ULUBORLU KAZASI NÜFUSUNU GÖSTEREN 1915 YILINA AİT BİR BELGE

• 24 Aralık 2020 Perşembe 13:47:48

Dr. İbrahim KARAER

NOT: Kaynak gösterilmeden alıntı yapılamaz

Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan Rumi 18 Temmuz 1331 (M. 31 Temmuz 1915) tarihli DH 15-52-1 numaralı” ULUBORLU KAZASININ MAHALLAT ve KURA ÜZERİNE NÜFUSU UMUMİYESİNİ İRA’E EDER CEDVELDİR” başlıklı belgeden, 1915 yılında Uluborlu kazasında mevcut mahalleler, köyler ve nüfusları hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Bu belge Uluborlu kazası Nüfus Memuru Mustafa tarafından “Münderecat-ı cedvel muvafık-ı kuyuttur. 18 Temmuz 1331 (31 Temmuz 1915)” notu ile tasdik edilmiştir.

Mahalle ve köy İsimleri Erkek Kadın
Bahçe Mahallesi 464 462
Cisr-i Sagir Mahallesi 145 144
Cisr-i Kebir Mahallesi 117 116
Salman (Selman) Mah. 96 95
Salihefendi Mahallesi 217 212
Emerem Mahallesi 200 185
Muhasseb? Mahallesi 146 142
Hoca Ahmet Mahallesi 99 85
Hocaki Mahallesi 92 91
Ahef? Sultan Mahallesi 110 112
Ahibahaddin Mahallesi 124 124
Tahtapazar Mahallesi 148 144
Halınca Mahallesi 232 234
Çeşme-i Kebir Mahallesi 299 288
Çelebi Mahallesi 93 100
Alaca Mescit Mahallesi 401 402
Kabal Mahallesi 162 157
Gazgancı (Kazancı) Mah. 95 102
Hıristiyan Mahallesi 645 636
Toplam 3.877 3.850

İleydağı köyü 174 166
İnhisar köyü 136 115
Kabaca-i Sagir köyü 377 362
Dere köyü 257 247
Bisse (Başköy) köyü 127 131
Toplam 4.948 4.872

Senirkent Nahiyesi
Pazar Mahallesi 338 333
Hıdır Çelebi Mahallesi 349 354
Orta Mahalle 400 356
Hamideye Mahallesi 309 306
Şeyhler Mahallesi 572 552
Çeşme-i Kebir Mah. 213 230
Taşmescit Mahallesi 345 328
Turgutlar Mahallesi 648 657
Toplam 8.112 7.988

İlegüp (Uluğbey) köyü 715 721
Kabaca-i Kebir (B.Kabaca) 866 854
Yassıviran (Yassıören) 511 530
Güreme (Ortayazı) köyü 96 99
Garip köyü 98 91
Abdülcebbar köyü 11 9
GENEL TOPLAM 10.419 10.292

Yukarıdaki belgeden Uluborlu kazasının 1915 yılında 19 mahalle, 1 nahiye ve 11 köyden müteşekkil bir kaza olduğunu öğreniyoruz. Kaza genelinde 10.419 erkek, 10.292 kadın olmak üzere toplam 20.711 nüfus mevcuttur. Uluborlu kaza merkezinde bulunan Hıristiyan mahallesinde 645 erkek, 636 kadın olmak üzere toplam 1.271 Rum kayıtlıdır. Kaza merkezinde Rum olarak kaydedilen 1.271 Hıristiyan halkın menşei, Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Kuman-Kıpçak Türkleri olup, Uluborlu’ya Selçuklu Türklerinden önce yerleşmişlerdir. A. Zeki Velidi Togan bu halkın Kıpçak Türklerinin on altı uruğundan birisi olduklarını ve mensubu oldukları Borlu uruğunun ismini şehre verdiklerini belirtmiş; bundan dolayı şehrin adı Borlu, Burgulu-Borgulu, Osmanlılar döneminde Uluborlu şeklinde kullanılmıştır (Bakır, Aralık 2013: 56). Rum olarak nitelendirilen bu Hıristiyan Türkler, 1925 yılında nüfus mübadelesi ile Yunanistan’a göç etmişlerdir. 1832 yılında Uluborlu’yu ziyaret eden Arundell, burada yaşayan Hıristiyanların Rumca bilmediklerini ve isimlerinin çoğunun Türkçe olduğunu, ibadetlerini Türkçe yaptıklarından söz etmiştir (Arundell, London: 244, Bakır, Aralık 2013: 56). Bu tarihte Uluborlu kazasına bağlı Senirkent nahiyesi ve köylerde başka ırk ve dine mensup kişilerin yaşadığına dair herhangi bir kayıt yoktur.

Uluborlu şehir merkezinde on sekiz mahallede 3.214 kadın ve 3.232 erkek olmak üzere toplam 6.446 Müslüman; 645 erkek, 636 kadın olmak üzere toplam 1.271 Hıristiyan ile birlikte toplam 7.727 kişinin yaşadığı görülüyor. Söz konusu belgede Uluborlu kaza merkezine bağlı beş köyde 1.071 erkek, 1.021 kadın olmak üzere toplam 2.092 nüfus mevcuttur. Uluborlu kaza merkezi ve köylerinde yaşayanların sayısı 4.948 erkek, 4.871 kadın olmak üzere toplam 9.819’dur. 1915 yılında Uluborlu kaza merkezine beş köyün bağlı olduğu görülüyor. Bu köylerden Bisse (Başköy), 1952 yılında Senirkent ilçesine bağlanmıştır. Günümüzde Uluborlu ilçe merkezine Dere (nüfus 361), İleydağı (nüfus 281), İnhisar (nüfus 130) ve Küçükkabaca (nüfus 300) olmak üzere dört köy bağlıdır. Bu köylerdeki nüfus 130 ile 361 arasında değişmekte olup dört köyün toplam nüfusu 1.072’dir. Uluborlu ilçesinin 2019 yılı merkez nüfusu 5.298; köylerle birlikte toplam nüfusu 6.370’dir. Uluborlu köylerindeki nüfus 105 yıl öncesine göre yaklaşık %100, kaza merkezindeki nüfus ise %40 oranında gerilemiştir.

Senirkent 1915 yılında sekiz mahalle, altı köyden müteşekkil bir nahiye merkezidir.Senirkent merkezde 3.174 erkek, 3.116 kadın olmak üzere toplam 6.290 nüfus; nahiye merkezine bağlı köylerde 2.297 erkek, 2.304 kadın olmak üzere toplam 4.601 nüfusun mevcut olduğu görülüyor Senirkent nahiye merkezi ve köylerinde yaşayanların sayısı 5.420 kadın, 5.471 erkek olmak üzere toplam 10.891’dir.

1915 yılına ait Uluborlu kazası nüfus bilgilerinde dikkati çeken husus; Uluborlu kaza merkezine bağlı Senirkent nahiyesi merkez nüfusunun, kaza merkezi nüfusuna yaklaşması ve köyleri ile birlikte kaza toplam nüfusunun yarıdan fazlasına sahip olmasıdır. Senirkent, XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren nüfus ve ekonomi bakımından büyük bir gelişime sağlamış; bu durum 1879’lu yıllardan itibaren Uluborlu ile bir takım geçimsizliklerin yaşanmasına sebep olmuştur. Gelişen ekonomi ve nüfusu ile kaza merkezi olmak isteyen Senirkent ile asırlardır kaza merkezi olan ve bunu Senirkent’e kaptırmak istemeyen Uluborlu arasındaki mücadele; Senirkent’in 16 Haziran 1952 tarihinde ilçe merkezi olmasıyla sonuçlanmıştır. Senirkent’in kaza merkezi statüsünü elde ettiği kanunda, Uluborlu da kaza merkezi hüviyetini korumuş; böylece iki ilçe arasında yetmiş yıl devam eden mücadele tatlıya bağlanmıştır (Karaer, 2011: 71-95).

1915 yılında sekiz mahalle, İlegüp (Uluğbey), Kabaca-i Kebir (Büyükkabaca), Yassıviran (Yassıören), Garip, Güreme (Ortayazı) ve Abdülcebbar köylerinden müteşekkil bir nahiye merkezi olan Senirkent; 1952’de ilçe merkezi olmuştur. Abdülcebbar köyü Cumhuriyetin ilk yıllarında köy statüsünü kaybetmiş; 17.12.1943 tarihinde Gençali, 16.06.1952 tarihinde Bisse (Başköy), 30 Ocak 1961 tarihinde Akkeçili köyü Senirkent ilçe merkezine bağlanmıştır. Günümüzde Senirkent ilçe merkezine bağlı belde ve köyler nüfusu 6.481, ilçe merkezi nüfusu 4.914 olmak üzere toplam 11.395’dir. 1915 yılında 6.290 olan ilçe merkezi nüfusu yaklaşık %15 gerilemiş; 4.601 olan köy nüfusu 6.794’e yükselmiştir. Bu artışta 1915 yılından sonra Senirkent’e bağlanan Akkeçili, Başköy ve Gençali köylerinin katkısı olmuş ise de, yaklaşık %20’lik bir artış söz konusudur.

Sonuç

Türkiye Selçuklu Devleti zamanında önemli bir merkez olan Uluborlu, şehzadeler şehri olma özelliğine sahipti. Şehzadelerden bazıları burada melik olarak görev yapmışlar, bazıları Uluborlu’dan hareketle Selçuklu tahtını ele geçirmişler, bazıları Uluborlu kalesinde hapsedilmiş, bazıları da burada öldürülmüşlerdir. Uluborlu, Hamitoğlu Beyliğinin ilk başkenti olma özelliğine de sahiptir. Osmanlı döneminde Hamit sancağının önemli kazalarından biri olan Uluborlu, XIX. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren nüfus ve ekonomik bakımından gücünü kaybetmeye başlamıştır. XV.-XVI. yüzyıllarda Uluborlu kazasına bağlı üçüncü büyük köy olan Senirkent, XIX. Yüzyılda birinci sıraya yükselmiş; XIX. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren kaza merkezi olmak istemiş; 12 Şubat 1880 tarihinde nahiye merkezi, 16 Haziran 1952 tarihinde de ilçe merkezi olmuştur. Senirkent, 1940’lı yıllarda Kooperatif vasıtasıyla kalkınma modeli ile eğitim ve sağlık alanında yaptığı yatırımlarla gelişmesini sürdürmüş, 1940-1970’li yıllarda en parlak dönemini yaşamıştır. Bütün çabalara rağmen ana yol güzergahının uzağında, Isparta-Afyon-Konya üçgeninde sıkışan Uluborlu ve Senirkent, maalesef 105 yıl önceki nüfuslarını koruyamamışlardır.

Dr. İbrahim KARAER
21 Aralık 2020 /Ankara

KAYNAKLAR:
-Bakır, Abdullah, (Aralık 2013), “Ortaçağda Bir Türkiye Selçuklu Kenti Uluborlu”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 30
-COA DH 15-52-1
-Karaer, İbrahim (2011), Dünden Bugüne Senirkent (1182-2010). Ankara: Senirkent Kültür ve Yardımlaşma Derneği