SÜT DEĞİŞİĞİ

• 19 Şubat 2022 Cumartesi 09:23:34

SÜT DEĞİŞİĞİ

Tarihsel kökeni OrtaAsya Maveraünnehir steplerine kadar uzanan ve soyağacı Oğuz’un Yiva boyundan olan Lemos sakinleri, XX. Yüzyılın ikinci yarısına kadar yaşamsal geçimleri ile rızık teminin geleneksel küçükbaş hayvan yetişti riciliğiyle sağlar. Ülkemiz genelinde 1950 yılından itibaren başlayan sosyal değişim, gelişim ve eğitim süreci, küçük baş hayvan yetiştiriciliğini peyderpey taca atar ken yeni iş ve mesleklerin kapısı açılır.

Lemos sakinleri çoğunluğu küçükbaş hayvan (özellikle keçi-) davar yetiştirme den vaz geçmeye başladığı yıllarda bazı aileler çobanlık işin sürdürür. Rahmet le, saygıyla andığım bu aileleri, halk arasında bilinen lakaplarıyla nam landırmak daha iyi tanınma/ bilinmelerini sağlayacak. Lemos’ta uzun yıllar hayvan besiciliği yapmaya devam eden aileler; TatAbdullah (Yıldız), MıktatMehmet (Demi rel), Topçu Mustafa (Bütüner), KocaYusuf (Ünlü), GüdükHasan Demir), KarazobuMehmet (Şengül), LordAhmet (Yüksel) olarak bilinir. Bu ailelerin her biri şahsına ait en az 100-150 davardan oluşan sürü sahibi. Eti, sütü ve yan ürünleriyle bol bir yaşam sürdürürlerdi.

Esasında köy yaşamında her aile evinin önünde beslediği iki-üç keçisi veya bir ineği mevcuttu. Bu tür aileler bir araya gelerek ortaklaşa tutulan çoban marifetiyle ve ya her biri günlük sıra usulüyle keçileri doğada otlatıyordu. Bu ailelerin günlük süt üretimi sınırlı. Ailesinin ihtiyaçların karşılamaya yetersiz. Günlük süt temin olanağı kısıtlı bu aileler arasında ihtiyaca binaen, sosyal yardımlaşma işlevi olarak, “Süt Değişimi” kavramı, ortaya çıkar. “Komşu, komşunun külüne muhtaç” deyimi bağlamında az olan günlük sütü komşuya borç verip/ almak suretiyle çoğaltarak ailenin kışlık ihtiyaçları karşılanır. Şahsına ait davarı ve sütü çok olan aileler bu sosyal etkinlikte yer almazdı.

Lemos sakinleri yaz mevsiminde, sütün çok olduğu aylarda uzun süren kış ayları için sütten mamul çeşitli gıda ih tiyaçlarını hazırlıyorlardı. Mutlaka yapılması gereken kışlık yiyecekleri hazırlamaya yetecek miktarda her gün bolca süt alamayan aileler, birleşerek günlük sütlerini bir araya topluyordu. Toplanan bu sütü grupta olan aileler karşı lıklı sırayla aralarında ücretsiz yardımlaşırdı. Süt Değişimi sosyal bir etkinlik olmakla birlikte ticari amacı olmayan bir nevi kooperatifleşmenin özüdür.

Süt değişimi grubunda yer alan benzer nitelikte ve en çok haftanın gün sayısı kadar aileler bir araya gelir. Aile sa yısı daha fazla olmaz. Gruba katılan aileler arasında süt alma sırası kurayla belirlenir. Keçilerin ılkılıkta kuşluk vak tinde sağımından sonra her aile biriktirdiği sütü, grupta bulunan ve sırası gelen aileye belirli gün sayısı kadar borç verir/alır.
Gruba katılan aileler günlük sütünü her gün iyice temizlenen aynı stil veya bakraçla (kap) getirir ve kap değişikliği asla yapamaz. Aileler her gün önceden kararlaştırılan gölge bir mekanda toplanırdı. Süt değişikliğinde litre, kilo kullanılmaz. Değişimde kullanılan kapta bulunan sütün ölçü miktarı, kabın ortasına dikilen temiz, ince bir çöp ve bu çöpte sütün iz bıraktığı yere atılan çentik tir. Bu çöp, her gün sütü veren, alan ailelerin her biri için ayrı ayrı ol mak üzere ikişer adet olarak düzenlenir. Her aile borcunu ve alacağı sütü bu çöple takip eder. Aileler arasın da muhasebe ve helalleşme biriktirilen süt çöplerine göre gerçekleştirilir.

Rahmeti rahman baba annem Meryem ve anneannem Fadime, süt değişim çöplerini beşibirlik çil altın saklar gibi sarıp sarmalayarak evinin en gizli köşesinde saklardı. Bu çöplere aileden her hangi birinin ve ya özellikle çocuk ların erişme sini istemezlerdi. Süt değişim çöplerine, “Kul Hakkı Yeme” deyiminin anlamın yüklerlerdi. Kaybolma ması için azami dikkati gösterirlerdi. Biriktirdiği çöplerin hangi aileye ait olduğunu şaşırmadan bilirlerdi.

Halk ozanı Köroğlunun; “Tüfek icat oldu, mertlik bozuldu” deyişinde belirttiği ve kırsal yaşama üretimiyle hüküm ran olan Türk köylüsü için Başkomutan Gazi Mustafa kemal Atatürk’ün; “Köylü Milletin Efendisidir” veciz sözünde işaret ettiği değeri, Ne yazık kı zaman içinde kaybetti. Köy yerleşkelerinde Ne Süt verecek davar, Ne çobanlık ya pacak yiğit, Ne de süt değişimi yapacak nine kaldı. Günümüzde köy sakinleri de sütü, yoğurdu, peynirle tarhanayı alış veriş merkezlerinden alırken, kurbanlık hayvanları bile beslemekten imtina edip şehir satıcılarından temin etmeye başladı. Köylülük yerle yeksan oldu.
Artık köylü milletin efendisi değil, Herkes üretmeyen şehirli olduğu için Süt Değişikliği, bellekte mazide katılanları rahmetle anacak tatlı bir anı olarak kaldı.

Süleyman Lemos YILDIZ
(Lemos5303)