SENİRKENT NAHİYESİNDEKİ KARASIĞIR HASTALIĞI İLE İLGİLİ BELGELER (1899-1900)

• 11 Temmuz 2021 Pazar 10:47:46

Dr. İbrahİm KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan DH.MKT 1653-36-1, DH.MKT 1667-108-1, DH.MKT 1674-46-1 ve DH.MKT. 1691-37-1 numaralı dosyalardan 1889 ve 1890 yıllarında Senirkent nahiyesinde büyük telefata sebep olan karasığır hastalığı hakkında bilgi sahibi oluyoruz.

Dahiliye Nezaretinden Tıbbiye Nezaretine yazılan 2 Eylül 1889 tarihli yazıda; Konya vilayetinden alınan telgraftan; Isparta sancağına tabi Senirkent nahiyesinde Saruhan sancağından gelen karasığır hayvanından yayılan ve hayli telefata sebep olan bir hastalığın zuhur ettiği ve bu hastalığın zatü’l cenb ve zatü’r-re’ye olduğu ve gereğinin süratlice yapılması talep edilmiştir (Belge 1).

Ticaret ve Nafia Nezaretine yazılan 16 Ekim 1889 tarihli yazıda; Saruhan sancağındaki hayvan hastalığının Tıbbiye Nezaretinden alınan cevaba göre “veba-i bakari” olduğu; mezkur hastalıkla mücadele için önceden tebliğ olunan tedbirler dairesinde muamele yapılması gerektiği, durumun Konya vilayetine tebliğ edilerek buna göre tedbir alınması bildirilmiştir (Belge 2).

Senirkent ile ilgili XIX. yüzyıl belgelerinde birkaç yerde Saruhan (Manisa) adına rastlıyoruz. Mesela 1820’li yıllara ait belgelerde (Cevdet DAHİLİYE 3011) Senirkent halkından 300’den fazla ahalinin Aydın ve Saruhan sancakları ile Burdur taraflarına hicret (firar) ettiklerinden söz edilmektedir. Senirkent’te 1889 yılında ortaya çıkan sığır hastalığının da Saruhan sancağından gelen hayvandan bulaştığı belirtilmiştir. Bu belgelere bakarak Senirkent ile Saruhan (Manisa) arasında bir ilişki olduğunu düşünmek mümkündür. Ancak, Manisa ile Senirkent arasındaki mesafe dikkate alındığında, bu ilişkinin nereden kaynaklandığı hakkında bir şey söylemek zordur.

Tıbbiye Nezaretine yazılan 16 Kasım 1889 tarihli yazıda; mezkur hastalığa dair Konya vilayeti baytarlığında hazırlanan raporun ekte gönderildiği ve gereği talep edilmiştir (Belge 3). Dahiliye Nezaretinden Ticaret ve Nafia Nezaretine yazılan 20 Ocak 1890 tarihli yazıda; Konya vilayeti baytarının olaya müdahil olduğu, hastalıkla ilgili bazı görüşler, itirazlar dile getirdiği; ancak uyguladığı tedaviden bir sonuç alınamadığı belirtilmiştir. Dahiliye Nezareti, Konya vilayeti baytarının hazırladığı rapor ve tedavi yöntemi ile ilgili Tıbbiye Nezaretinden görüş sormuş; Konya vilayeti baytarının yanlış tedavi uyguladığı ve görüşlerinin baytarlık ilmiyle uyuşmadığı anlaşılmıştır. Bunun üzerine Dahiliye Nezareti gereğinin yapılması için Baytar Komisyonunca hazırlanan raporu ekleriyle birlikte Ticaret ve Nafia Nezaretine göndermiştir (Belge 4).

Sonuç

Senirkent nahiyesinde 1889-1890 yıllarında yaşanan karasığır hastalığının verdiği zarar konusunda elimizde sayı mevcut değil. Senirkent ve köylerinde 1845 yılında 1.698 olan sığır sayısı, 1900 yılında 2.157, 1914 yılında 3.810 olmuştur (İbrahim Karaer, Senirkent’in Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Isparta, Senirkent Belediyesi, 2013, s.64).

EKLER

Belge 1
Belge yer numarası DH.MKT 1653-36-1
Tarih: 21 Ağustos 305 / 6 Muharrem 1397 (2 Eylül 1889)
Numara 499/16
Tıbbiye Nezareti Behiyyesine
Isparta sancağına tabi Senirkent nahiyesindeki karasığır hastalığının zatü’l cenb ve zatü’r-re’ye olduğu ve Saruhan sancağından gelen karasığır hayvanından intişar ederek hayli telefata sebebiyet verdiği ifadesine dair Konya vilayeti celilesinden keşide olunan telgrafname leffen savb-ı valalarına irsal kılınmış olmakla iktizasının müsara’aten (hızlıca) ifasına himmet buyrulması babında
Not: Yazı müsvedde olup, bazı satırlarda karalamalar mevcuttur.

Belge 2
Belge yer numarası COA DH.MKT 1667-108-1
Numara: 200 / 1
Tarih: 4 Teşrini evvel 305 / 21 Safer 307 (16 Ekim 1889)
Ticaret ve Nafia Nezareti Celilesine
Isparta sancağına tabi Senirkent nahiyesindeki karasığır zatü’l cenb ve zatü’r-re’ye olduğu ve bu hastalığın Konya vilayetinden iş’ar kılınması üzerine bil-muhabere Tıbbiye Nezaretinden alınan cevabın Saruhan sancağındaki hayvanat hastalığının veba-i bakari (sığırla ilgili) mezkur hastalığın def’i içün evvelce tamimen tebliğ olunan tedabir dairesinde ifay-ı muamele olunması lüzum görülerek kefiyet canib-i vilayete tebliğ olunmasına nezaret-i celilerince ona göre iktizay-ı halin ifasına himmem-i aliyye-i daverlerinin masruf (harcanmış) buyrulmak babında
Derkenar
Saruhan sancağından gelen karasığır hayvanatından intişar ederek hayli telefata sebebiyet verdiği
Beyan olunan sari zatü’l cenb ve zatü’r-re’ye olduğu malum olmasına hastalığın orada intişarı vilayet-i mezkurece dermeyan olmasına nazaran nahiye-i merkumede zuhur eden hayvan hastalığının dahi veba-i bakari zatü’l cenb olup olmadığının tahkik eylediği cihetle
Not: Yazı müsvedde olup, bazı satırlarda karalamalar mevcuttur.

Belge 3
Belge yer numarası COA DH.MKT 1674-46-1
Numara: 141 /19
Tarih: 4 Teşrin-i sani 305 / 21 Rebiü’l evvel 307 (16 Kasım 1889)
Tıbbiye Nezaret-i Celilesine
Isparta sancağında vaki Senirkent nahiyesinde zuhur eden hayvan hastalığının def’i içün veba-i bakari hastalığı hakkında tamimen iş’ar olunan tedabir dairesinde muamele ifası içün vuku’ bulan iş’ar-ı valaları üzerine telgrafla icra kılınan tebligata cevaben mezkur hastalığa dair vilayet baytarlığından ita olunan raporun gönderildiği canib-i Konya vilayetinden varid olan tahrirat-ı mezkur rapor ile me’an ve leffen savb valalarına irsal kılınmış olmakla mealine nazaran iktizasının ifasına himmet buyrulmak babında

Belge 4
Belge yer numarası COA DH.MKT 1691-37-1
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi
Tarihi: 8 Kanun-ı Sani 305 / 28 Cemazeyilevvel 1307 (20 Ocak 1890)
Numarası: 281/31
Ticaret ve Nafia Nezareti Celilesine
Isparta sancağında vaki Senirkent nahiyesinde zuhur eden hayvan hastalığına dair vilayet baytarlığından ita ve Konya vilayetimizden ba-tahrirat irsal kılınan rapor (yazı ile birlikte gönderilen rapor) üzerine Tıbbiye Nezaret-i behiyyesiyle bi’l muhabere (haberleşerek) alınan cevabın vilayet-i müşarünileyh baytarının mezkur raporunda hasta hayvanlara icra ettiğini göstermiş olduğu suret-i tedavi ile serd eylediği itirazata (dile getirdiği itirazlar) nazaran fenn-i baytaride iktidarı olmadığı anlaşılmasından dolayı iktiza-yı halin (durumun gerektirdiği) ifası zımmında keyfiyetin savb-ı ali-i asafanelerine izbar-ı beyan olmuş ve ol babdaki muhabereyi mantuk-ı tezkere melfufatıyla mealen ve leffen tesyar kılınmış (gönderilmiş) olmagla komisyon-ı mezkur rapor münderecatına nazaran lazime-i halin ifasına himem-i (himem: gayretler, emekler) aliyye-i nezaret-penahileri masruf buyrulmak babında
Derkenar
Hakkında baytar komisyonunca verilen rapor suretinin gönderildiği