BELGELER IŞIĞINDA SENİRKENT İLÇE MERKEZİNDEKİ MAHALLELERİN TARİHİ

• 13 Ocak 2021 Çarşamba 10:31:48

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz

Bu yazımızda Senirkent ilçe merkezindeki mahallelerin tarihiyle ilgili belgeleri değerlendireceğiz. Bir rivayete göre; Şeyh Ahmet Sultan tekkesinin etrafında halkın toplanmasıyla önce Şeyhler Mahallesi, Elperekzade Mustafa Dedenin Orta Mahallenin bulunduğu mahalde yerleşmesiyle ikinci olarak Orta Mahalle, daha sonra Hıdır Çelebi Dedenin Akkeçili tarafından gelerek bugünkü Hıdır Çelebi Mahallesinin olduğu yere yerleşmesiyle Hıdır Çelebi Mahallesi kurulmuştur. Senirkent’e en son gelen Turgut Baba’nın yerleştiği mahalleye de Turgutlar Mahallesi adı verilmiştir.

Uluborlu kazası 1830 tarihli nüfus defterinde Pazar Mahallesinde 583, Orta Mahallede 199, Turgutlar Mahallesinde 395, Şeyhler Mahallesinde 280 olmak üzere toplam 1.457 nüfus kayıtlıdır. 1840 tarihli defterde (NFS-d 3269) Pazar Mahallesi (Mahalle-i Cami Hacı İlyas Elsende Pazar) şeklinde yazılmıştır. Bu ifadeden mahallenin Hacı İlyas Cami Mahallesi olarak da anıldığını, ancak yaygın olarak Pazar Mahallesi olarak tanındığı anlaşılmaktadır. 1840 yılında Pazar Mahallesinde 268 hanede 679, Orta Mahallede 89 hanede 220, Turgutlar Mahallesinde 136 hanede 346, Şeyhler Mahallesinde 94 hanede 244 nüfus olmak üzere toplam 587 hanede 1.489 nüfusun kayıtlı olduğu görülmektedir (Karacan, 2014: 13-14). 1830 ve 1840 yılı Osmanlı nüfus sayımlarında kadın nüfus sayılmamıştır. Bu rakamlara kadın nüfus ilave edildiğinde Senirkent’te 1830 yılında yaklaşık 2.914, 1840 yılında 2.978 kişinin yaşadığını tahmin etmek mümkündür.

H.1260 (M.1844/1845) tarihli Uluborlu kazası temettuat defterinde, Uluborlu kazasına bağlı en büyük köy olan Senirkent’te (Şeyhler Mahallesi 82, Orta Mahalle 84, Turgutlar Mahallesi 82 ve Pazar Mahallesinde 244 olmak üzere) toplam 522 hanenin mevcut olduğu ve 2.600 nüfusun yaşadığı hesaplanmıştır (Karaer, 2013: IX). 1892 yılına gelindiğinde Pazar mahallesindeki hane sayısı iki kattan fazla bir artışla 529’a ulaşmış; tahsilat ve askerlik işlemlerinde sıkıntı yaşanmaya başlanmıştır. Bu sorunu çözmek için Pazar Mahallesinin Hamdiye, Pazar, Çeşme-i Kebir (Büyük Çeşme), Taşmescit ve Hıdır Çelebi mahallesi şeklinde beş mahalleye bölünmesi kararlaştırılmıştır. Bununla ilgili Konya Vilayeti, Dahiliye Nezareti ve Şurayı Devlet (Danıştay) arasında yapılan yazışmalar sonucu alınan karar, Sadaret Makamı (Baba-ı Ali)’nın 24 Mart 1892 tarihli tezkeresi padişahlık makamının onayına sunulmuş, 25 Mayıs 1892 tarihinde onaylanmıştır. Kesinleşen karar, Dahiliye Nezaretinden 8 Haziran 1892 tarihli bir yazı ile Konya vilayetine bildirilmiştir. Bu kararın kesinlik kazanmasından sonra Senirkent’te mahalle sayısı; sekize çıkmıştır.

Senirkent’in kurucularından olduğu kabul edilen Hıdır Çelebi Dede’nin adı ile anılan mahalle 1892 yılında kurulmuştur. Hıdır Çelebi Camisi ile ilgili belgelere de XIX. Yüzyılın başından itibaren rastlıyoruz. Hıdır Çelebi Dedenin, XIV.-XV. yüzyıllarda yaşadığı tahmin edilmekte ve kendi adı ile anılan bir cami inşa ettirdiği rivayet edilmektedir. Hıdır Çelebi adının, XIX. Yüzyıl belgelerinde karşımıza çıkması düşündürücüdür.

1892 yılında Pazar Mahallesinin beşe bölünerek yeni mahalleler kurulması hakkında yapılan yazışmalar Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde BEO 13-947, DH.MKT 1958-92 numaralı dosyalarda mevcuttur. Aşağıda transkribesini verdiğimiz bir numaralı belge; tezkire-i maruzadır. Yani Sadrazam tarafından padişaha yazılan yazı suretidir. Babı Ali Evrak Odasından yazılan 12 Mart 1308 (24 Mart 1892) tarihli yazının altında Sadrazam-ı Yaveri Ekrem Suad’ın adı vardır. Şurayı Devlet (Danıştay)’in Dahiliye Dairesi tarafından tanzim ve takdim olunan mazbata ve ekinde; Konya vilayeti dahilinde Senirkent nahiyesi kasabasının Pazar mahallesi beş yüz yirmi dokuz haneye ulaştığı belirtilerek tahsilat ile askeri işlemlerin yürütülmesinde zorluk çekildiği, söz konusu sıkıntıya son vermek için adı geçen mahallenin Hamidiye, Pazar, Çeşme-i Kebir, Taşmescit ve Hıdır Çelebi namlarıyla beşe bölünmesi Padişah onayına sunulmuştur.
Yazının altında 13 Mayıs 1308 / 28 Şevval 1309 (25 Mayıs 1892) tarihli Sadaretten gelen yazının onaylandığına dair Ser Katib-i Hazreti Şehriyari Süreyya tarafından irade-i seniye sureti yazılmıştır.

(Belge 1)

Bab-ı Ali Evrak Odası
Tezkire-i maruza suretidir.
Dahiliye Nezareti Celilesinin Şurayı Devlete havale olunan tezkeresiyle melfufatı (iliştirilmiş evrak) üzerine dahiliye dairesinden tanzim ve leffen arz ve takdim kılınan mazbatada Konya vilayeti dahilinde Senirkent nahiyesi kasabasının Pazar mahallesi beş yüz yirmi dokuz haneye cami’ bulunması hasebiyle tahsilat ile muamelat-ı askeriyenin rü’yetinde su’ubet (sıkıntı, zorluk çekmek) ve müşkülata tesadüf edilmekte olduğu ve bunun beş mahalleye taksimi her türlü suhulet ve merbutiyeti muceb olacağı işar’ı mahallinden anlaşılacağı beyanıyla mahalle-i mezkurenin Hamidiye, Pazar, Çeşme-i Kebir, Taşmescit ve Hıdır Çelebi namlarıyla yüz altmış ve yüz sekiz haneden müretteb olmak üzere beş mahalleye taksimi için muamele-i lazime-i müteferriasının icrası tezekkür kılınacağı gösterilmiş olmakla bermuceb mazbata ifayı muktezası hakkında her ne veçhile irade-i seniye-i hazreti padişahi şeref sudur buyrulur ise mezkur-ı aliyesi infaz edileceği beyanıyla tezkire-i senaveri (övme) terkim kılındı efendim.
12 Mart 308 (24 Mart 1892) Sadrazam-ı Yaveri Ekrem Suad

İrade-i seniye suretidir

Reside-i dest takdim olunup melfufuyla manzur-ı aliye buyrulan işbu tezkire-i seniye-i sadaret penahileri üzerine mucebince irade-i seniye-i hazreti hilafetpenahileri her ne müt’eallik şerefsudur buyrulmuş olmakla olbabda emrü ferman hazreti veliyyül’emrindir.
13 Mayıs 308 / 28 Şevval 1309 (25 Mayıs 1892)
Ser katib-i hazreti şehriyari
Bende
Süreyya

Aşağıda transkribesini verdiğimiz iki numaralı belgede ise, Konya vilayeti Senirkent nahiyesindeki Pazar mahallesinin beş mahalleye bölünmesi hakkında padişahın irade-i seniyesi ile kabul edilen kararın uygulanması için Dahiliye, Seraskerlik, Maliye, Defter-i Hakani nezaretlerine bilgi verilmesi ve gereğinin yapılması istenmiştir. Bu belgeden, Osmanlı Devletinde idari taksimattaki değişikliklerin ciddi olarak kayıtlara geçirildiği görülmektedir.

(Belge 2)

Tarihi: 4 Zilkade 1309 / 20 Mayıs 1308 (1 Haziran 1892)
Evrak numarası 499
Evrak Hülasası: Dahiliye, Seraskerlik, Maliye, Defter-i Hakani nezaretlerine
Suretleri balada muharrer tezkere maruzat ve şerefsudur olan irade-i seniye-i hazreti padişahi mucebince tarafı valayı Seraskeri ile Maliye ve Defter-i Hakani nezareti celilesine malumat verilmiş olmakla Dahiliye Nezareti Celilesinden dahi mahalline tescil-i nüfus idare-i umumiye icrayı tebliğat himmet buyrulmak

Tarafı Seraskeriye: Keyfiyet Dahiliye, Maliye ve Defter-i Hakani nezareti celilesine işar-ı keyfiyet kılınmış olmakla tarafı valayı seraskeriyeden ifayı muktezasına himmet buyrulmak

Maliye: Keyfiyet tarafı valayı Seraskeri ile Defter-i Hakani Nezareti Celilelerine işar kılınmış olmakla Maliye Nezareti celilesine dahi icabında icrasına himmet buyrulmak

Defter-i Hakaniye: Keyfiyet arafı valayı Seraskeri ile Dahiliye ve Maliye nezareti celilesine işar kılınmış olmakla Defter-i Hakani nezareti celilesine dahi iktizasının ifasına himmet buyrulmak

Konya vilayeti dahilinde Senirkent nahiyesi kasabasında muharrer’ül esami (isimleri yazılı) beş mahalleye taksimi ve mu’amele-i müteferriası (ayrıntılar) hakkında

499 numaralı İrade-i Seniye mefufuyla beraber masasına verilmiştir.
Tarih 23 Mayıs 1280 (4 Haziran 1864) olarak yanlış yazılmıştır. Doğrusu 23 Mayıs 1308 (4 Haziran 1892) olması gerekir.

Senirkent’te beş mahalle kurulması ile ilgili karar; Dahiliye Neza¬retinden Konya Vilayetine yazılan 8 Haziran 1892 tarihli yazı ile tebliğ edilmiş; böylece Senirkent nahiyesindeki mahalle sayısı sekize çıkmıştır.

(Belge 3)

Dâhiliye Mektubu Kalemi
Konya Vilayeti Âlisine
Sicil-i Nüfus İdare-i Âlisine
Dâhili vilayette kâin Senirkent nahiyesi kasabasının Pazar Mahal¬lesi beş yüz yirmi dokuzhaneyi cemi bulunması hasebiyle tahsilât ile muamelatı askeriyenin rü’yetinde (görülmesinde) müşkülatı tasarruf edilmekte olduğu ve bunun beş mahalleye taksimi her suretle suhulet (kolaylık) ve merbutiyeti (bağlılığı) mucip olacağı cihetle mahalle-i mezkurenin (adı geçen mahallenin) Hamidiye, Pazar, Çeşme-i Kebir, Taşmescit ve Hıdır Çelebi namları ile düzenlenmesi ve yüz sekiz haneden müretteb olmak üzere beş mahalleye taksimi hususunda irade-i seniye-i hazreti padişahî müteallik şeref sudur buyrulursa tarafı valayı Seraskeri Maliye ve Defterhane Nezaretlerine malumat verilmesi emri irade buy¬rulmuş olmakla emrü ferman (..) derkar buyrulması babında icabı icra kılınmış olmakla muamele-i lazime ifa olunmak üzere si¬cil nüfus idare-i âlisine işbu mazbata ita kılındı (COA DH.MKT 1958-92)

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan Rumi 18 Temmuz 1331 (31 Temmuz 1915) tarihli DH 15-52-1 numaralı “Uluborlu kazasının mahallat ve kura üzerine nüfusu umumiyesini ira’e eder cedveldir” başlıklı belgeden, 1915 yılında Uluborlu kazasında mevcut mahalleler, köyler ve nüfusları hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Senirkent Nahiyesinde mevcut sekiz mahalleden Pazar Mahallesinde 671, Hıdır Çelebi Mahallesinde 703, Orta Mahallede 756, Hamideye Mahallesinde 615, Şeyhler Mahallesinde 1.124, Çeşme-i Kebir Mahallesinde 443, Taşmescit Mahallesinde 673, Turgutlar Mahallesinde 1.305 kişi olmak üzere toplam 6.290 kişinin yaşadığı görülüyor.

Cumhuriyetin ilanından sonra Şeyhler Mahallesinin kuzeyi Cumhuriyet, Orta Mahalle’nin kuzeyi Zafer, Turgutlar Mahallesinin batısı İstik¬lal mahallesi adıyla ayrılarak üç yeni mahalle daha kurulmuştur. 5 Nisan 1946 tarihli belgede; Senirkent’te 11 mahallede, 1.272 hane ve 8.224 nüfusun mevcut olduğu görülmektedir (Senirkent Belediye Arşivi) Yeni Mahalle, İbrahim Ethem Tola’nın Belediye Başkanlığı zamanında (1942-1950) kurulmuştur (Senirkent Memleket Gazetesi, 26 Ekim 1992). Senirkent Belediye Mecli¬sinin Kıbrıs Mahallesi, 16 Haziran Mahallesi ve Yayla Mahallesi adı ile üç yeni mahalle kurulması hakkındaki 1 Ekim 1974 tarih ve 16 sayılı kararı, Valilik Makamınca 17 Ocak 1975 tarihinde onaylanarak kesinleş¬miştir (Senirkent Belediye Arşivi).

1995 yılında yaşanan sel felaketi sonrasında Senirkent’in karşılaştığı sorunları aşmada büyük yardımları dokunan Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’e duyulan sevgi ve saygının ifadesi olarak Senirkent Belediye Meclisi 15.04.1996 tarihinde olağanüstü topla¬narak “Süleyman Demirel Mahallesi” adı ile yeni bir mahalle kurulmasını kararlaştırmıştır. Böylece Senirkent ilçesindeki mahalle sayısı 16’ya ulaşmıştır. 2009 yılında Belediye Meclisi kararı ile mahalle sayısı 16’dan 9’a indirilmiştir. Buna göre Orta ve Zafer Mahallesi Cumhuriyet Mahallesine; Pazar Mahallesi Hamidiye Mahallesine; Büyük Çeşme, Hıdır Çelebi, Yenimahalle ve Yayla Mahallesi Taşmescit Mahallesine bağlanmıştır. Son düzenlemeye göre mahalle adları: Cumhuriyet, Hamidiye, İstiklal, Kıbrıs, 16 Haziran, Süleyman Demirel, Şeyhler, Taşmescit ve Turgutlar Mahallesi olarak tespit edilmiştir (Senirkent Yükseliş, (92) Şubat 2009).

Dr.İbrahim KARAER
10 Ocak 2021 /Ankara

KAYNAKLAR

-COA BEO 13-947
-COA DH 15-52-1
-COA DH.MKT 1958-92
-COA NFS-d 3269
-Karacan, Kadir (2014), Büyükkabaca Tarihi II: Osmanlı İmparatorluğundan Bu Yana Resmi Nüfus Kayıtlarına Göre Büyükkabaca, Isparta: Büyükkabaca Belediyesi
-Karaer, İbrahim (2013), Senirkent’in Sosyal ve Ekonomik Tarihi (H.1260 (M1844/1845) Tarihli Uluborlu Kazası Temettuat Defterine Göre), Isparta: Senirkent Belediyesi
-Senirkent Belediye Arşivi, Mahalle, Cadde ve Sokak İsimleri Dosyası
-Senirkent Memleket Gazetesi, 26 Ekim 1992.