Düzeltme İşareti Hakkında Düzeltme

• 11 Ocak 2022 Salı 18:36:17

Düzeltme İşareti Hakkında Düzeltme

Şu sıralar “düzeltme işareti” diye bilinen fakat bunun yanı sıra “inceltme veya uzatma işareti (mimi)” hatta “şapka işareti” olarak da adlandırılan bu işaret hakkında kalıplaşmış söylemlerin ötesinde kafama yatmayan bazı noktalar üzerinde değerlendirmeler yapmakla meşgûlüm.

Konuyu yakın zamanda bir makale olarak sunacağım. Şimdi sadece küçük bir ayrıntı üzerinde durmak istiyorum. Aşağıdaki alıntı (yazının sonunda vereceğim bağlantıdaki sayfada aslını göreceksiniz) TDK tarafından yapılan kalıplaşmış ve kimsenin itiraz etmediği, etmeyi düşünmediği bir açıklama. Oysa anlatımdaki bozukluk ve tanımın tersten yapıldığı gün gibi aşikârdır.

Açıklama şu şekilde:

3. Nispet ekinin, belirtme durumu ve iyelik ekiyle karışmasını önlemek için kullanılır: (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk’ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) vb.

Bu açıklamaya göre nisbet (ne ile ilgili olduğu) eki, yani üstünde şapkası olan i (î) harfinin bu şekilde yazılmasının gayesi belirtme durumu eki (-i) ve iyelik (sahip, ait olma, aidiyet) eki (-i) ile karıştırılmasını önlemek içinmiş.

Oysa bu tanımlama hatalıdır. Bu açıklamada, nisbet i’sinin sadece şekil olarak diğerlerinden ayrılması (diğerleriyle karıştırılmaması) amacıyla şapkalı olarak yazıldığı anlamı ağır basmaktadır. Böyle bir şey düşünülemez. Bunun görevi vardır ve asıl olan, ön plana çıkarılması gereken de odur. Dolayısıyla bu açıklama aslında şöyle olmalıydı:

3. Nispet ekinin üstlendiği görev açısından, belirtme durumu ve iyelik ekiyle anlam farkının yanı sıra yazım farkının da belirlenmesi için kullanılır. (Türk) askeri ve askerî (okul), (İslam) dini ve dinî (bilgiler), (fizik) ilmi ve ilmî (tartışmalar), (Atatürk’ün) resmi ve resmî (kuruluşlar) vb.

Bilmem anlatabildim mi? Eminim anlayanlar anlamıştır. Umarım TDK da gözden kaçan bu ayrıntıyı fark edip gerekli düzeltmeyi yapacaktır.

Saygılarımla

Tahsin MELAN

Alıntı kaynağı: www.tdk.gov.tr/icerik/yazim-kurallari/duzeltme-isareti