"Ahlak"’ın,"hulk" kelimesinin çoğulu olduğunu daha önce ifade etmiştik.Hulk ise,huy demektir. Huy; insanın doğuştan sahip olduğu veya sonradan eğitim ile kazandığı ruhi ve kalbi hallerdir.

Huy,insan nefsinden fiillerin kolaylıkla meydana gelmesine sebep olan bir melekedir.İnsan nefsinde kökleşmiş ve yerleşmiştir.İnsan nefsinde ise iki türlü durum vardır:

1-Hal

2-Meleke

İnsanda zaman,zaman gelip geçen bir takım durumlara hal deniliyor.Mesela,bir olay karşısında insanın ani olarak tepki vererek utanması, gülmesi, korkması durumuna hal denir.Hal bu açıdan gelip geçicidir.

Meleke ise,öyle kolay gelip geçen bir durum değildir. İnsanın nefsinde adeta yerleşmiş kök salmış,söküp atılamayan bir durumdur.Örnek vermek gerekirse,cömertlik,cesurluk,cimrilik gibi şeyler sayılabilir.Biraz daha açarak izah edilecek olursa,bir kişide cömertlik huyu varsa bu kişi ne kadar çok maddi imkansızlıklar içinde olursa olsun yine de cömertliğini terk edemez. Tam tersi cimri olan bir insan da dünyanın malı ve parasına sahip olsa da bunun bir kısmını muhtaç olan insanlara vermek istemez,bin türlü bahane icad eder.İşte geçici olmayan, insan nefsinde yerleşmiş adeta kök salmış olan bu karaktere "meleke" adı verilmektedir.

Kısaca ifade edilecek olursa,utanmak bir haldir,cimrilik ise bir melekedir.

Bu bakımdan yaptığımız her iş ve davranışın kalıcı bir değer ifade etmesi için o iş ve davranışın meleke haline gelmesine gerekmektedir.Şayet başkalarına karşı ayıp olmasın,cimri demesinler diye insanların yanında ve görmelerine özen göstererek yapılan cömertlik,gerçek meleke haline getirilmiş bir cömertlik olmadığı gibi,geçici ve gösteriş gayeli olduğundan yapana bir kazanç sağlamaz.

Huyu daha iyi anlamak için onun kısım ve nev’ilerine ayrılmasına geçelim.Ancak huyun kısım ve nev’ileri çok olduğundan biz burada bunları üç ana gurubta toplamaya çalışacağız.

Bunları şöyle sıralayabiliriz:
1-Huy tam olan şeye sebep olursa,buna fazilet ve iyi huy derler.Cömertlik,cesurluk gibi.

2-Noksan olan şeye sahip olursa "Rezalet ve çirkin huy" derler.Korkaklık ve hafiflik gibi.

3-Veya ne tam ne de noksana sebep olur.Bu ne fazilettir, ne de rezilliktirTerzilik gibi.

Biz üçüncü gurup hariç,asıl konumuzu ilgilendiren bir ve iki numaralı huyları yani çirkin ve güzel huyların üzerinde durmaya çalışacağız. Böylece iyi huyları tanıyıp,gayretimizi de arttırarak bunları elde etmeye çalışabiliriz.Kötü huyları da tanıyalım ki,bu huyların ne denli çirkin olduğunu,insanı ne tür kötü durumlara düşürdüğünü anlayalım ve bunları yapmamaya çalışalım.

İyi huylara sahip olmak,çirkin huylardan kaçınmak için, üstün vasıflı,ahlaklı,faziletli,ilim irfan sahibi kişilerle dostluk kurmalı ve onlardaki bu güzellikleri kendimize mal etmeliyiz.Bu saydığımız özelliklerin aksine vasıflara sahip olan kişilerden şiddetle uzak durmalıyız.Çünkü insanların arkadaşlık yaptığı kişilerdeki huyları kapma özelliği vardır.

Halk arasında da bu konuyla ilgili bazı sözler meşhurlaşmıştır. "Kişiyi kendisinden değil,arkadaşından sor." "Bana arkadaşını söyle sana kim olduğunu söyleyelim." gibi.Gerçekten de insan nasıl bir kişiliğe sahipse arkadaşları da o karakterde olmaktadır.Çünkü genel olarak insanlar kendi karakterine uygun olan kişilerle arkadaşlık yapmaktadır.Şayet kötü huylara sahip olan kişilerle arkadaşlık yapıyorsa,onda bulunan bu kötü huylardan kendiside etkilenmekte ve hatta bunlara farkında olmadan sahip olmaktadır.

Bu bakımdan insanlar arkadaş seçerken çok dikkatli davranmalıdır.
Şayet Kur’an ve sünnet üzere olmak istiyorsak,kötü ahlaklı şer insanlarla değil arkadaşlık yapmak,onlar gıybet ederken dinlemekten dahi kaçınmalıyız.

Yalnız şu da akıldan uzak tutulmamalıdır ki,kötü ahlaka sahip olan insanlarla arkadaşlık kurmayıp,onlarla çok samimi olmasak da medeni münasebetler çerçevesinde insani ilişkilerimizi de kesmemeliyiz.Kötü huylara sahip olan insanların,istikamet üzere olan insanlara yaklaşıp,doğru yolu bulmaları için her zaman kendilerine bir açık kapı bırakmalı onları kazanma yoluna gitmeliyiz.



Ahmet TULGANER