DÜKLER TARİHİ.
Avrupa ülkelerinde kullanılan bir asalet unvanıdır. Başlıca üç çeşidi vardır, 1. Hanedan dükleri: Krallık hanedanından prenslerdir. Bunlara, kral tarafından «dük» unvanı verilmiştir, 2. Hükümdar dükler: ’Bu adı hükümdarlık unvanı olarak taşırlar. Bunların devletine dukalık denir, 3. Hanedana mensup olmayan dükler: Bu unvan ancak büyük bir hizmet dolayısıyla bir kimseye verilir ve nesilden nesile o ailenin başkanlarına geçer.
Dük, kadınlar için düşes, geç orta çağdan başlayarak Avrupa’da, arşidük ya da grandük gibi unvanların bulunmadığı ülkelerde, kral ya da prensin altındaki soylulara verilen unvan. Terimin kökeninde yatan Latince dux sözcüğü. Roma İmparatorluğu’nda önce genel olarak “önder”, sonra “general”, “ordular komutam”, “büyük bir birliğin komutam” gibi anlamlar taşıyordu. 4-5. yüzyıllarda dux artık Roma ordusunda belirli bir rütbeyi, 6. yüzyılda ise belirli bir bölgeye konuşlandırılmış ve o bölgenin güvenliğiyle sorumlu kılınmış bir ordu komutanını ifade ediyordu.
Bu, terimin toprak üzerinde yerel egemenlik ifade eden boyutunun uç vermesinin; bir başka deyişle dük kavramının “feodalleşmesinin de can alıcı anını oluşturur. Nitekim Merovenjler döneminin başlarında, dük artık yerel bir otorite ya da makam ve iktidar sahibiydi. Kontlara göre her zaman daha yüksek bir kademede yer alan dükler, Karolenjler egemenliğinde bir kategori olarak görece belirsizleştilerse de, ondan sonra pek çok ülkede hep en büyük soyluları oluşturdular. Ayrıca bak. soyluluk unvanları.
Hanedan dükleri: Bir krallık hanedanı üyesi prense, ayrıca Kral bir düklük unvanı verir; bu prens, o düklüğün adıyla anılır.
Hükümdar dükler: Bir hükümdarlık unvanı olarak, bu adı taşıyan prenslerdir. Bugün bir devlet halinde dukalık yoktur; son dukalıklar, 1918’de siyasal coğrafyadan silinmiştir. Devlet olarak dukalık, büyük-dukalıktan bir derece aşağı, prenslik ile markilikten bir derece yüksek bir mevki sayılır.
Hanedana mensup olmayan dükler: Hükümdar biri hanedana mensup olmayan düklerdir. Mevki bakımından, hükümdar hanedanlarından sonra gelirler. Kral, ya da imparator, bu unvanı büyük bir hizmet dolayısiyle bir kimseye verir. O kimsenin ailesi sönünceye kadar, unvanda kuşaktan kuşağa, ailenin başkanına geçer. İkinci çeşitten olan düklerin, başında bulundukları devlet oldukça önemli ise, bunlara «büyükdukalık» denir.
Bugün buna tek örnek Lüksemburg devletidir. Büyük dukalıktan bir derece yüksek devlete «seçmen prenslik» (elektörlük) denir. Onun üstünde krallık, onun üstünde de imparatorluk vardır. Romanov (Rusya) hanedanına mensup hemen hemen bütün prenslere «büyükdük» Hasburg (Avusturya – Macaristan, daha önce Almanya) hanedanına mensup bütün prenslere de «arşidük» denir. Dükün karısı «düşes» ünvanını taşır.