İngiliz başbakanı churchill’den baskı, üzerine baskı; Türkiye savaşa girsin, churchil’e göre Türkiye’nin savaşa girmesiyle, İngiltere’nin yükü büyük ölçüde azalacaktı. Bu yüzden baskı yapıyordu. Ancak Cumhurbaşkanı İnönü bu baskılara "henüz savaşa hazır değiliz" diyerek karşı çokıyor tarafsızlığını sürdürüyordu. Türkiye henüz, bir savaşa katılmaya hazır değil. Savunma hazırlıklarını tamamlamadan bir savaş yangınına tutulmamamız gerekir. Tahütlerimize sadık kalmak şartıyla, Almanya ile mevcut olan iyi ilişkilerimizi devam ettirmeliyiz diyordu.

Bu arada değerli Genel Kurmay Başkanımız merhum Mareşal Fevzi Çakmak’da İngilizler’in ve Amerikalıların, İstanbul ve İzmir’de birer hava üssü kurma taleplerini Türkiyeyi savaşa sürükleyebileceği gerekçesiyle reddetmişti. Aynı zamanda Mareşal Çakmak, her şeyden önce ordumuzun düzenlenip, eksiklerinin tamamlanarak güçlenmesini istiyordu.

churchil’in "Türkiye savaşa girsin" baskılarını takiben bu kez Sovyetler 1939 sonbaharında "Dış İşleri Bakanı; Şükrü Saraçoğlu’nu Moskovaya davet etmişler bir karadeniz antlaşması istemişler. Sovyetler bu görüşme sırasında da şunları istemişler.
1-Boğazların, Türkiye ile Sovyetler arasında ortak savunması yapılsın.
2-Karadeniz’de kıyısı olmayan ülkelerin savaş gemilerine, boğazlardan geçiş izini verilmesin.
3-Rusya’yı Almanya ile silahlı bir anlaşmazlığa sürükletmeyecek, ihtiyatlı bir madde anlaşmaya koyulsun.
4-Kars ve Ardahan’la ilgili bazı konular görüşülsün. Bilindiği gibi Sovyetler daha sonra Kars ve Ardahan’ı Türkiye’den istedi.

Sovyetlerin bu istekleri ve teklifleri tabii ki kabul edilmemiş. Saraçoğlu onların tekliflerine karşılık 1 Ekim 1939’da karşı teklifler bildirmiş. Dış İşleri Bakanımız 17 Ekim’e kadar Moskova’da beklemiş ve istedikleri sonucu alamayan Ruslar Saraçoğlu’na kovarcasına muamele yapmışlardır. İngiliz ve Fransız heyetleri de Moskova’da aynı durumla karşılaşmışlar.

Türkiye savaşın sonuna kadar "silahlı tarafsızlık" ilkesini güttü. Bu arada Amerikalılarda fiilen savaşa katılıp, Almanya’yı ve İtalya’yı Avrupa kıtasın da yenme planını uyguladılar. Kısacası Türkiye’nin tarafsızlığı, savaşın, doğuya sıçramasını önlemiş oldu. 54’üncü yıl dönümü olan 2’inci dünya savaşı ,dünya barış günü olarak ilan edilmiştir.

ARŞİVDEN: SARAY’A HİZMET SİYASİ BAĞIMSIZ GAZETE 31 EKİM 1993 SAYI: 1306