Muhafazakarların Düşünce ve Yaşayışları

• 25 Temmuz 2021 Pazar 13:20:07

Aksu Akçaoğlu’nun 2018 yılında iletişim yayınlarından çıkan "Zarif ve Dinen Makbul" kitabı Ankara Çukurambar’da sekiz ay süren bir saha çalışması ürünü. Altı bölümden oluşan bu eserde muhafazakarların günlük yaşayışlarından alışkanlıklarına; din, devlet, tarih, siyaset, eğitim, toplum, ekonomi vb. konularda mülakata katılanların görüşlerine ve sözlerine yer verilmiş. İlk dikkat çeken hususlardan biri Çukurambar halkının yazara yardımcı olmak istememeleri. Ancak o mahalledeki ney kurslarına ve Mevlana Sohbetlerine devam ettikten sonra mülakatlara katılmışlar. Kitabın okuru yormayan akıcı, merakı uyandırıcı,sürükleyici bir anlatım üslubu yanısıra sosyologların görüşleri var.
Kitabın ana fikri sayılabilecek olan ve yazarın satır aralarında iddia ettiği muhafazakarların kimliği ile ilgili görüşü şudur: AKP iktidarı ve hatta son otuz yıllık dönemde muhafazakar anlayış, alternatif toplumsal düzen arayışından vaz geçmiş,kapitalizm eleştirisi yerine dünya nimetlerinden faydalanmayı tercih eder hale gelmiştir. başka birdeyişle modern hayata karşı katı kurallar esnetildi.Bu durum muhafazakarlar adına kazanç mı kayıp mıdır? Elbette dünya sistemi eleştirilerini terk edip onu farklı bir formda değerlendirip kapitalist hayat tarzını seçmek önce benimsenen ilkelerden ve İslamı referans almaktan ayrılmak sayılır.
Çukurambar’ın köyden mahalleye ve AKP döneminde vekillerin lojmanlardan çıkıp halkın içine karışmaları sürecinde lüks bir semte dönüşümü "Çukurambar’ın Toplumsal Üretimi ve Dönüşümü" başlığıyla ele alınmış. Buna göre mahallelinin alt yapı talepleri 1987’de karşılığını bulmadan önce Çukurambar’lılar çamur yollarda yürüdüler, köy çeşmesinden su taşıdılar, evlerini gaz lambasıyla aydınlattılar.1993’te nüfus yoğunluğu revizyon ölçeği güncellenince, mahalle kentsel dönüşüm endüstrisinin ilgisini çekmeye başlar. Kooperatif evleri 2001’de tamamlandığında çok sayıda partili yatırım amacıyla mahallede daire sahibi oldu. Çukurambar’ın kaderi 2002’de AKP iktidara geldikten sonra keskin bir biçimde değişti.2016’da nüfusu 18,500 oldu. Aynı yıl çeşitli emlak sitelerindeki ilanlarda Çukurambar’dan alınabilecek en uygun ev ortalama 180 bin dolar, en pahalı ev ise 450 bin dolara denk geliyordu. İnşaat firmalarının gözünde mahalleyi değerli kılan, hızla bürokratik ve ekonomik sermayeye dönüşebilecek bir sosyal kaynağı olmasıdır.(Sh.63-80)
"Muhafazakar olmak, bilinmeyendense aşina olunanı, denenmemiştense denenmişi, hayal olandansa gerçeği, imkan dahilinde olandansa mevcut olanı, sonsuz olandansa sınırlı olanı, uzaktansa yakını, aşırıdansa yeterli olanı, mükemmeldense uygun olanı, ütopyacı mutluluktansa mevcut koşullarda gülümsemeyi tercih etmektir." (Sh:23)
"Türkiye’de inşa edilen sadece binalar değil, aynı zamanda muhafazakar iktidarın Türkiye idealidir; ekonomik kalkınmacılık, teknik modernleşme ve kültürel muhafazakarlık. Çukurambar bu muhafazakar yeni Türkiye idealinin somutlaştığı küçük bir labaratuvarı andırıyor.(Sh.31)
) Osmanlı reformculuğuyla başlayıp Cumhuriyetin kuruluşuyla şiddetlenen siyasi ayrımlar, sembolik kutuplaşmayı tetikleyerek toplumsal uzam üzerinde derin ve kalıcı bir etki üretti. Kısacası, cumhuriyet devrimleri, mevcut algı, beğeni, eylem ve düşünce şemalarının ,devletin onayladığı resmi alternatifleriyle değiştirilmesine dayanan bir sembolik devrim girişimiydi. Eğitim ve hukukun sekülerleşmesi ve ulemanın feshiyle, din alanının sınırları daraldı ve dini sermayenin etkisi azaldı. Dönüşüm pürüssüz bir atmosferde gerçekleşmedi. En net biçimde Şeyh Sait isyanı ve Menemen Olayı’nda beliren muhalefet, toplumsal hayat üzerinde kurulan sıkı devlet kontrolüyle sessizleştirildi. Yaygın kanaatin aksine, muhafazakar muhalefetin ortak talebi, İslam’ın
kitabi yorumunu esas alan bir toplumsal hayat değildi. Temel şikayet, daha ziyade, devrimci düzenlemelerin kamusal alandaki meşru fiziksel görünüm ve kadın-erkek ilişkileri üzerindeki etkisine dayanıyordu. Devrimlerin tasarlanmayan sonucu, yeni rejimle uyumsuzluğu simgeleyen geleneksel bedenin bir umutsuz bilinç hapishanesine dönüşümü oldu.
Milli Görüş partilerinin laik devlete, kapitalist piyasa ekonomisine ve modern toplumsal hayata karşı geliştirdiği üçlü muhalefetin kapatılmayla sonuçlanan kısır döngüsündeki son halka 28 Şubat müdahalesi oldu. AK Parti, pratik siyasete dair yeni bir hareket alanı açma starejisi izledi. Kapitalist piyasa ekonomisine muhalefet rafa kaldırıldı; laiklik, din ve vicdan özgürlüğü olarak yeniden tanımlandı; modern hayata karşı katı eleştirellik esnetildi. Muhafazakarlığın siyaset alanında tabi olan konumdan hakim olan konuma geçişin toplumsal uzam üzerindeki ilk etkisi, muhafazakarlar arasındaki sıkı dayanışma ağlarının gevşemesi ve sınıf farklılıklarının görünürlük kazanmasıdır.(Sh.33-45)
Muhafazakar Orta Sınıf Beğenisi: Bir zamanlar, yerleşik düzene karşı, dayanışmacı siyasi muhalefeti temsil eden tesettür, hızla muhafazakar orta sınıf beğenisinin ayırt edici unsuruna dönüştü .Rengarenk, havalı ve zarif tesettürlü elbiseler giyen, lüks sitelerde yaşayan, son model arabaları süren ve modern mekanlarda sosyalleşen muhafazakarlar ,yeni beğeninin sembolü oldular. Zarif ve dinen makbul olanın tercihi, muhafazakar orta sınıf beğenisinin ,AKP’nin iktidara gelişiyle beliren koşullarda yeniden inşa edilmesinin ürünüdür. AKP’nin iktidara gelişinin ertesinde ,kapitalist piyasa sistemine, laik devlete ve modern sosyal ilişkilere karşı geliştirilen muhafazakar eleştiriler gücünü yitirdi. Alternatif bir toplumsal düzen arayışı kayboldu ve dayanışmacı cemaat hayatının bireysel tercihler üzerindeki güçlü etkileri zayıfladı. Bu yeni evrede, mevcut düzen içinde şuurlu Müslüman olarak yaşamak anlayışı güç kazanıyor. (Yazarın sahada görüştüğü) herkes, içine Müslüman olarak doğdukları bu dünyada, şeytanla ve şeytanın büründüğü tüm formlarla mücadele etmeyi, Allah’a karşı kulluk vazifesinin ayrılmaz bir parçası olarak görmektedir. Fakat bugün artık kıymetli görülen kapitalizmle mücadele, Müslümanın kendi nefsine karşı verdiği mücadeledir, yani büyük cihat. Muhafazakar orta sınıfları Çukurambar’da komşu yapan önemli ortaklıklar bulunur. Bunların başında ortalama üzeri ekonomik güç gelir. Büyük bir kısmı en azından üniversite mezunudur. Siyasi tercihler bir diğer ortak noktadır. Tüketici olmanın cazibesi kapitalizmi bir günah fabrikası olarak gören eski eleştirilerin üzerini hızla örttü. Lüks evlerde yaşamak, pahalı arabalar sürmek, şık ve gösterişli giyinmek ve sosyetik mekanlarda sosyalleşmek muhafazakar orta sınıflar arasında kanıksanan beklentilere dönüştü. (Sh 81-123)