G E D E V E T C E V İ Z İ

• 31 Ocak 2021 Pazar 23:34:10

G E D E V E T C E V İ Z İ

Dağlık Klikya/ Taşeli bölgesinin odağı Ermenek (Maras-Marassa/ Germanikopolis) yöresin de; tarihi süreçte Hititlerden önce M.Ö. 3 ncü bin yıldan itibaren Luvi kavmi yaşar. Türkler’in Anadolu’yu yurt edinmeye başlamasıyla birlikte Oğuz’ların Salur/Avşar boyuna mensup Kara manoğulları Beyliğinin (Karaman-i Türkmenleri) başkenti 1256 yılında Ermenek olur. Taşeli Toroslarının bağrını yaran Göksu Nehrinin Ermenek Çayına nazır Doğal korunaklı Firan Ka lesi güney yamaçlarına Türkler tarafından konuşlandırılan Ermenek şehri, Türklerin Ana dolu’da iskan ettiği ilk üç şehirden birisidir.
Özellikle Luvi kavminin Maras/ Marassa ve Romalıların Germanikopolis olarak tanımla dıkları Ermenek ve halen günümüzde “Maraspoli” adıyla ünlenen Firan Kalesi altındaki ma ğarada mevcut yeraltı su kaynağından şehir her alanda (içme, sulama, enerji) nimetlenir. Ka leden güneye doğru şehir varoşlarında bulunan biraz meyilli sulak bağ ve bahçelerde zirai tarım ve meyve üretimi şehir kurulduğundan beri sürdürülmektedir. Bu bağ ve bahçelerin en ö nemli meyvesi başta ceviz, üzüm, nar’ın yanı sıra armut, erik, incir gibi meyveler. Böylece Er menek, asırlardan beri orta Anadolu’da hatırı sayılır üzüm ve ceviz yetiştiren merkezlerden bi risi olur. Karamanilerle birlikte Ermenek yöresine gelen ceviz, geçen sürede önemi ve değerin den bir şey kaybetmez. Osmanlı Devleti döneminde 1518 yılı Tahrir Defterlerinde, Ermenek yöresinde üretilen cevizden “Öşr-i Ceviz” adı altında vergi alınması, Ermenek’te üretilen ce viz rekoltesini en iyi şekilde belirten belgedir.
Cevizin anavatanı Anadolu olmakla birlikte Ermenek bölgesinde ceviz ve üzüm üretimi Er menek tarihiyle yarışır derinlikte. Ermenek yöresinde ceviz, “Koz” olarak tanımlanır. Özellik le yağ oranı çok yüksek seviyede olan Ermenek Cevizi özgün bir markadır. Yörede geçmiş dö nemlerde ceviz üretimi oldukça fazla olsa da, Ermenek yöresi bir nevi çıkmaz sokak olduğu ve ürünün ticari pazarlaması pek olmadığı için cevizi ekonomik olarak değerlendirmekten yok sun olmuştur. Böylece ceviz, yöre insanının yemeğinde yağ, sobasında odun, kandil lamba sında ışık, kazaren yaralanmasıyla hastalığında ilaç ve kuru ekmeğine katık olarak değerlendi rilmiştir. Ceviz, Ermenek halkının damarında dolaşan kana eş değer can suyudur.
Ermenek’te cevizin her şeyinden yararlanılır. Yöre insanı ceviz içini hem bazı yiyeceklerin içine katmak suretiyle besin değeri yüksek bir gıda üretir. Hemde çetin ve soğuk geçen kış günlerinde enerji veren kalorisi yüksek tatlı bir gıda maddesi olarak değerlendirir. Bu tür gıda maddelerinin en önemlisi anavatanı Ermenek olan “Batırma” ve üzüm pekmezine bandırmak suretiyle üretilen Cevizli Sucuk (Bandırma)dur. Ermrnek’te içerisinde ceviz olmayan batırma, mutlaka yalancı, çakma nitelikte addedilir. Cevizli baklavayı sizin için ayırsak ta, kahvaltılık Cevizli Katmeri/ Çöreğin damak tadı unutulmaz. Halen sofralarımızda ve raflarda pekmezle birlikte yerini alan yöresel bazlı bu ürünler halkın vazgeçemediği önemli gıda maddesidir. Ay rıca insanlık için yararlı olan ceviz ağaçlarının geliri, mütedeyyin kişiler ömrü uzun, ürünü çok ve bereketli görülerek ahretlik hayrı için vakfetmesi önemli bir ayrıntıdır.
Taşeli Torosları Ermenek bölgesi ceviz ağacı için uygun bir iklimlemeye sahip. Ceviz, kış ayları soğuk, sert geçen doğa şartlarına asırlarca dayanabilen ender ağaçlardan birisidir. Su arklarında çağlayarak akan her suyun yakınında ve arklarda suların ayrım noktaları (Gedevet) başlarında mutlaka bir ceviz ağacı yetişmiştir. Gedevet, arktan akan suyun yön değiştirdiği sa pak, kavşak yerleridir. Gedevet ceviz ağacı, bölgenin odak noktasında olup yön belirleyicidir.
Taşeli’nin 1400 rakımlı coğrafyasında engebeli ve meyilli arazinin suya çok ırak bir yerin de devasa bir ceviz ağacının kendiliğinden yetiştiğine tanıklık etmekte mümkün. Zirai bakımı ve su ihtiyacı mükemmel karşılanan en az beş, altı apartman boyu yükseklikteki ceviz ağaçla rından ceviz hasatı yapmak, cevizi dallarından indirmek (çırpmak) her kişinin becerebildiği iş değildir. Ceviz ağacı çırpma işi beceri, tecrübe gerektirir. Güz vakti Ekim ayı gelince omzun da altı, yedi metreden uzun ağaç sırık bulunan çırpıcılar Ermenek’in bağ aralarında boy gös termeye başlar. Bölgede ceviz ağacının bu şekilde yaygın olmasında cevizi çok seven sincap ların (Teyin) rolü yadsınamaz. Sincaplar, insandan çok ceviz dikip bakımın mal sahibine ema net eden yararlı hayvanlardır.
Taşeli bölgesi Ermenek ve Sarıveliler ilçe merkezleri ile Güneyyurt, Yukarı ve Aşşağı İz vit, Görmel, Başyayla, Elmayurdu, Ezvendi, Fariske (Göktepe), Uğurlu, Lemos, Gürmün, Muzvadı ile diğer tüm köy yerleşimlerinin sulak ve susuz arazilerinde yıllardan beri ceviz ko laylıkla yetişir. Bu yerleşim yerleri geçmiş yıllarda ceviz üretim merkezi olmuştur. Günü müzde bu ilçelere bağlı köy yerleşimlerinde yoğun bir şekilde de ceviz fidanı dikimi başlatılır. Yeni dikilen ceviz fidanları ürünü gelecekte yöre insanının ekonomisine yön verecek ve kat ma değer yaratacaktır
Ermenek’te ceviz ağaçları varlığı, XX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren azalmıştır. Bu yıllarda Ermenek merkez ve köylerinde mevcut tüm ceviz ağaçları mobilya sanayinde kulla nılmak üzere bilinçsizce kıyıma uğrar. Simsar tüccarlar köylerde bulunan çapı geniş ceviz a ğaçlarını tek tek mumla arayıp kestirir. Ceviz ağacının yanında kerestesi cevize benzeyen Ka raağaçları da aynı akıbete uğrar. Ermenek bölgesinde mobilya malzemesi olmaktan kutrulup yeşil kalan ender ağaçlardan olan 7 metre çapında ve takribi 700 yaşında olduğu halde halen yaprağı yeşeren meyveli ceviz ağacına rastlamak mümkündür. Bu anıt ceviz ağacı Ermenek Belediye Başkanımız Sayın Atılla Zorlu tarafından koruma altına alınmıştır. Günümüzde Ermenek ve Sarıveliler’in her köy yerleşiminde artık asırlık bir ceviz ağacı bulmak mümkün değilse de, mutlaka adında cevizi çağrıştıran bir mevki, yer adı vardır. Ceviz ağacı doğadan kaybolduğu halde mevki adı asırlardır dilden düşmeden söylenmeye devam eder.
Cevizden en ekonomik şekilde yararlanan yöre insanı, yiyeceklerini cevizle zenginleştirip tatlandırdığı gibi arazilerinin mevki (yer) isimlerini bile ceviz üzerine tanımlamıştır. Nitekim, Lemos/ Esentepe köyünde Karagoz, Çetingoz, Ayvatgoz, Eneregoz, Gedevet Cevizi, Cellah Cevizi, Cevizlibağ… gibi birleşik isimler, birer mevki adıdır. Bu tür isimlere diğer köy yerle şimlerinde de rastlamak mümkün. Vakti devrinde bu yerlerde verimli ceviz ağacı yetiştirilmiş ki, cevizin yetiştiği mıntıka cevizin cinsine göre isimlendirilmiş. Geçen süre esnasında da bu isimler değiştirilmeden devam ettirilmekte.
Ayrıca Lemos Köyünde XIX. yüzyılın ilk yıllarında yaşamış Macar Abdullah’ın Köyün mezarlık başı mevkisinde bulunan asırlık ceviz ağacı, sakinlerine yıllarca yaz aylarında barın ma yeri olur. Sarıveliler İlçesinin tarihi süreci Türk/Türkmenlerden öncesine uzanan tek köyü olan Lemos, Türkmen obaları yerleşik düzene geçmediği dönemlerde mezralarında üretilen Ceviz ürünü için devlete Ceviz Öşrü verdiği aşikar vakadır.
Ömrünüz ceviz ağacı kadar uzun, sağlıklı ve dostluğunuz ceviz yağı kadar öygün olsun ve bahtınız kandil nuru gibi efil efil titreyerek sonsuzluğa doğru hayırla yelken açsın.

Ocak/ 2021
Süleyman YILDIZ