TÜRKMENLERİN LAMOS'U YURT EDİNME SÜRECİ-2

• 5 Ağustos 2022 Cuma 14:37:43

124- TÜRKMENLERİN LAMOS’U YURT EDİNME SÜRECİ -2-

Karaman/ Sarıveliler İlçesi Lemos-Esentepe Köyünün (Göktepe Kasabası- Esente pe mahallesi) Türkmen Tarihi süreci.

Anadolu Selçuklu Sultanı Alaeddin Keykubat, Karaman-i Türkmenleri XIII. yüz yı lın ilk çeyreği yıllarda (1226) Ermenek/ Kamışlı yöresi uç bölgesine yerleştirir. Ka ramani’ler liderleri Nure Sufi öncülüğü ve oğlu Kerumüddin Karaman Bey’in cen gaverliğinde savaşa savaşa Ermenek, Mut, Mara/Silifke ve Mamuriye/Anamur ka lelerin alır. Yörede hakimiyeti, hükümranlığı sağlar. Barınma ve korunma açısın dan çok emniyetli hale gelen bakir Taşeli bölgesine Türkmen obaları akın akın ge lir. Şikari Tarihinde, sadece “Karaman-i Türkmenlerinin ON Bin obalık büyük bir güç” olduğu belirtilir.

XIII. yüzyılın ikinci çeyreği yıllarda Ermenek bölgesinde geçmişi tarihin derinlik lerine kadar uzanan ve gayrimüslümlerin (cemaatı gebran/zımmıyan) yaşadığı A lakisse (Gargara), Aşağı İzvid, Başdere, Bednam, Davdas, Ezvendi, Görmel, İrne bol, Lafsa, Lamos yerleşim yeri bulunur. Konar göçerlikten yerleşik düzene geç mek isteyen Türkmenler, söz edilen eski yerleşim yerleri öncelikle tercih eder. Gayri müslimlerin ikamet ettiği yerleşim yerleri eski isimlerin genelde aynen devam ettirir. Bu durum Türkmenlerin bölgeyi fethinden sonra yerli halka baskı yapmadığı ve birlikte yaşama kültürüne sahip medenî insanlar oldukların gösterir.

Türkmenler, tarihsel geçmişi bulunan yerleşim yerlerinin civarına konmak için çok çabalar. Başarılı olamayan konar göçer cemaatlar (aşiret), doğada serpili her kaynak su başına, kaba ardıç gölgesine, devasa kayaların dibine, doğal mağara ve kaya mezarları (İn) yanına konarak oba ateşin özgürce tüttürüp yurt edinir. Geçen zaman içinde tarihi köylere müslüman Türkmenin yerleşimi artınca buralarda tamamen Türkmen köyüne dönüşür. Bu bağlamda Sarıveliler İlçesi dahilinde gü nümüzde var olan tüm köy yerleşimlerin hepsi Türkmen-müslüman Köyü.

Karamanoğulları Beyliği (Devleti) Beylerinden Necmeddin Mahmud oğlu Burha neddin Emir Musa Beğ, Ermenek Eyalet Beyi olduğu dönemde 1339 yılında Erme nek’e Tol Medrese’yi Ve Lamos Köyüne de 1344 yılında Lamos Emir Musa Paşa Beğ Camii ile Lamos Paşa Zaviye’sin yaptırır. Lamos Köyünde yaptırılan Sadakayı Cariye eserlerin ilelebet baki kalması için banisi (yaptıran) Burhanettin Emir Mu sa Paşa Beğ;
“Vakf-ı Lamus inşa-i Musa Beğ minal-i Karaman, Vakf-ı Camii der karye-i Lamus bina-i Paşa Musa Beğ an umera-i Karaman” vakfın tesis eder. Tol Medrese ve Le mos Camisi için, Sarıveliler İlçesi sınırları (Ermenek’tekiler hariç) dahilinde Lamos, Uğurlu, Daran, Fet ve Başdere köylerinde taban arazisi, bağ, bahçe ve ekenek ara zi vakfeder. Lamos Caminin vakıfları, senelik 240- akçe nakit gelir getirir.

Lamos Emir Musa Paşa Beğ Camisi, XIV. yüzyılın yarısından itibaren Uğurlu Kö ristanı- Diş Yaylası- Göktepe- Fet ve Lamos Kalesiyle çevrilen yörenin odağı Lamos köyüne inşaa edilir. Bu cami bulunduğu yörede Cuma Namazı eda edilen Selahat tin Cami konumunda. Caminin banisi günümüzün Daran, Fet, Günder, Fariske, U ğurlu, Lamos ve Başdere yerleşimlerinde geliri yüksek taşınmazları Tol Medresey le birlikte olmak üzere vakfeyler. Ayrıca Lamos Köyünün taban arazilerin büyük bölümü Karaman Hacı Ala’eddin Medresi ile köyde mevcut üç Zaviyenin vakfiyesi konumundadır.

Doç. Dr. Bilal Gök Osmanlı Tahrir Defteri verilerine göre; “Emir Burhaneddin Mu sa Bey’in bıraktığı vakfiyelerin gelirinden vakıf eserlerin bakım, onarım işleri ile burada çalışıp hizmet eden İmam, hatip, pirifani..gibi görevlilerin ücretinin öden diğin” açıklar. Banisinin ismiyle bilinen Lamos Emir Musa Paşa Beğ Camisinde;
*1500 yılında 1- imam, *1518 y.da 1- imam, 1- Pirifani (yaşlı görevli), 1- Cami mü tevellisi, *1522 y.da 1-imam, 1- pirifani, *1555 y.da 1- imam, 1-hatip ve 1584 y. da 2- imam, 3- Danişmend (İlim tahsil eden) ve 5- adet muhassıl (ilimle uğraşan) gö revli olduğu ve Camii imamı için günlük yarım akçe, müezzin için senelik altmış (60) akçe ücret ödendiği, Hatta 1500 yılı Tahrir Defterinde; Lamos Cami imamı Ab durrahman’ın : “Mademki imamdır, sorumluluğunda 60-150 dönüm (Resmi Çift) arasında arazi var, olağan üstü hallerde (Avarız) vergisi vermeye” mecbur oldu ğu” belirtmektedir.

Prof. Dr. Alaattin AKÖZ ve Aynur KARADOĞAN, Karamanoğlu Mehmet Bey Üni versitesi yayını “Ermenek Araştırması-1” isimli eserde yayımlanan makalesinde; “Paşa Bey Zaviyesi’nin Lamos Köyüne büyük ihtimalle Emir Burhaneddin Musa Bey tarafından yaptırıldığı” açıklar. Böylece Musa Paşa Beğ Cami yerleşkesinde bulunan Paşa Bey Zaviyesi ile Lamos’ta mevcut diğer üç (Şeyh Ali Bey, Hacı İsmail, Şeyh Kasım) Zaviye, obalardan obaya yolculuk edenlere, seyyahlara, çerçiciler, misafirler ile garip guraba, yaşlılar ve talebelere her gün iaşe, ibade, eğitimhane ve konaklama hizmeti verildiğin” açıklar.

Esasında Ermenek kırsal alanında yaşayan nüfusun yarıdan fazlası tarihi geçmişi olan köylerde barınır. Lamos köyüne de, Oğuz’un Yiva boyundan Hacı Alaeddin a şireti, Mukeddemlu aşireti ve Nardaran obası mensupları yerleşir.Oğuz’un muhte lif boylarına mensup soydaşlar, gönül birliği edip anlaştığı başka aşirete ait obala rın yanına konmaktan yüksünmez. Hacı Ala’eddin aşireti, Karamanoğullarının nü vesinde yer alır.

Karamanoğulları Beyliği 1475 yılında tamamen tarih sahnesinden silinip bölge Os manlı İmparatorluğu Eyaleti haline (1483) gelince, Padişah II. Bayezid Han 1500 yı lında bölgede maddi varlık sayımı yaptırır. Sayımla ilgili Osmanlı Tahrir Defterle rinde Lamos Köyünün:
*-1500 yılı sayımında Lamos: 69 hane-oba- yerleşik, Vergi gelirinin: 7040-Akçe,
*-1518 yılı sayımında Lamos: 121 hane yerleşik ve Vergi gelirinin: 7536-Akçe,
*-1522 yılı sayımında Lamos : 130 hane yerleşik ve Vergi gelirinin: 8311-Akçe,
*-1555 yılı sayımında Lamos: 107 hane yerleşik ve Vergi gelirinin: 9432-Akçe,
*-1583 yılı sayımında Lamos: 183 hane yerleşik ve Vergi gelirinin: 11.000-Akçe,
olduğu belirtilir. Lamos’ta 1500 y.da iskan olan 69 hanenin 21 adedi Hacı Ala’ed din cemaatı mensubudur. ”
Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi 1670 (veya 1671) yılında Alanya’dan Ermenek’e gi derken Fariske’den sonra Lamos Köyüne de uğrar. Lamos’un 50 haneli müslümam köyü olduğun belirtir. Köyün hane sayısında yıllar içinde görülen azalma, mezrası konumunda olan civar yerlerde yerleşik düzene geçildiği için göç edenlerden kay naklanır. Hatta Fariske’de, 1500 lü yıllarda yerleşik düzene geçen Mukaddemlu ce maatı oba sayısı oldukça az olup genelde konar göçer olarak yaşam sürdürür. La mos Köyü vergi geliri ortalama üzerinde olması, sakinlerin ekonomik durumun iyi olduğuna delalet. Bu durum, köy sakinleri arazisin, Anamur, Selendi (Gazipaşa) ve Gülnardan gelen Türkmenlere ortakçı olarak işletmesinden kaynaklanır.

Ayrıca Lamos Köyü 1516 y.da zeamet Mehmet Çelebi v. Ahmet Beye 10.042-Ak çe gelirle Tımar olarak verilir. 1518 yılında Lamos’lu iki kişi vergiden muaf tutu lurken, Sultan Fatih Mehmet oğlu Padişah II. Bayezid Han’ın, Süleyman v. İbrahi m’e Rüsumu divaniyeden muafname verilir. 1522 ve 1523 yıllarında ise; Süley man Çelebi v. Umur Beye tımar verilir.
Lamos Köyü ve mezralarında buğday, arpa, nohut, darı, burçak ziraatından baş ka, pamuk, soğan, susam ve üzüm bağcılığı, ceviz, nar.. meyveleri ve bostan seb ze ürünleri ziraatı ile arıcılık ve keçi besiciliği yapılır. Köy sakini mülküyetinde 1 adet değirmende bulunur. Lamos Köyü sakini, ceviz üretimi çokluğundan devlete “Ceviz Öşrü” adı altında vergi verir. Bu durumda gayet doğal olarak nitelendiril meli. Zira Lamos ’ta adı cevizle anılan; Karagoz, Çetingoz, Ayvatgoz, Eneregoz, Cellah cevizi, Cevizlibağ, Gedevet Cevizi mevkileri bulunur.
Ayrıca, Kıbrıs Adasının fethinden sonra 1572 yılında Ermenek Bölgesinden 54 aile zoraki Kıbrıs’a göç ettirilir. Bu ailelerin 10- adedi Sarıveliler İlçesi köylerinden; Baş dere’den: 4, Fariske’den: 1, Çukurbağ’dan: 1, Fet’den: 1, Mulumu’dan: 1, Aile o lup Lamos Köyünden 2 aile sürgün edilir. (Uğurlu, Günder, Daran, Muzvadı köyle rinden göç eden aile ön görülmez.) Lamos Köyünden, Bali oğlu Turahan ve Naib Muhyiddin Pir Ahmet aileri sürgündür. Gayri menkullerinin toplam değeri 10.000- Akçe tutarında olup karşılığın devlet öder .
Sarıveliler Lemos- Esentepe köyü antik tarihi süreci, bu günü, geleceği, sosyal ha yatı, zirai tarım, meyve yetiştiriciği, örf-adet, gelenekleri, eğitim süreci, şehitle ga zileri, çerçici satıcılarıyla eli nasırlı ameleleri açısından incelenmesi gereken anto lojik sosyalbir toplumdur.
Ne mutlu kainatın en güzel köyünden olan yiğitlere,

Süleyman YILDIZ
(Lemos5303)