F A R İ S K E - G Ö K T E P E K A Y A M E Z A R L A R I

• 26 Şubat 2021 Cuma 15:00:45

F A R İ S K E (P H A R A X) / G Ö K T E P E
K Ö R Ü S T A N I K A Y A M E Z A R LA R I

Antik çağda Konya, Karaman ve Ermenek’i içine alan bölge, “Lykaonia” olarak nitelendirilir. Bilahare bölge, Dağlık Kılikya ve Helenler/Romalılar devrinden sonra da Isauria ve Taşeli olarak tanımlanır. Karaman-i Türkmenleri Taşeli orta Toroslar Ermenek bölgesinde 1256 yılında hakimiyetlerini sağlamadan önce bu bölgede antik çağda değişik kavimler yaşar. Tarihi süreçte Luviler ile Hititler bu bölgeyi M.Ö. 3000 nci yılından itibaren M.Ö. 1180’li yıllara kadar yurt edindikleri için yörenin “Lukkalılar” ya da “Lukka Ülkesi” olarak tanınmasın sağlamaları kuvvetle muhtemeldir.
Antikçağ Tarih Müellifi Ramsay;“Göksu Nehri (Kalykadnos) Ermenek Çayı(Gök dere) vadisinde bulunan antik kentleri, “On Kent/ Decapolis)” olarak belirtir. Söz edi len On antik kentten; Balbasos/ Pharax (Fariske Körüstanı*), Gayisitrus (Çukurbağ Körüstanı) ve Rusumblada /Zenonopolis (Uğurlu Körüstanı/İznebol), Lamos/ Lauza dos (Lamos Antik Kalesi) Sarıveliler ilçesi sınırları içinde kalan antik döneme ait yer leşkelerdir. Antik çağın diğer kentleri ise; Maras /Marassa/ Germanikopolis (Erme nek), Titiopolis (Yukarı İrnebol), Eirenepolis (İrnebol/İkizçınar), Dalisandes (Çamlı ca/ Muhallar), Dometiopolis (Katranlı/ Dindebol), Philadelphia (İmsi), Sbide (İzvit), Neapolis (Güneyyurt) Ermenek ve Başyayla ilçesi sınırları içerisindedir.
Ermenek/ Marassa, Roma İmparatoru Tiberius döneminde M.S.17 nci yılda şehre gelen komutan Germanicus’un adına izafeten “Germanikopolis” adı verilir. Uğurlu Körüstanı Rusamblada ise; Bizans İmparatoru Zenon (M.S. 474-491 dönemi) kendine karşı başlatılan isyanı bizzat Taşeli Ermenek bölgesine gelerek bastırırken bölgedeki kalelerin çoğunu yakıp yıktırır. Doğduğu yer olan Rusamblada’da imar faaliyetleri yaptırır. Bu arada kentin adını, kendi adına izafeten “Zenonopolis” olarak değiştirir. Böylece bölgede yaşayan eski kavimlerin izi, adı ve sanı silinmek istenir.
Luviler ve Hititlerden sonra bölgeye Persler, Helenler, Romalılar, Bizanslılar, E mevi-Abbasiler ve Türkler hakim olur. Her kavim kendi izlerini bırakarak tarih sah nesinden çekilir. Nitekim bölgeye M.Ö.I nci yüz yılın son çeyreğinden (M.Ö.67) itibaren tamamen hakim olan Romalılar, söz edilen antik kentlerin Luvi dilinden olan adını, Romalılara özgü isimlerle büyük ölçüde değiştirir. Roma ve Hellen dilinde “Polis”, kent ve “Kome”, köy anlamına gelen kelimeler. Haliyle Ermenek’in bilinen en eski adı olan Maras/ Marassa’yı, “Germanikopolis” olarak değiştirirken, “Rusumbla da” olan Uğurlu Körüstanına/ İznebol da, “Zenonopolis” adı verilir. Diğer antik kentlerde de benzer uygulama görülür. Bu durum Romalıların, Anadolu’da fetih ettiği an tik kentlerde yaşa yan kavimleri ve İmparatorluk sınırlarına katılan bölgeleri asimile etme yöntemlerine nadide birer örnektir.
Sarıveliler’in kuzey doğusunu boydan boya kaplayan Cindiri Dağında, Uğurlu Körüstanında, Lamos’un kuzey doğusunu çevreleyen Uzunkırda, Fariske’nin batısında konuşlu Balbasos’ta, Çukurbağ Körüstanı Gayisitrus Kale Kenti, Yunt Dağı etekle rinde konuşlu Daran Kale Kenti ve Koçaş Dağı karşısında yükselen Lamos (Lauzados) Antik Kalesinde bulunan kaya mezarları (Nekropol), taş odalar, doğal mağaralar Luvi / Hitit devrine ait birer sanat eseridir. Bu sanat eserleri antik çağda hem bir yaşam alanı hem de bir inanç merkezinin odağı olarak kullanıldığı muhakkak. Bunların çoğunluğu Luvi/Hititler dönemiyle birlikte insan eliyle kayalar yontularak yapıl mış birer şaheser, el emeği ürünüdür. Doğanın koynuna emanet edilen bu sanat eserlerinin sahiplenilmesi, definecilerin olmayan vicdanına bırakılmaması gerekir.
Fariske /Pharax/ Balbasos Göktepe) Körüstanında bulunan kaya mezarlarının yü zeyini kaplayan üçgen alınlık içindeki yazıtta; “XAIPEAKKI AXIPEKA OITE NITO APKO OY EPIO MAPKOYYIO KO EINAAYI AKAIMAPKO OY EPIO MAP KOYYIO KO ENA IAMAFAIOY IOYKI HO OYTAHP KOPOIII HNHTOMNHMHONZ NEAYTOI ETIOH AN” ibaresi yazılıdır.
Prof. Dr. Çetin Şahin bu metni: “Selam sana AKUİLA, Selam sana. İyi durum da olasın. Markos’un oğlu Kollina Tribusunda. Markos oğlu Markos Valerius A kuılas ve Kollina Tribusundan Markos oğlu Markos Valerios ve Gaios Loulios Killes’in kızı Lolia Matis Koropissene hepsi hayattayken kendileri için bu mezarı yaptırdılar.”şeklinde çevirisin yapmaktadır.(Osman Doğanay- Pharax kitabı, sahife :75)
Çukurbağ /Gayisitrus Körüstanında bulunan ikili kaya mezarın alınlığında: “IN NOY IOYPA 10 KAIINOY K? OYHKAINOY KIKAİMOYAT KAIEAYTOI TOHP ION KATA KEYA ANMNHMH LN” ibaresi yazılıp olup Prof.Dr. Çetin Şahin Hoca: “Ivrasis oğlu INNUS ve Kloues oğlu INOUS ve Kai oğlu NOUS ve Kai Oğlu MOUATOS kendileri için (bu) mezarı hatıra olarak yaptırdılar” diye çevirmektedir. Ayrıca Bean T.B. Mitfod, bölge de yaptığı inceleme sonunda Pharax/ Pharanx yazıtını bulur ve Pharax’ın “Dar geçit, Boğaz” manasında olduğunu açıklar.

Sarıveliler İlçe merkezi Çindiri Dağında oyulmuş Taş ev odaları, Kara Delikler, ve İlçeye bağlı belde ile köylerinden Fariske ve Çukurbağ Körüstanında bulunan ya zıtlar, Lamos Antik Kalesi taş evleri, Uğurlu (Zenonopolis) Körüstanında ve Zenono polis’in Lemos tarafına uzantısı Uzunkırda bulunan taş ev, Kaya mezarı (Nekropol) ve odalar Luvi kavimlerince, öncelikle barınma yeri ve kalbi sevgiyle bağlı oldukları kişilere anıt mezar olarak yapılıp kullanılmıştır. Bu tarihi yerler antik çağdan günümü ze kadar ulaşan birer tarihi eserdir. Bu eserler Sarıveliler İlçesine hakim olan kavimle rin, Helen ve Romalılardan binlerce yıl öncesi buraları yurt edindiğini gösteren alameti farikalarıdır. Bu eserlerin her biri günümüzde birer turizm potansiyeli olan me kanların odağı olup en iyi şekilde korunması gerekir.
Semavi Dinlerden önce inanç sistematiği Ana Tanrıça Kültü üzerine tesis edilmiş ti. Bölgede bu ana Tanrıça Kültünün en belirgin mekanı Lamos (Lauzados) Antik Kalesinde gizli olduğudur. M.Ö. I. yy.da kurulan antik Roma İmparatorluğu’da Pagan bir inanç sistematiğine sahipken İmparatorluk sınırları içinde yer alan Ortadoğu’da Hz. İsa Peygamberin önderlik ettiği Hıristiyanlık inancı toplumda büyük etki uyandırır. Roma İmparatorluğunu yönetenler Hıristiyanlığa şiddetle karşı çıkarak halkın benimsememesi, inanmaması, Paganizmi terk etmemesi için çok sert önlemler alır. Fa kat tüm halk, ait olduğu ırka, kavme bakmaksızın tek tanrılı semavi dini benimser ve bu dini saklanarak gizlice inlerde, mağaralarda ve dağ başlarında yaşamaya başlar.
Dağlık Kilıkya/ Taşeli Bölgesi coğrafik girift yapısından dolayı Hıristiyanlığın ilk yayıldığı ve diğer yerlere nazaran daha hızlı taraftar bulduğu yerler olmuştur. Hz. İsa’ nın havarilerinden/ Müridlerinden Aziz Barnabas, Side yoluyla Konya’ya giderken Decopolis’in On Antik kentinde bir süre kalıp eğleşmesi yerli halkın Hıristiyanlığı da ha kolay benimsemesine neden olur. Bu arada Konya’ya kadar ulaşan Yahudilerin; “Hz. İsa müridi Havarilerin halkı kandırdığını” ileri sürerek Hıristiyanlık inancını benimseyenlerin üzerinde büyük baskı uygulamaları, dayanılmaz işkence yapmaları ve en önemlisi insanlar, öldürülme korkusu hissetmeleri üzerine gizlice Ermenek bölge sine kaçıp canlarını kurtarır. Yöre halkıyla birlikte Hıristiyanlık inanışın vecibelerini gizli bir şekilde Ermenek, Sarıveliler ile belde ve köylerindeki Luvi/Hititler devrin den kalan antik yerleşkeler, kaya mezarları, taş odalar, mağaralar, kaya kovuklarında gizlenerek inancına göre yaşamaya ve vecibelerini yerine getirmeye başlar.
Roma İmparatoru I. Konstantin döneminden (M.S.313) itibaren Hıristiyanlığa hoş görüyle bakılmaya başlanır. M.S. 379 yılında İmparator I. Theodosius tarafından Hıristiyanlık, Roma İmparatorluğu’nun resmi dini olarak ilan edilir. Bu seferde Paganizm inancı ile buna ait vecibeler kesin olarak yasaklanır. Ancak Roma İmparatorluğunun M.S. 395 yılında Batı-Roma ve Doğu-Bizans İmparatorluğu şeklinde ikiye ayrılmasıyla birlikte Bizans İmparatorları, Hıristiyanlığın daha kolay benimsenmesi ve vecibelerinin rahat şekilde yerine getirilmesi için Antik kentlerin hem adını değiş tirir hem de, kiliseler, manastırlar tesis etmeye başlar. Böylece Uğurlu Köristanı Zenonopolis’in yanı sıra Ermenek Çayı (Gökdere) vadisinde bulunan antik kentlerde en az on adet Piskoposluk merkezi açılır.
Uğurlu Körüstanı (Rusumblada) Zenonopolis’li olan komutan Zenon, (M.S.474-491 yılları) Bizans İmparatoru olunca bölge halkı üzerinde baskılar iyice artar. Emevilerin M.S. 668-685 yılları arasında Anadolu’da Çanakkale boğazını aşıp Tırakya’ya kadar ulaşır. Seyit Battal Gazi (Eskişehir/Seyitgazi ilçesinde türbesi mevcut) komutasındaki ordu 685-690 yıllarında Afyon’a kadar ilerlediği esnada da Ermenek bölgesi de fetih edilir. Ayrıca Abbasi Halifesi Mu’tasım döneminde (815 yılı) Afşin Bey komutasındaki ordunun bölgeyi (50 yıl süreyle) fetih eylemeleri sonucu halk, bir nebze olsun baskıdan kurtulur. Ancak bölge halkı, 1. Haçlı seferleri sonrasında Haçlılarla iş birliği yapan Bizanslıların ovalık Kılikya’ya kadar inmeleri sonucu Ermeni zulmüyle karşılaşılır. Geçen süre esnasında yöre halkının Ermeni zulmünden kurtulması güçle şip imkansızlaşır.
Türkler, 1071 yılı Malazgirt savaşından sonra Anadolu’ya yerleşmeye başlamasıyla birlikte Taşeli orta Toroslarda yaşayan kavimlerin imdadına Karaman-i Türkmenleri önderi Nure Sofi yetişir. Zira Karaman-i Türkmenleri, Beylik (Devlet) olmasıyla birlikte bölgenin İslamiyet’le iyice tanışması ve İslam dini inancı kabul edilip yaygınlaşması için Ermenek merkezden başlamak üzere köy yerleşimlerine kadar Sadakayı Cariye türü eserlerle birlikte Medreseler, camiler, mescitler yapılıp zaviyeler açılır.
Sarıveliler ilçesinin köyleriyle birlikte tarihi süreci bu antik kentlerle başlar. XIV. Yüz yılın yarılarına (1344) doğru Sarıveliler ilçesi sınırları içinde Türkmen obaları yoğunluk kazanmaya, konar göçerlikten yerleşik düzene geçişler artmaya başlar. Müslüman halkın dini vecibelerini özgürce eda edebilmeleri için Karamanoğulları Beyliği Beyi (Ermenek Beyi) Burhaneddin Emir Musa Beğ, Ermenek Tol Medresesinin yanı sıra Lamos Köyüne öncelikle Selahattin Emir Musa Paşa Camii ile Paşa Zaviyesi yaptırır. Bu ibadethaneleri zaman ilerledikçe Çukurbağ Camii, Başdere Ulu camii ile Günder Şeyh Paşa Mescidi, Fet/ Fit Yusuf Mescidi, Başdere Derziler Mescidi ve Fariske mescidi takip eder. Ayrıca tüm ibadethaneler için vakfiyeler ön görülür.
Taşeli Orta Toroslar Bölgesinde yerleşik Türkmenler, Karamanoğulları devrin den beri bölgede huzur içinde yaşamanı sürdürmektedir. İslam Dini vecibelerini, kalbi ibadetlerini gönlünce huşu içinde yerine getirmektedir.
*(Körüstan: Kaya mezarlarının bulunduğu yöreler)

Şubat-2021

Süleyman YILDIZ
(Lemos 5303)