müşarünileyhden varid olan işbu tahriratta mekteb-i mezkur muallimliğine yüz kırk guruş maaşla Tepeköyü Çiftlikat-ı Hümayununda ikmal-i tahsil eden Boyacızade Mehmet Efendi kerimesi Şerife Hanımın tayin ve işbaşı ettirildiği bildirilmiştir. Halbuki mumaileyha mekteb-i iptidaiye şehadetnamelelerinden olduğundan mekatib-i iptidaiyede muallimelik hizmetini ifa-yı malumat mekteb ve derece-i aliyyesi kifayet etmeyeceği cihetle vazife-i mezkureye mekatib-i iptidaiyede muallimelik edecek iktidarı haiz birinin intihabı ve mukaddema vuku’bulan iş’ara binaen Huriye Adviye Hanım namında bir muallime intihap olunarak i’zam kılınmakta iken yerine diğerinin inha kılınması muamelatı ihlal ile mevaddan olduğundan tekerrür etmemesi lüzumunun maarif müdiriyetine emr ü tenbihi lüzumunun vilayet-i müşarünileyhaya cevaben iş’arı menut-ı irade-i aliyye-i hazreti nezaret-penahileridir ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 17 Şubat sene 1320 (2 Mart 1905)
Mühür
Maarif-i Umumiye Nezareti
Mekatib-i İptidaiye Müdiriyeti

Belge 4
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-18
Tarih: 13 Muharrem sene 1323 / 7 Mart sene 1321 (20 Mart 1905)
Maarif-i Umumiye Nezareti Mektub-ı Kalemi adet: 3
Konya Vilayeti Aliyyesine
Atufetlü Efendim Hazretleri
Fi 20 Kanun-ı Evvel 1320 (2 Ocak 1905) tarih ve sekiz yüz altmış üç numaralı tahrirat valay-ı atufetlerine cevaptır. Uluborlu İnas Mektebi İptidaiyesi muallimliğine ahiren yüz kırk guruş maaşla Tepeköy Çiftlikkat-ı Hümayunu İnas Mektebi şehadetnamelilerinden mahallince bi’i-intihap işe mübaşeret ettirilmiş olan Şerife Hanımın mekteb-i iptidaiye-i şehadetnamelerinden olmasına nazaran mekatib-i iptidaiyede muallimelik hizmetini ifaya malumat-ı mektebesi kifayet etmeyeceği cihetle vazife-i mezkureye mekatib-i iptidaiyede muallimelik edecek iktidarı haiz bir münasıbının intihap olunarak tasdik-i aslını zımnında keyfiyetin iş’ar ve evrak-ı lazimenin irsal olunması ve mukaddema vuku’ bulan iş’arı aliyyelerine binaen mezkur muallimeliğe iki yüz elli guruş maaşla Huriye Adviye Hanım namında bir muallime intihap olunarak i’zam kılınmakta iken ahiren mahallince yerine diğerinin intihap olunması muamelatı ihlal ile mevaddan olduğundan bu misallü ahvalin badema tekrar etmemesi içün icap edenlere ve saya-i icra kılınması hususunun sub-valayı atufetlerine inhası ve mekatib-i iptidaiye-i idaresinden ba-derkenar ifade olunmakla ifa-yı muktezasına himem-i aliyyeleri derkar buyrulmak babında emr ü irade hazreti menlehül emrindir. Fi 13 Muharrem sene 1323 / 7 Mart sene 1321 (20 Mart 1905)
Maarif-i Umumiye Nazırı

Belge 5
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-17
Konya Vilayeti adet: 40
Tarih: 21 Muharrem’ül-haram 1323 / 14 Mart sene 1321 (28 Mart 1905)
Maarif-i Umumiye Nezareti Celilesine
Devletlü Efendim Hazretleri
Uluborlu inas mekteb-i iptidaiyesi muallimeliğine dair cevaben şerefvarid olan 7 Mart sene 1321 tarihli ve üç numaralı tahrirat-ı aliyye-i nezaret-penahileri (..) olmadığı gibi zahrında
-sual işareti de bulunmasına mebni leffen iade ve takdim kılınmış olmakla ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 21 Muharrem’ül-haram 1323 / 14 Mart sene 1321 (28 Mart 1905)
Konya Valisi
Mühür

Belge 6
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-25
Konya Vilayeti adet: 236
Tarih: 16 Mayıs sene 1321 (29 Mayıs 1905)
Maarif Nezareti Celilesine
Devletlü Efendim Hazretleri
Uluborlu kazası inas mektebi muallimeliği hakkındaki 7 Mart sene 1321 (20 Mart 1905) tarihli ve üç numaralı cevapname-i aliyye-i nezaret-penahileri Hamidabad mutasarrıflığına lede’t-tebligat bu kere varid olan tahrira-tı cevabiyede kaza-i mezkur inas mektebi muallimeliğine Şerife Hanım suret-i muvakatte tayin olunarak beş altı aydır istihdam edilmekte ise de mumaileyhanın devam-ı istihdamı ve hal-i hazırda tedrisat-ı temin maksada kafi görülememekte olduğu cihetle mezkur muallimeliğe iki yüz elli guruş maaşla nezareti celile-i daveranelerince intihap buyrulduğu anlaşılan Huriye Adviye Hanımın veya diğer bir muktedire muallimenin tayin ve i’zamı hususunun sub-aliyye-i asafanelerine lüzum arz ve izbarı iş’ar-ı mahalliye atfen bildirilmekle icab-ı halin icrasına müsaade buyrulması maarif müdiriyeti ifadesiyle arz olunur ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 16 Mayıs sene 1321 (29 Mayıs 1905)
Konya Valisi
Mühür

Belge 7
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-23
Tarih: 8 Cemazeyil-ahir sene 1323 / 27 Temmuz sene 1321 (10 Ağustos 1905)
Konya Vilayeti adet: 465
Maarif Nezareti Celilesine
Uluborlu kazası inas mektebi muallimeliğine tayin ve i’zamı 16 Mayıs sene 1321 (29 Mayıs 1905) tarihli ve iki yüz otuz altı numaralı tahrirat-ı acizanemle cevaben arz ve inha olunan Huriye Adviye Hanımın henüz geldiği kaza-i mezkur kaymakamlığının iş’arına atfen bu kere Hamidabad mutasarrıflığından iş’ar kılınmakla mumaileyha gelecek ise diğer muallimenin tayin ve i’zam buyrulması babında emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 8 Cemazeyil-ahir sene 1323 / 27 Temmuz sene 1321 (10 Ağustos 1905)
Konya Valisi
Mühür

Belge 8
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-22
Tarih: 16 Ramazan sene 1323 / 29 Teşrin-i Evvel sene 1321 (10 Kasım 1905)
Maarif-i Umumiye Nezareti Mektub-ı Kalemi
Konya Vilayeti aliyesine
27 Temmuz sene 1321 (9 Ağustos 1905) tarih ve dört yüz altmış beş numaralı tahrirat-ı valayı atufetleri cevabıdır
Uluborlu kazası inas mektebi iptidaiyesi muallime-i ulalığına mahallince intihap olunduğu evvelce iş’ar kılınan Huriye Adviye Hanımın vürud etmediği ve yerine muvakkaten intihab olunan Şerife Hanımın tedrisatından da bi-hak istifade olunamadığı reviş-i iş’ar-ı aliyelerinden müsteban olmasına mebni mezkur muallimeliğe mahallince temin edilmiş olan iki yüz elli guruş maaşla Bingazi ve Limni mekatib-i iptidaiyeleri muallimeliklerinde bulunmuş olan Huriye Hanımın tayini meclisce bi’t-tensip mucebince muhasebe ile mekatib-i iptidaiye-i idare ve sicil-i ahval şubesince muamele-i mukteza-i ifa ve mumaileyhanın ve ale’l-usul buraca emre muhalif icra olunarak kendisi i’zam kılınmış olduğuna işe mübaşereti tarihinin izbarı ve ilk maaşına nısfının ve bakiyesiyle her mah maaşatından aidat-ı malumenin bi’t-tevkif merci’ine tesyarı muktezi olmakla icra-yı icabına himem-i aliyyeleri derkar buyrulmak babında

Belge 9
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-27
Tarih: 9 Zilkade? Sene 1323 / fi 21 Kanun-ı Sani sene 1321 (3 Şubat 1906)
Uluborlu Kazası Kaymakamlığı Canibi Aliyyesine
İzzetli Efendim Hazretleri
Sebk eden arz ve iş’ar üzerine fi 6? Şevval sene 1323 / 21 Teşrin-i sani sene 1321 tarih ve 725 numaralı Konya vilayeti celilesi maarif müdiriyet-i aliyyesinden şeref-mevrud emirname mucebi Uluborlu inas mektebi muallimeliğine nezaret-i celilece tayin ve i’zam buyrulan Hürmüz Hanım bi’l-vürud 26 Teşrin-i Sani sene 1321 tarihinde işe mübaşeret ve tedrisata mübaderet ettirilmiş ise de mükerreren edilen muayene ve tecrübe neticesi olarak muallime-i mumaileyhanın yazı ve hesab fenlerine aşina olmadığı gibi sinninin de derece-i şeyhuhatta bulunduğunun tesiratı olarak ekser-i eyyamda hastalığı ıllet-i müzmine müptela olması matlub ve mültezim olan terakki ve bi-hak istifadeyi ve ihtiyar edilen mesarifatı temin edememekte bulunduğundan keyfiyetin arzıyla icabının istizanına komisyon kararıyla müsaraat kılındı ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 9 Zilkade? Sene 1323 / fi 21 Kanun-ı Sani sene 1321 (3 Şubat 1906)
Uluborlu Maarif Komisyonu Reisi

Belge 10
Belge yer numarası: COA MF.MKT 836-51-29
Konya vilayeti 973
Tarih: 29 Zilhicce sene 1323 / fi 11 Şubat sene 1321 (24 Şubat 1906)
Maarif-i Umumiye Nezareti
Devletlü Efendim Hazretleri
Nezaret-i celile-i asafanelerince Uluborlu kazası inas mektebi muallimeliğine tayin ve i’zam buyrulan Hürmüz Hanımın vasıl-ı sinn-i şeyhuhat olmasına binaen talim ve terbiyeye iktidarı olmadığından ve ıllet-i müzmine ile de malul bulunduğundan bahisle ifa-yı muktezasına dair Hamidabad mutasarrıflığından varid olan tahrirata melfuf kaza-i mezkur kaymakamlığının tahriratı maarif müdiriyeti ifadesiyle leffen takdim kılınmakla mealine nazaran icra-yı icabı ve müsaade-i aliyye-i daverileridir ol-babda emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 29 Zilhicce sene 1323 / fi 11 Şubat sene 1321 (24 Şubat 1906)
Konya Valisi
Mühür

Belge 11
Belge yer numarası: COA MF.MKT 994-33-1
Özet: Uluborlu’da belediye tabibi tahsisatından karşılanırken açıkta kalan inas mektebi muallimi maaşına mahalli maarif bütçesinden karşılık bulunması
Tarih: gurre-i saferu’l hayr sene 1325 /3 Mart sene 1323 (16 Mart 1907)
Maarif Nezareti Celiles-i huzur-ı samiyesine
Uluborlu kazası belediye tababetinin birkaç sene münhal kalması sebebiyle mezkur tababete ait tahsisat muvakkaten mahalli maarif komisyonuna alınarak bütçesine idhal edilmiş ve inas şakirdanın dahi asr-ı maarif-hasr hazreti hilafetpenahi ile mütenasip surette terakkileri içün ol-babdaki iradat-ı mülhimiyet-nümayan-ı hazreti tacidarı mantuk-ı münifince iki yüz elli guruş maaşla bir muallime celp edilerek tedrisata başlattırılmış ve evladının şu suretle terakkilerini gören ahali vird-i zeban-ı sadakatleri olan dua-yı temadi-i ömr ü ikbal-i şevket vü şahaneyi an- be an tekrar etmekte bulunmuştur bu kere görülen lüzum-ı kavi üzerine mekatib-i umumiye-i şahane-i nezareti celilesinden belediyeye bir tabib memur edilmiş ve mumaileyh vürud eylemiş olduğundan ve buna da mahsusat-ı itası tabii olup diğer suretle karşuluk tedarikte buraca mümkün olmamasına binaen sabıka-i maarif bütçesine muvakkaten inas alınan mualimenin iadesi lüzumu cihet-i belediyeden vuku’bulan talep üzerine icabı ba-tezekkür taleb-i vaki muvafık-ı maslahat olmasına mebni belediyeye iadesi mahalli maarif komisyonu mazbatasında ifade ve tastir kılınmış ve halbuki şu tahsisatın iadesi keyfiyeti beş altı seneden beri tedrisatta bulunulmakta olan maarif-i inas mektebinin seddine badi olacağı gibi ahali-i beldenin de muceb-i yeisleri olacağı bedihiyyatına binaen zat-ı sami-i maarifperverlerince de tecviz buyrulamayacağından muallime maaşının dahi rüşdiye muallimleri gibi maarif nezareti celilesi tahsisat-ı daimesinden tesviyesi hususunun icap edenlere emr ü irade buyrulması istirhamatıyla işbu mazbata-i acizanemizin takdimine ihtiyar kılındı ol-babda emr ü ferman hazret-i menlehül emrindir fi gurre-i saferu’l hayr sene 1325 /3 Mart sene 1323 (16 Mart 1907)

Uluborlu Kaymakamı ed-Dai Naib ed-Dai Müftü Vekil-i Ruhani

Mal Müdürü Katib-i Tahrirat Aza Aza

Aza Aza

Belge 12
Belge yer numarası: COA MF.MKT 994-33-2
Tarih: 27 Safer 1325 / 29 Mart sene 1323 (11 Nisan 1907)
Aideti cihetiyle Mekatib-i İptidaiye İdaresine tevdi kılındı fi 13 Mart sene 1323 (26 Mart 1907)
Uluborlu kazası belediye tababetinin birkaç sene münhal kalması hasebiyle muhassasat-ı muvakkate mahalli maarif komisyonuna alınarak bir inas mektebi tesis ile iki yüz elli guruş maaşla bir muallime tayin edilmiş ve etfal-i mahalliye nimet-i maariften hissemend olagelmekte bulunmuş ise de bu kere mekatib-i askeriye-i şahane nezaretince bir belediye tabibi tayin ve i’zam edildiğinden mahsusat-ı mezkure bi’z-zarure yine belediyeye terk edildiğinden ve muallime maaşına dahi diğer bir cihetten karşılık bulunamadığından bahisle mezkur maaşın dahi rüşdiye muallimleri gibi hisse-i ianeden tesviyesi kaza-i mezkur meclis idaresinin işbu mazbatasında istirham edilmesine ve mezkur kazada bulunan hamam ile bahçeleri ezra ve iska eden suyun hasılatıyla iki bab zükur mektebi küşad edilerek inas mektebi içün ayrıca varidat tedariki mümkün olamayacağından geçende oraya mezunen azimet eden müfettiş Mustafa Efendi dailerinin ifadesinden anlaşılmış ve gönderilen muallimeler dahi maaşını istifa edemediklerinden dolayı bi’l-istifa avdete mecbur olduğu kayden tespit olmuş ve belediyeden verilen iki yüz elli guruş dahi bu kere i’zam kılınan belediye tabibine tahsis edildiği reviş-i iş’ardan müsteban bulunmuş olduğundan mezkur mektebin mesdudiyetinden vikayesi esbabının istikmali hususunun canib-i muhasebeye emr ü havalesi mütevakkıf-ı irade-i celile-i daver-i ekremileridir ol-babda emr ü ferman hazret-i menlehül emrindir fi 19 Mart sene 1323 (1 Nisan 1907)
Mekteb-i mezkur muallime maaşı içün vilayet bütçesi dahilinde mevkufat-ı vesaireden sabit bir karşılık tedarikiyle istizan-ı keyfiyet edilmesi lüzumu Konya Maarif Müdiriyeti izbarı zımnında mektub-ı kalemine havale buyrulması babında emr ü ferman hazreti menlehül emrindir fi 27 Safer 1325 / 29 Mart sene 1323 (11 Nisan 1907)
Mühür

Belge 13
Belge yer numarası: COA MF.MKT 994-33-4
Tarih: 21 Rabiul-Evvel sene 1325 / 21 Nisan sene 1323 (4 Mayıs 1907)
Maarif-i Umumiye Nezareti Mektubı Kalemi
Konya Vilayeti Maarif Müdiriyetine
Uluborlu kazası Meclis İdaresinden varid olan fi 3 Mart sene 1323 (17 Mart 1907) tarihli ve bir numaralı mazbatada kaza belediye tababetinin birkaç sene açık bulunması hasebiyle muhasasat-ı muvakkate mahalli Maarif Komisyonuna alınarak inas mektebi tesis ve iki yüz elli guruş maaşla bir muallime tayin edilmiş ve etfal-i kazanın maariften istifadeleri temin olunmuş iken bu kere kazaya belediye tabibi i’zam ve muhassasatı ahz edilmesi hasebiyle muallime maaşının diğer bir mahalden karşılamak tedarikiyle tesviyesi mümkün bulunamadığından bahisle mektebin mesdudiyetine mahal vermemek üzere cihet-i maariften itası lüzumu iş’ar kılınmasıyla muhasebeye lede’l-havale mekteb-i mezkur muallime maaşı içün idare-i şerifleri bütçesi dahilinde mevkufat-ı vesaireden münasip bir karşılık tedarikiyle iş’ar-ı keyfiyet edilmesi hususunun taraf-ı şeriflerine izbarı ifade olunmakla ol-vechile icra-yı icabı siyakında şukka-i muhibbi terkim olundu efendim

KAYNAKLAR

Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (CCO)
- MF.MKT 836-51-6,9,10,17,18,22,23,25,27 ve 29
- MF.MKT 994-33-1,2 ve 4

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

Dr. İbrahim KARAER
Ankara, 12 Nisan 2024