Dil Ağız Şive Lehçe ve Üslup Meselesi

• 8 Mart 2022 Salı 08:45:55

Dille konuşur anlaşırız. Dilimiz döndüğünce insanlarla iletişim kurarız. Bazen iyi laf eder bazense kırıp dökeriz. Kimi zaman gönül alırız kimi zamansa yaralarız. Dil yani konuşma, anlatma ifade etme insanoğlu içindir. Kainatta konuşarak anlaşan varlık türü sadece biziz.
……………………..

Dünyada sayısız dil vardır. Genel olan, yerel olan diller vardır. Her topluma özgü farklı bir lisan ve bu dil içerisinde lehçeler, şiveler ve ağızlar vardır.
……………………..

Kendi dilimizden gidelim onun üzerinden ilerleyelim. Türkçe dünyada üç yüz milyon Türk’ün kullandığı bir dildir. Farklı farklı lehçeleri vardır. Dilde akrabalık uzaklaştıkça farklılıklar artar. Anlaşma güçleşir. İşte bu farklılık lehçedir. Dilin her unsuru farklı lehçeleri kullanmaktadır. Hepsi Türk olmak ve Türkçe konuşmakla birlikte Kırgızlar, Kazaklar, Yakutlar, Oğuzlar, Kıpçaklar farklı lehçeleri kullanırlar.
……………………

Şive ise bir lehçenin içerisindeki unsurlardır. Daha anlaşılırdır, farklılık daha azdır. Şiveye aksan da denilebilir. İstanbul Türkçesi’nde geliyorum denilirken Azerbaycan’da gelirem ben denilir. Bizde toprak denilirken orada torpağım denilir.
...

Ağız ise şiveden de yakındır. Farklılık çok azdır. Farklı ağızla konuşuyor denildiğinde bir yörenin farklı unsurlarının konuşma biçimidir. Hepsi Türkiye Türkçesidir ama Karadeniz ağzı, Ege ağzı, Kars Erzurum, Urfa Antep ağzı diye bir ayırıma gidebiliriz.
……………………

Üslupsa dilde “tarz, yol, usül”dür. Edebiyat terimi olarak üslup, dilsel araç ve imkanlardan yararlanarak düşünce, duygu, hayal ve eylemlerin özgün, kişisel bir yaklaşımla ifade ediliş biçimi, anlatılış tarzıdır. “Biçem, stil, deyiş, eda, özanlatı, tarz” kelimeleri de aynı anlamda kullanılmıştır.
…………………….

Jargonsa tüm bunlardan daha başka bir şeydir. Jargon her ne kadar argo gibi anlaşılsa da böyle bir şey değildir. Jargon ilgi alanınızla ve ilintili olduğunuz kişi ve meslek grubunun ortaklaşa kullandığı bir dildir. Mesela işadamı jargonu başkadır, sanayideki motorcu ve kaportacının jargonu farklı, kerestecinin jargonu farklıdır. Bu meslek mensupları kendi alanında aynı veya benzer jargonla konuşurlar. İş adamı para, ürün üretim, istihdam alım satım konuşurken; yargı mensubu dava, dosya, şahit, şikayet, müşteki muhasebeci; bilanço, poliçe, bütçe, dekont konuşur.

Kemal GÜL
07.03.2022