KİTAP
MÜZİK
ATÖLYE
- 852 Okunma
- 2 Yorum
- 8 Beğeni
Lebdeğmez
Lipogram, bir ya da birkaç harf hiç kullanılmadan bir metin yazma tekniğidir. Bu tekniğin en ünlü eseri, George Perec’in Kayboluş adlı kitabıdır. Deneysel edebiyatın bir parçası olan lipogram tekniği bizim Âşık geleneğimizde hep var olan bir yöntemdir. Bu yönteme ‘dudakdeğmez’ veya ‘lebdeğmez’ denir.
Lebdeğmezde, dudak sesleri olan ‘b, f, m, p, v’ harflerini kullanmak yasaktır. Halk edebiyatımızda saz şairleri arasındaki atışmalarda (taşlamalarda, karşılaşmalarda) zaman zaman âşıkların söyleyecekleri dörtlüklerde dudak seslerini kullanması yasaklanmaktadır. Diğer bir ifade ile dudakların hiç değmediği bir mücadele söz konusudur.
Lebdeğmez karşılaşmalarda âşık konuyu bilmez. Konu karşılaşma başladığı anda verilir. Dörtlükler hem konuya uygun olacak hem kafiyeli olacak hem de dudağa değen harfler kullanılmayacaktır.
Bir âşık o an doğaçlama olarak bir kıta söyler. Karşısında en az kendi ayarında başka bir âşık da bu kıtaya hemen karşılık verir. Bu karşılığı ancak o anda duyunca öğrenilebilir ve sadece bir kez bunu dinleme şansı vardır. Yani ben duymadım, bir daha tekrar eder misiniz deme şansı yoktur. Önceden hazırlık yapmak, kopya çekmek, şiiri ezberleyip tekrar etmek vb. olanağı da bulunmamaktadır. Her iki âşık da duygularını o an şiire dökerler.
Lebdeğmez atışmalar esnasında bir de halk ozanlarının ağızlarında birer iğne olmak zorundadır. Dudak seslerini yani ‘b, f, m, p, v’ harfleri kullanırlarsa iğne hemen dudaklarına batacaktır.
Âşık olunmaz, âşık doğulur belki de. Dudaklara iğneler bata bata kâmil bir âşık olunabilir. Daha sonra ise o dudaklar uzun hava çalar ağlatır bizi, türkü söyler oynatır bizi...
Ozan sazı alır eline. Vurdukça sazın teline kendi ruh haline göre alır bizi diyar diyar, duygu duygu gezdirir. Bu tür şiirler doğaçlama olduğu için o an kayıt olmazsa çoğunlukla kaybolup gider.
Lebdeğmez örneği okumak için google.ye ’Osman Akçay lebdeğmez’ yazıp çıkan şiiri okuybilirsiniz.
YORUMLAR
Âşık olunmaz, âşık doğulur belki de. Dudaklara iğneler bata bata kâmil bir âşık olunabilir. Daha sonra ise o dudaklar uzun hava çalar ağlatır bizi, türkü söyler oynatır bizi...
Ozan sazı alır eline. Vurdukça sazın teline kendi ruh haline göre alır bizi diyar diyar, duygu duygu gezdirir. Bu tür şiirler doğaçlama olduğu için o an kayıt olmazsa çoğunlukla kaybolup gider.
Üstâdım yazını gördüm, okudum, çıkmadan yorum yazayım unutmadan dedim.
Verdiğin bilgiler son derece faydalı ve olayı yeterince aydınlatmayı sağlıyor.
Ayrıca lebdeğmez şiirin de var o da daha güzel en azından bizzat yazmışsınız, kutluyorum tebrikler.
Burada çok önemli bir eksik var o da bir saz, keşke bir ozan gibi lebdeğmezi hem çalıp hem söylesen işte o zaman tadından yenmezdi bu lebdeğmez.
Her tür deneysel şiirlere ilaveten bir de lebdeğmez ancak şapka çıkartılır bu kadar çeşitliliğe.
Sonsuz selam ve saygılarımla.
Osman Akçay
Şiir öyle güzel bir şey ki... Köyde rahmetli anneannemden (biz ebe deriz) dinlediğim manilerden en amatör şiirlere kadar, çocukların oyun oynarken söyledikleri tekerlemelerden bir satıcının kafiyeli satış yapmalarına, bir gazetedeki şiirimsi bir manşetten bir kamyon arkası yazısına kadar hepsi beni büyüler. Hatta sırf kamyon arkası yazılarıyla çok uzun bir haiku şiir bile kaleme aldım. İnşallah onu da paylaşırım bir gün.
Deneysel edebiyatı Fransızlar sahiplenmektedir. Oysa deneysel edebiyatın en önemli yöntemi olan lipogram aslında bir Türk edebiyatı buluşudur ve Âşık Edebiyatının en teemel formatlarından biridir. Adı bizde lebdeğmezdir. Öz Anadolu ürünüdür.
Benim deneysel edebiyat çalışmalarıyla aslında yapmaya çalıştığım bizim bu alanda tüm dünyadan daha ileri noktalarda olduğumuzu gösterebilmektir. Gerçekten de bizim özellikle divan edebiyatımızda öyle teknikler var ki batının deneyselliğinin onlarca kat üstündedir. Biz atalarımızın bu enfes çalışmalarına sahip çıkmalı ve tüm dünyaya bu güzellikleri aktarabilmeliyiz.
saygılarımla.
OĞUL (Lebdeğmez)
Niceleri geldi geçti dünyadan
Dünya geleceğin küresi oğul
Uyanış eksiktir tatlı rüyadan
Rüyalar ahretin yarası oğul
Dünyaya gelişin gayesi açık
Ezelde yaşanan doğrular seçik
Yanlışa uzanan duruşlar uçuk
Şerlikler hayırın darası oğul
Erenler diyor ki hayat çok kısa
Dünyalık işleri geçici tasa
Geleceğin için yolunu döşe
Hayat ezan sala arası oğul
Yazan hiçlik yazar akça alına
Giren çıkan çoktur dünya gölüne
Arada olsa da dön öz haline
Atiye hazırlık sırası oğul...
Şubat 2020 ..Bülent ARKAN
Bu konuda benim de bir şiirim vardı paylaşmak istedim. Yüreğinize sağlık.
