S A R I V E L İ L E R V E L A M O S' T A N K I B R I S ' S Ü R G Ü N

• 8 Mart 2021 Pazartesi 17:23:14

SARIVELİLER ve LEMOS’TAN
KIBRIS’A SÜRGÜN EDİLEN SOYDAŞLARIMIZ

Doğu Akdeniz’de stratejik bir konumda olan Kıbrıs Adası Venedik korsanlarının hakimiyetindedir. Karamanoğulları Beyliği (Devleti) hukuken tamamen tarih sahnesinden silinmesinden yüz yıl (Bir asır) sonra Kanuni Sultan Süleyman’ın oğlu Padişah II. Selim devrinde Lala Mustafa Paşa komutasındaki Osmanlı Donanması adayı kuşatarak 1-Ağustos/1571 tarihinde feteder. Osmanlı İmparatorluğunun yeni oluşturduğu ve Anadolu’ nun Akdeniz kıyıları ile Kıbrıs’ı içine alan “Kıbrıs Beylerbeyliğine” (Eyalet) İçel Sancağı yanı sıra Ermenek Kazası da idari yönden bağlanır.

Kıbrıs Beylerbeyi (Vali) Sinan Paşanın teklifi üzerine; Kıbrıs’ın imarı, zira atın geliştirilmesi ve en önemlisi adada Türk ve Müslüman nüfusun artırılması öngörülür. Bu öngörü için Anadolu Eyaletleri ile İçel Sancağı ve Ermenek Kaza sının şehir ve köylerinde yerleşik her on haneye karşılık bir hane olacak şekilde tespit edilen tebaanın Kıbrıs’a göçürülmesi kararlaştırılır. Böylece Müslim ve gayrimüslimlerden oluşan takribi on iki bin ailenin adada iskan edilmesi planlanır. Adaya göçü sağlanacak bu ailelerin çoğunluğu tartışmasız Karaman-i Türk menlerinden oluşacaktır. Zaten Karaman-i Türkmenleri, Osmanlı’nın yeni fetih ettiği tüm bölgelere göçürdüğü Türk/Müslüman tebaanın odağı/merkezi konumun dadır. Osmanlı her daim buralara önce Karaman-i Türkmenlerin yerleştirerek fayda/yarar üstüne, yarar/fayda sağlar.

Devlet-i Aliyye’nin 21-Eylül/1572 tarihinde çıkardığı “Kıbrıs’a Sürgün edilecek Haneler Fermanı” uyarınca; Sürgün edilen tüm aileler davarları, öküzleri, çiftleriyle ve esnaf ise alet edavatıyla birlikte adaya intikali istenir. Taşınmaz mallarının değerinde mezatlarda satılması, adaya gitmek istemeyip kaçanlara en ağır ceza verilmesi öngörülür. Bu karara rağmen Anadolu’dan sadece 2580 hanenin Kıbrıs’a göç etmesi sağlanabilir. Ermenek kazasının idari yönden ilintili ol duğu İçel Sancağından (İl) toplam 672 ailenin adaya göç etmesi kesinleşir. İçel’den adaya gönderilecek toplam aileden 54 adedi Ermenek Kazası merkez ve köylerinden seçilip göçürülecektir.

Ermenek Kazasından Kıbrıs adasına gönderilecek 54 hanenin mesleklerine göre seçilmesi, deftere kaydı, göçlerinin sağlanması ve adaya intikalinin temini ile ailelerden herhangi bir şekilde adaya nakli sağlanamayıp kaçanlar için beş, altı kişilik yedi emin (kefil,vekil) tespit edilmesi, gönderilen hanelerin suçlarının açıklanması ve tüm sorunların çözüme kavuşturulması için Seydişehir Kadısı Muhyıddın Efendi Ve Ermenek Kadısı Mevlana Haydar b. Abdullah görevlen dirilir. Dergah-ı Ali çavuşlarından Hüsrev Bey’de mübaşır olarak vazifelidir. Teşkil edilen heyet Ermenek Kazasından toplam 540 avarız (vergilendirmeye müsait evli aile reisi) hane tespit eder. Seçilen haneler içinden her on hanede bir hane yazılmak şartıyla toplam 54 hanenin göç ettirilmesi kararlaştırılıp isimleri deftere mesleği ve suçuna göre kaydedilerek tasnif işlemi 16-Aralık/1572 tarihin de tamamlanır. Böylece Kıbrıs’a göç işlemi gerçekleşir.

Kıbrıs’a göç ettirilecek 54 hanenin seçiminde Müslim, gayrimüslim ve şehirli, köylü ayrımı yapılmaz. Sadece belirli meslek ustaları da seçilmez. Kıbrıs’ ın ekonomik kalkınmasına ve halkın günlük ihtiyaçlarının karşılanmasına katkı da bulunacak her meslekten usta kişiler seçilir. Nitekim Ermenek kazasından gönderilen aileler arasında on iki meslekten haneler bulunur. Bunlar; 2- inşaat ustası, 7- çulcu, 2- terzi, 1- fırıncı, 2- hallaç(pamukçu), 2- ayakkabıcı, 1- semerci, 2- başmakcı, 2- dülger, 1- kaşıkcı, 1- boyacı ve 20- çiftçi aile reisi özellikle seçilip gönderilir. Ayrıca ilçe genelinde toplumun huzurunu bozan, kamu malı ile komşu malı ve canına zarar veren arsız ailelerin de seçilmiş olması muhtemeldir. Göç edecek ailelerin tüm taşınmaz malları mezat yöntemiyle satılıp toplam: 355.400- akçe irat sağlanır. Yinede göçürülen aileler ekonomik imkanları ve coğ rafik şartları daha olumlu olan adaya göç etmeye pek istekli oldukları söylenemez. Vatanı Taşeli odağı Ermenek’ten ve hısım, akraba ile sevdiklerinden ayrılmak istemez. Dağa çıkanlar olsa da çoğunluk ağlaya ağlaya Taşeli’nden ayrılır.

Kıbrıs’a göçü kesinleşen 54 aile; Ermenek şehir merkezinin Celal, Cemale, Kemeros, Sanduklu, Bağarası mahallerinden birer hane, Saray mahallesinden iki hane ve Zimmi mahallesinden dört hane olmak üzere toplam 11 hane göçe mec bur edilir. Ancak Ermenek’in Keçepazar, Sifas, Akçamescüdlü, Bazar, Arapşah, Zaviye ve Değirmenlik mahallesinden göç için hane yazılmaz. Ermenek İlçesi köylerinden ise; Alakisse, Akmanastır, Arnava, Aşağıçağlar, Başköy, Cenne, Çamlıca, Dindebol, Ezvendi, Gerde, Güneyyurt, Görmel, Halimiye, Irneboli, İznebol, Kazancı, Kışla, Lafsa, Muhallar, Nadire, Yukarıçağlar, Zeyve’den de Kıbrıs’a birer hane gönderilir. Bu köylerden toplam; 33 hane göçürülür.

Kıbrısa göçün gerçekleştiği 1572 yılında Ermenek’e bağlı bir köyken günümüzde idari yönden Sarıveliler ilçesine bağlı yerleşim yerlerinden ise; Çukurbağ, Fariske/Göktepe, Fet/ şıklı, Mulumu/Koçaşlı’dan birer hane ve Lamos/ Esentepe’den iki hane, Başdere’den dört hane olmak üzere toplam on hane Kıbrıs’a göç ettirilmiştir.

Tahrir Defteri kaydına göre 1570 li yıllarda Daran (10- hane), Günder (50- hane), Muzvadı (54- hane), Uğurlu (27- hane) köylerinden göç için herhangi bir hane seçilip gönderilmez. Ancak Sultan II. Selim İmareti Evkaf’ından olanların “Kıbrıs’a sürgün edilmemesi” fermanı üzerine Adiller (17-hane) köyünden de Kıbrıs’a göç etmesi için hane seçimi yapılmaz. Bunun yanında Ermenek Tol Medresesinin vakfiyeleri bulunan Başdere (90- hane), Lamos (183- hane) ve Fariske (22- hane)den göç için haneler tespit edilir. Bu durum Osmanlı’nın Karamani Türkmenlerine bakış açısın çok güzel yansıtır.

Sarıveliler İlçemizin köylerinden Kıbrıs’a gönderilen aileler:

1-LAMOS-EsentepeKÖYÜNDEN (2-hane):
a)-*BALÎ veledi (oğlu)TURAHAN,
b)-Seydi ve Veli nam mücerret (müslüman) ovullari.
Bu iki aile için Yediemin olarak
*NAİB MUHYİDDİN PİR AHMED; atanır

Çiftçi öküzleri yararlı/besili ve Alet-i felahati (çiftçilik/tarım aletleri) mükemmeldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 10.000- akçedir. Mehmed, Şeydi ve Veli adında bekar oğulları var.
*-Adı geçenler, Padişah hizmetin ihmal edip köylerin zenginlerine, zengin mülk sahipleri kimselere hizmet edip fukaralığı sürdürür. (sürdürmeye tayin olundu.)
*-Adığeçen (Lamos) Köyden vekilleri: *Hacı Bin Nebi, *Ahmed Bin İbrahim, *Hacı Bin Rıdvan Bin Hüdaverdi *Hüseyin Bin Durmuş, *Ahmed Bin Veli, *Seydi Bin Şüca *Abdülkerim veledi (oğlu) Durmuş, *Abdülaziz Bin Ahmed, * Mahmud Bin İbrahim adında şahıslar. Dokuz kişi kefildir.
* Bu kimseler belirlenen şartlar/usuller üzere kefil ve vekil olmuşlardır.

2-ÇUKURBAĞ KÖYÜNDEN (1 Hane):
*-HASAN oğlu (SARU) SARI ALİ: Çiftçi öküzleri ve Aleti felahatı mükem meldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 4.000- akçedir. Musa, Mustafa ve Ha san adında bekar oğulları var.
* Adı geçen (Çukurbağ) köyden vekilleri: *Halim Beğ Bin Mustafa, *Eymir Bin Aşık, *Balı Bin Eyne Han, *Ahmed Bin Ali Paşa, *Ramazan Bin Alaeddin, *Nasuhi Bin Ömer, *Bali Bin Ahmed, *Ahmed Bin Mustafa adında şahıslar.
* Bu kimseler belirlenen şartlar/usuller çerçevesinde kefil ve vekil olmuşlardır.

3- MULUMU (KOÇAŞLI) KÖYÜNDEN: (1-Hane):
*- OSMAN oğlu İSA: Hem terzi hem Çiftçi öküzleri yararlı ve Alet-i felahati (çiftçilik/tarım aletleri) mükemmeldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 9.000- akçedir.
* Adı geçen (Mulumu) köyden vekilleri: * Ömer Bin İsmail, * Nebi Bin Mah mud, * Süleyman Bin İsa, * Abdulkerim Bin Piri Alaaddin Bin Ömer, * Ahmed Bin Musa, *İsa Bin Ali, *Şadi Bin Halil, *Hacı Yusuf Bin Şadi, *Hamza Bin Öksüz adında şahıslar. Dokuz kefil/vekil.
* Bu kimseler belirlenen şartlar/usuller çerçevesinde kefil ve vekil olmuşlardır.

4- FET (IŞIKLAR) KÖYÜNDEN: (1 Hane):
*-RAMAZAN oğlu MEHMED: Çiftçi öküzleri yararlı ve Alet-i felahati (çift çilik/tarım aletleri) mükemmel. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 5.000- akçe. *- Mustafa adında bekar oğlu var.
* Adı geçen (Fet) köyden vekilleri: * Hace Yusuf Bin Hacı Ahmed, *Hacı Yusuf Bin Veli, *Seydi Ahmed Bin Ali, *İlyas Bin Ali, *Habib Bin Mehmed,* Sey di Ahmed Bin Mehmed, *Hızır Bin İsa adında şahıslar. Yedi Vekil.
* Bu kimseler belirlenen şartlar/usuller çerçevesinde kefil ve vekil olmuşlardır.

5- BAŞDERE (SARIVELİLER) KÖYÜNDEN: (4 Hane):
a)*VELİ oğlu MEHMED: Hem dülger ustası, hem Çiftçi öküzleri besili/yararlı ve Alet-i felahati (çiftçilik/tarım aletleri) mükemmeldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 4000- akçedir.
b)*AHMED oğlu MAHMUD: Hem dülger, kaşıkçı, dokumacı ustası, hem Çift çi öküzleri besili/yararlı ve Alet-i felahati (çiftçilik/tarım aletleri) mükemmeldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 5000- akçedir.
c)*ABDÜLKADİR oğlu TACEDDİN: Hem başmakçı/yazma ustası, hem Çiftçi. Öküzleri besili/yararlı ve Alet-i felahati (çiftçilik/tarım aletleri) mükem meldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 5000- akçedir.
d)* MUSA oğlu SULTAN: Çiftçi ve Alet-i felahati (çiftçilik/tarım aletleri) mü kemmeldir. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 8000- akçedir. Mehmed adında bekar oğlu var.
* Adı geçen (Sarıveliler/Başdere) köyden vekilleri:*Salih Bin Mehmed, *Resul Faklıh Bin Hacı Ahmed, *Ahmed Bin Perince, *Piri BinMustafa, *Mahmud Bin Piri, *Hacı Musa Bin İbrahim, *Kara Halil Bin Salih, *Mehmed Bin Yusuf, *Mahmud Bin Sunduk, *Yusuf Bin Durak, *Mustafa Bin Süleyman adında şahıslar. On bir vekil/kefil.
* Bu kimseler belirlenen şartlar/usuller çerçevesinde kefil ve vekil olmuşlardır.

e)- FARİSKE (GÖKTEPE)KÖYÜ: (1 Hane)
*-MUSTAFA oğlu BALİ; Çiftçi öküzleri besili/yararlı ve Alet-i felahati (çift çilik/tarım aletleri) mükemmel. Toplam gayrimenkul emlak değeri: 5.000- akçe. *- Süleyman adında bekar oğlu var.
* -Adı geçen (Fariske) köyden vekilleri:* Ahmed Bin İsmail, *Ahmed Bin Hacı Ivaz, *Hamza Bin Ali, *Esbiye Bin Hamza, *Süleyman Bin Mahmud, *Ömer Bin Piri, *Mahmud Bin İsmail, *Tavşan Ahmed, *Mehmed Bin Oğuz Han, *La tif Bin Pir Mehmed, *Seydi Ahmed, *Mehmed Bin sefer adında şahıslar.
*Bu 12 kimseler belirlenen şartlar/usuller çerçevesinde kefil ve vekil olmuşlardır.

Böylece 1572 yılında Kıbrıs adasına günümüzün Sarıveliler ilçesi ve köy yerleşkelerinden toplam On (10) hane göç ettirilir. Bu haneler genlerinde var olan konar-göçerlik ruhunu bir kez daha yaşatarak büyük ve küçükbaş hayvanlarının peşi sıra Ermenek’ten Silifke’ye ulaşıp buradan deniz yoluyla Akdeniz’i de aşarak Kıbrıs’a vasıl olmuşlar. Bu sefer, istem dişi konup göçmek kaderleri olur. Karaman-i Türkmenlerinin XVI. Yüzyılın başından itibaren özellikle Balkanlara ve diğer diyarlara istem dışı gönderilmesinde de benzer hadiselerin yaşanmış olması kuvvetle muhtemeldir.
Sarıveliler ilçesinden Kıbrıs’a göçen ailelerin bizzat kendilerinin ve ya çocuklarının Anavatanlarına geri dönüşleri ve geride bıraktıkları kardeş, hısım akrabaları ile iletişime geçmeleri konusunda bir bilgiye ulaşmak mümkün değil.

Cümle soydaşlarımızı rahmet ve minnetle anıyorum.

Mart- 2021
Süleyman YILDIZ
(Lemos 5303)