İSMAİL HAMİ.
Tarihçi, fikir adamı ve şair. 1889’da Libya’da dünyaya geldi. 12 Haziran 1967’de İstanbul’da yaşama veda etti. Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi. Dânişmendoğulları Beyliği’nin kurucusu Dânişmend Gazi soyundan gelmektedir. Babası Cebeligarbî mutasarrıfı Emîr Mehmed Kâmil Bey, annesi Melek Hanım’dır. Bazı yapıtlarını Muhti Çelebi, Hayali Çelebi ve Rabia Hatun imzaları ile kaleme aldı.
Özel bir eğitim görüp Şam İdâdîsi’nden mezun olduktan sonra İstanbul’a giderek Mekteb-i Mülkiyye’ye giren İsmail Hami Danişmend Temmuz 1912’de buradaki öğrenimini tamamladı. Daha sonra bir süre Paris’te College de France’de okudu. Yurda döndükten sonra Hariciye Nezareti’nde katiplik ve Maliye Mektebi’nde öğretmenlik yaptı. 1913’te Dârülfünun Edebiyat Şubesi dinler tarihi müderris muavinliğine, üç ay sonra da Mekteb-i Mülkiyye siyasî ve medenî tarih muallim muavinliğine getirildi. 1914’te Bağdat Mekteb-i Hukuk müdürlüğüne nakledildi ve I. Dünya Savaşı sonunda Bağdat’ın elden çıkmasına kadar burada kaldı.
İsmail İsmail Hami Danişmend, kendi çıkardığı Memleket gazetesinin başyazarlığını ve sorumlu müdürlüğü görevini yürüttü. Gazetesi kapatılınca Milli Mücadale’ye katılmak üzere Anadolu’ya geçti ve İstanbul delegesi olarak Sivas Kongresi’nde divan katipliği yaptı. Sivas’ta çıkan İrade-i Milliye gazetesine başyazar oldu. Cumhuriyet ilan edildikten sonra uzun süre Paris’te yaşadı. Yurda döndükten sonra resmi hiçbir görev almadı ve kendisini dergi yayımcılığı ve tarih araştırmalarına verdi. Türk ve İslâm tarihini Türkçü bir ana fikre bağlı olarak inceledi. Özellikle 1939’da yayına başlayan aylık Türklük Mecmuasının başyazarı olarak yazdığı çeşitli makaleler, tarih ve edebiyat açısından büyük önem taşıdığı belirtildi.
Arapça, Farsça ve Fransızca dillerini bilen ve Latince ile Sümerce metinleri de anlayabilen İsmail Hami’nin geniş bir kültür birikimi vardı. Alanında önemli bir kaynak eser olan “İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi” ve diğer bazı tarih çalışmalarında, Türkçü bir tavır ile kişileri soylarına göre değerlendirdiği için birtakım eleştiriler almışsa da başvurduğu yerli ve yabancı, yazma, basma kaynaklar açısından önemini korumaktadır.
İsmail Hami Danişmend, gençlik yıllarından itibaren dönemin dergilerinde çoğu Muhti imzası ile divan tarzında olmak üzere şiirleri de yayımlandı. 1930’lardan sonra özel toplantılarda okuduğu, bir süre sonra Aile dergisinde yayımladığı Rabia Hatun imzalı şiirleri ile edebiyat çevrelerinde uzun yıllar tartışma konusu oldu. Rabia Hatun’un gerçek kimliği üzerine sürdürülen ateşli tartışmalar sonucunda İsmail Hami, şiirlerin genç yaşta ölen karısı Nazan Hanım’a ait olduğu söylemiştir. Ancak bu ‘itiraf’ konusunda elle tutulur bir kanıt yoktur. Sonraki yıllarda Rabia Hatun Şiirleri adı ile küçük bir kitap halinde yayımlanan ve hepsi otuz sekiz beyitten oluşan bu şiirler, mistik ve platonik bir aşkı anlatan lirik parçalardır.