SENİRKENTLİ HİMMET OĞLU DELİ HALİL VE ARKADAŞLARININ HAYVAN HIRSIZLIĞI YAPTIKLARINA DAİR BELGELER (1895-1896)

• 25 Eylül 2021 Cumartesi 16:17:19

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz.

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan BEO.783-587-15 numaralı dosyadaki 1895-1896 yıllarına ait belgelerde, Senirkentli Himmet oğlu Deli Halil ve arkadaşlarının hayvan hırsızlığını alışkanlık haline getirdikleri ve çevredeki ahaliye zarar verdikleri belirtilerek bu zulmün önlenmesi istenmiştir. Bu konudaki yazışmalar, Ispartalı Mehmet Takiyiddin Efendi’nin Sadaret makamına verdiği şikayet dilekçesi ile başlamıştır. Sadarete şikayet dilekçesini veren şahsın Uluğbey köyündeki Veli Baba Dergahı Postnişini ve Zaviyedarı Mehmet Takiyiddin Efendi olduğunu tahmin ediyoruz.

Sadaretten Hamidabad Mutasarrıflığına yazılan 1 Mayıs 1895 tarihli yazıda; Senirkent nahiyesinden Himmet Ağa oğlu Deli Halil ve arkadaşlarının Karahisar, Antalya, Sandıklı, Nazilli ve Karaağaç liva ve kazalarında hayvan hırsızlığı yapmayı alışkanlık haline getirdiklerinden ve halka büyük zarar verdiklerinden şikayetçi olan Mehmet Takiyiddin Efendinin mühürlü dilekçesinin ekte gönderildiği; böyle bir şey vaki ise gereğinin yapılması istenmiştir. Hamidabad Mutasarrıfının Uluborlu Kaymakamlığına yazdığı 7 Temmuz 1895 tarihli yazıda; yapılan incelemede Senirkentli Deli Halil’in birkaç defa mahkum olup cezasını çektiğinin anlaşıldığı; bu şahsın daha önceden mahkum olup olmadığı ve ceza görüp görmediğinin meçhul bulunduğundan durumun araştırılarak bilgi verilmesi talep edilmiştir (Belge 1)

Uluborlu Kazası İdare Meclisi 11 Temmuz 1895 tarihli kararında; Bidayet Mahkemesi Başkanlığından Deli Halil’in buraca mahkum bulunup bulunmadığı mahkum ise ne kadar ceza aldığı, cezasını çekip çekmediğinin süratli bir şekilde bildirilmesi talep edilmiştir. Mahkeme Başkanlığı, Deli Halil’in buraca mahkum edildiğine dair kayda rastlanmadığını, ancak yapılan şikayetlere göre; adı geçenin Afyonkarahisar sınırında ikametle bir taraftan sıkıştırılınca diğer tarafa geçerek hayvan hırsızlığı yaptığını, çaldığı hayvanları Senirkent ve sair mahallerdeki arkadaşlarına ve oralardan da bu kabilden olanlara sevkle ve malı sahiplerinden yarı fiyatına ve üçte birine yakın paralara alarak haksız kazanç sağladığı, seyyar aşiret haneleri oradan büsbütün çıkarılmadıkça, bu hayvan hırsızlığının önlenmesinin mümkün olamayacağı bildirilmiştir. Uluborlu Kazası İdare Meclisi, 17 Temmuz 1895 tarihinde Deli Halil hakkında yapılan tahkikat sonucunun nahiye müdürlüğüne (Senirkent) gönderilmesini kararlaştırmıştır (Belge 2).

Hamidabad Mutasarrıfı tarafından Konya Valiliğine yazılan 30 Mart 1896 tarih ve 17 numaralı yazıda; Senirkentli Himmet oğlu Deli Halil adlı şahsın hayvan hırsızlığından dolayı tutuklanarak gözaltında tutulduğu belirtilerek, adı geçen hakkında yapılacak muamele ile ilgili Uluborlu kazasından alınan 23 Mart 1896 tarihli evrak valilik onayına sunulmuştur (Belge 3).

Senirkentli Himmet oğlu Deli Halil hakkında Konya Vilayeti İdare Meclisine gönderilen 31 Mart 1896, 1 Nisan 1896 ve 24 Nisan 1896 tarihli yazıların; 27 Nisan 1896 tarihinde birleştirilmesi kararlaştırılmış; bu konudaki yazışmalar 7 Mayıs 1896 tarihinde Dahiliye Nezaretine gönderilmiştir (Belge 4).

Konya vilayetinden Sadaret makamına gönderilen 6 Mayıs 1896 tarihli yazıda; Karahisar, Antalya, Sandıklı, Nazilli ve Karaağaç taraflarında hayvan hırsızlığı yapan Senirkent nahiyesinden Himmet oğlu Deli Halil ve arkadaşları hakkında Hamidabad Mutasarrıflığından alınan tafsilatlı yazı suretinin ekte gönderildiği belirtilmiştir (Belge 5).

Konya Vilayetinin13 Mayıs 1896 tarihli yazısında; hayvan hırsızlığından dolayı tutuklanarak gözaltında tutulan Senirkent nahiyesinden Himmet oğlu Deli Halil hakkında Hamidabad sancağı mutasarrıflığından gelen yazı ekleriyle beraber Meclis-i İdare-i Vilayet ifadesiyle Sadaret makamına gereği için arz edilmiştir (Belge 6)

Sadaret makamından Konya vilayetine yazılan 20 Mayıs 1896 tarihli yazıda, hayvan hırsızlığını alışkanlık haline getiren Senirkent nahiyesinden Himmet oğlu Deli Halil ile ilgili yeterli araştırmanın yapılmadan sadece yazı ve eklerinin gönderildiği belirtilmiştir. Ayrıca Hamidabad Mutasarrıflığının yazısında, adı geçen Himmet oğlu Deli Halil’in idareten münasip bir mahalle tebdili lazım geleceği ifade edilmiş ise de bu kararın Vilayet İdare Meclisinde alınarak Sadaretten izin alınması gerektiği hatırlatılmıştır.

Sonuç

Afyonkarahisar, Antalya, Sandıklı, Nazilli ve Ş. Karaağaç sancak ve kazalarında hayvan hırsızlığı yapan Senirkent nahiyesinden Himmet oğlu Deli Halil ve arkadaşları ile ilgili Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivindeki BEO.783-587-15 numaralı dosyada yedi tane belge mevcuttur. Bu belgelerden Deli Halil’in birkaç defa hapse girip çıktığı anlaşılmaktadır. Sadaret makamına intikal eden bu olayın failleri hakkında uygulanan ceza hakkında elimizde şimdilik kesinleşmiş bir bilgi mevcut değil. Konya vilayeti ile Sadaret makamı arasında yapılan yazışmalardan; Deli Halil’in tutuklandığı, Hamidabad Mutasarrıflığının suçlunun sürgüne gönderilmesini önerdiği anlaşılıyor.

EKLER:

Belge 1
Belge numarası COA BEO.783-587-15-4-1
Tarih: 25 Haziran 311 / 15 Muharrem 312 (7 Temmuz 1895)
Senirkent nahiyesinden Himmet Ağa ve deli Halil ve rüfekaları ile Karahisar ve Antalya ve Sandıklı ve Nazilli ve Karaağaç liva ve kazalarından muharrerü’l-esami eşhas bil-ittifak ol-taraflar ahalisi hayvanatı sirkat etmekte ve bunların tedibi hakkında müracaat-ı semeredar olamamakta olduğundan bahisle men’-i teaddileri istidasını havi Mehmet Takiyidin mührüyle takdim olunup ba-emirname-i sami-i sadaret-i penahiye irsal buyrulan arzuhal leffen savb-ı vala-yı mutasarrifilerine gönderilmiş ve bu hale vaki ise (..) calib-i nazar-ı dikkat bulunmuş olmakla vuku-ı hali bi’t-tahkik iktizayı maslahat ve ma’deletin (adaletin) hemen icrasıyla keyfiyetin iş’ar ve inbası hakkında himem-i aliyyeleri derkar buyrulması babında irade efendim hazretlerinindir.
19 Nisan 311 (1 Mayıs 1895)
Uluborlu Kaymakamlığına
Suret-i balada yazılan emirname-i aliye-i penahide muharrer Senirkentli Deli Halil’in buraca çend defa mahkum olup habs-i müddetlerini ikmal ettiği bit-tahkik anlaşılmış ise de evvelce dahi mahkum olunup olmadığı ve ceza görüp görmediği meçhul bulunduğundan keyfiyetin ber-muceb emir ba-tahkik hakikat halin leffen iş’arı hususunda himmet eylemeleri siyakında (sözün gelişi) meclis-i idare liva ifadesiyle zeyle (ek, devm, son) terkim kılındı (yazıldı)
25 Haziran 311 / 15 Muharrem 312 (7 Temmuz 1895)
Hamidabad Mutasarrıfı

Belge 2
Belge numarası COA BEO.783-587-15-4-2
Meclis-i İdare-i Kazaya 29 Haziran 311 (11 Temmuz 1895)
Merkum Deli Halil’in buraca mahkum bulunup bulunmadığı mahkum ise ne miktar hüküm sadır olup müddet-i mahkumiyeti ifa edip etmediğini seri’an iş’arı hususunda mahkeme-i bidayet riyaseti valasına lüzumu hususu tezekkür olundu.
29 Haziran 311 (11 Temmuz 1895)
Meclis-i İdare-i Kaza
Uluborlu
Mahkeme-i Bidayet-i Riyaseti 29 Haziran 311 (11 Temmuz 1895)
Merkumun buraca mahkumiyetine dair bir gune kayda zafer-yab olunamamıştır ancak şikayet-i vaki ve mesmuat-ı mevsukiyye göre Karahisar sancağından buraya müntehi (sona eren) hududunda ikametle bir taraftan tazyikat görünce veya göreceğini işitince diğer tarafa nakil-i hayme ve karar etmek suretiyle hayvanat hırsızlığını i’tiyaden yed-i aza beherine geçmiş hayvanatı Senirkent ve sair mahallerdeki hem arkadaşlarına ve oralardan da bu kabilden olarak onlara sevkle ve malı sahiplerinden takip ederek oldukça buluvereyim diye bedelinin nısfına ve sülüsüne (üçte birine) yakın paralarını alarak hayvanatını iade ile medar-ı maişet ittihaz eylemek seyyar aşiret haneleri oradan büsbütün tard ve te’dip edilmedikçe tevali eyleyen hayvanat hırsızlığının önlenmesinin kabil olamayacağının ilaveten mütala’atla arz-ı beyanıyla maruzdur olbabda
4 Temmuz 311 (16 Temmuz 1895)
Reis-i Mahkeme-i Bidayet Aza Aza
Merkum hakkında ariza-i umuminin tetkik ve tahkik olunmuş ve neticesinin ba-mazbata beyanı zımnında nahiye müdürlüğünün isti’lam buyrulması babında
5 Temmuz 311 (17 Temmuz 1895)
Meclis-i İdare-i Kaza
Uluborlu
Müdüriyetten isti’lam olunmuştur.
Bilmukabele aslına mutabıktır.
18 Mart 312 (30 Mart 1896)

Belge 3
Belge numarası COA BEO.783-587-15-3-1
Tarihi: 18 Mart 312 / 16 Şevval 313 (30 Mart 1896)
Numara: 17
Konya Vilayeti Celilesi Canib-i Alisi
Saadetli Efendim Hazretleri
Senirkentli Himmet oğlu Deli Halil nam şahsın hayvan sirkatinden dolayı derdestle taht-ı nezarette bulundurulmakta olduğundan ve sairesinden bahisle merkum hakkında olacak muamele 11 Mart 312 (23 Mart 1896) tarihli ve on bir numaralı yazılan ariza-i çakeri ile arz ve istizan (izin isteme, danışma) olunmuştu. Bu kere merkum hakkında olup Uluborlu kazasından ba-tahrirata vürud eden muameleli varak-ı musaddakası (onaylanması) dahi leffen huzur-ı aliyye-i daverelerine takdim kılınmakla icrayı icabı merhun idare-i celile-i fehimanelerinden olbada herhalde emr ü ferman hazreti menlehül emrindir. 18 Mart 312 / 16 Şevval 313 (30 Mart 1896)
Hamidabad Mutasarrıfı

Belge 4
Belge numarası COA BEO.783-587-15-3-2
Bu hususa dair evvelce vürud eden ariza 19 mart 312 (31 Mart 1896) ve 303 numarasıyla Meclis-i Vilayete ita
kılınmış olduğundan birleştirilmesinin, meclis-i mezbure ita kılındı
20 Mart 312 (1 Nisan 1896)
Senirkentli Himmet oğlu Halil hakkında evvelce takdim kılındığı iş’ar olunan 11 Mart 312 (23 Mart 1896) tarihli tahrirat münderecatına göre keyfiyet mezkur zımnında 8 Nisan 312 (20 Nisan 1896) tarihli Meclis-i İdarei Vilayete tevdi kılındığı kayden anlaşıldığından birleştirilerek iktizasını icra içün işbu tahrirat dahi Meclis-i mezkura tevdi’ olunur
15 Nisan 312 (27 Nisan 1896)
Meclis
2/667
Bu babdaki evrak Dahiliye Nezareti celilesine takdim kılındığı leffiyle bunun da arz ve irsali zımnında mektubi kalemine tevdi olunur
25 Nisan 312 (7 Mayıs 1896)

Belge 5
Belge numarası COA BEO.783-587-15-4-3
Konya Vilayeti Mektub-ı Kalemi
Nu: 4
Tarih: 24 Nisan 312 / 23 Zilkade 313 (6 Mayıs 1896)
Huzur-ı Sami-i Sadaret-i Penahiye
Maruz-ı çaker kemineleridir
Makam-ı sami-i cenabı sadaret-i penahilerinden şerefvarüd olan 22 Mart 311 (3 Nisan 1895) tarihli ve dört numaralı emirname-i sami-i Uluborlu kazasına tabi Senirkent nahiyesinden Himmet oğlu Deli Halil rüfekalarıyla Karahisar ve Antalya ve Sandıklı ve Nazilli ve Karaağaç liva ve kazalarından bi’l-ittifak hayvanat sirkat etmeğe ve bunların te’dibi hakkındaki müracaat semeredar olamamakta olduğundan bahisle men’-i teaddileri dair Ispartalı Mehmet Takiyiddin Efendi tarafından bit-takdim gönderildiği emr ü irade buyrulan arzuhalin israsıyle bi’t-tahkik (acilen gönderilmesiyle araştırılarak) iktizayı halin ifa ve keyfiyetin inbası Hamidabad sancağı mutasarrıflığına tebliğ ve iş’ar olunmuşdu bu kere alınan tahrirat-ı cevabiye izahat ve tafsilatı havi olması cihetle bir sureti mezkur ile beraber leffen huzur-ı sami-i cenabı sadaret penahilerine arz ve takdim kılınmış olmakla bu babda emr ü ferman hazret-i menlehül emrindir 24 Nisan 312 / 23 Zilkade 313 (6 Mayıs 1896)
Bende
Konya Valisi Vekili
Defterdar

Belge 6
Belge numarası COA BEO.783-587-15-2
Konya Vilayeti Mektubi Kalemi
Numara: 5
Tarih: 1 Mayıs 312 (13 Mayıs 1896)
Huzur-ı Sami-i Canibi Sadaret penahiye
Maruz-ı çakeri kemineleridir
Hayvan sirkat etmesinden dolayı derdest ile taht-ı nezarette bulundurulmakta olduğu mukaddema 24 Nisan 312 (6 Mayıs 1896) tarihli ve dört numaralı ariza ile arz olunan Senirkentli Himmet oğlu Halil nam şahıs hakkında bu kere de Hamidabad sancağı mutasarrıflığından gelen tahrirat merbutuyla beraber Meclis-i İdare-i Vilayet ifadesiyle leffen huzur-ı sami’i s’daretpenahilerine arz ve takdim kılınmış olmakla mucebince emr ü ferman hazreti menlehül emrindir 1 Mayıs 312 / selh-i Zilkade 313 (13 Mayıs 1896)

Belge 7
Belge numarası COA BEO.783-587-15-1
Sadaret? Mektub-i Kalemi
Tarih: 8 Mayıs 312 / 7 Zilhicce 313 (20 Mayıs 1896)
Konya Vilayetine
Hayvan sirkatini (çalma, hırsızlık) ihtiyar (seçme, tercih) ve ahaliyi ızrar (zarar verme) etmekte olan Uluborlu kazasına tabi Senirkent nahiyesinden Himmet oğlu Deli Halil ile rüfekasının (arkadaşlarının) men’-i teaddilerine dair Ispartalı Mehmet Takiyyüddin Efendi tarafından verilen arzuhal üzerine savb eden iş’ara cevaben ol-babda Hamidabad sancağı mutasarrıflığından alınan tahrirat-ı melfufatı suretlerinin gönderildiğine dair makam-ı vilayetten varid olan 23 Zilkade 313 (6 Mayıs 1896) tarihli ve 4 numaralı tahrirat-ı mütala’a olunarak sabıka-i mekre ashabından bulunan merkum Halil’in bir takım himayeleriyle bi’l-iştirak hayvan sirkat ve diğer sariklara (hırsızlara) yataklık etmeğe cür’et eylemek olduğu mütevatir (ağızdan ağıza dolaşan, herkesin bildiği) ve bu yüzden fukarayı ahalinin mutezarrır olduğundan (zarar görmek) bahisle merkumun idareten münasip bir mahalle tebdili lazım geleceği mezkur mutasarrıflığın suret-i istidalarından anlaşılmış ise de ihzar ve izahattan müstağni olduğu üzere bu gibi hususatın evvel emirde makam-ı vilayetçe tedkik ve ledel-hace Meclis-i İdare-i Vilayette dahi müzakere ve tasdik olunarak tebdil edecek hale ve verilecek karara göre keyfiyetin Bab-ı Aliden istizan edilmesi (izin alınması) usul-i mer’iye ve kaideten (kural olarak) tabii icabatından bulunduğu halde salfü’l-zikr tahriratta bulunan bir sarahat görülmemiş ve binaenaleyh yalnız evrakın irsaliyle iktiza edilmesi temin-i maksada gayr-ı kafi usul ve kaideye menafi bulunmuş olduğundan vilayetçe lazım gelen her türlü tedkikat ve tahkikatın alelusul icrasıyla keyfiyetin ilaveten ilave-i mütalaa beyan ve iş’ar edilmek zımnında evrak-ı meb’usa leffen iade kılınmış olduğu beyanıyla şukka

Dr. İbrahim KARAER
e-mail: [email protected]