22 ARALIK 1914 SARIKAMIŞ OLAYINDAN SONRA ARDAHAN'IN ALINIŞI VE ŞAVŞAT

• 22 Ocak 2020 Çarşamba 04:37:50

27 Aralık 1914 yılında yılbaşında yapılacak olan savaşa hazırlanan Ardahan’da toplanan Rus ve Ermeni güçlerine karşılık Sinop Kalesinden toplanan kuvvete kumanda eden Yakup Cemil, Bahaeddin Şakir Bey bulunmakta idi.

Batak köprü’ den Ramazan Tabya’ya kadar olan arazi kesimini İstanbul Çetesi ve Halit Bey’in kuvvetleri ile Hamşioğlu Ramiz Bey başçılığında bulunan Şavşat gönüllüleri harekete geçti. (1)

Halit Bey emrinde Sahara dağından geçip Ardahan’a doğru harekete geçince bu arada Teğmen Stange’nin Osmanlı düzenleri de Göle tarafından Ardahan’a yaklaşıyordu.(2)

Halit Bey emrindeki kuvvet Sahara dağından Ardahan’a doğru harekete geçmesi ile, Stange Bey’in kumanda ettiği 8. Alay’ da Kadir Ağa’nın emrindeki Artvinli gönüllüler ile Bahaeddin Şakir Bey emrindeki bir tabur, Yusufeli Değirmentaşı köyünden Hasan Efendi oğullarından Sabit Bey başçılığında gönüllüler ve Yusuf oğlu Aslan Pehlivan başçılığında Ardanuçlu gönüllüler Yalağuzçam yaylası üzerinden 26 Aralık 1914 günü Sahara doğrultusunda ilerlediler.

Hamşioğlu Celal Bek Ardahan yakınlarındaki komşu köyleri Sarzep de topladı. (3) Hareket haberini alan Hamşioğlu Celal Bey ve amcası Temur Paşa’nın topladıkları kuvvetler ise Sarzep köyü üzerinden Ardahan’a hücuma geçtiler.

Aralık’ta ilk yerel gruplar ve daha sonra Osmanlı düzenli birlikleri Ardahan’a iki taraftan saldırdı ve o gece ya da ertesi gün içeri girdi. Ardahan’daki Rus kuvvetleri Akhalkalaki’ye doğru çekildi ve Osmanlı birlikleri 29 Aralık 1914’ten 3 Ocak 1915’e kadar Ardahan’ı tuttu. (4 )

Ardahan alınınca Hamşioğlu Ramiz Bey Milis güç birliklerini Şavşat Gürnet-el köyünden Yusuf Bey’e bırakarak Ağır yaralanmış olan kardeşi Nusret Bey’i Şavşat’a götürmek üzere yanına aldığı 6 kişi milis ile Şavşat’a hareket etti.

4 Ocak 1915 gecesi Rus Tugayının ani bir saldırısıyla Ardahan şehri Rusların eline geçti. Yapılan çatışmada Kadir Ağa ve birçok serdangeçtimiz şehit oldu.

Yaralılarımız düşmana esir düştü. Ardahan’ artık yeni silahlı birliklerimizin gelmesi mümkün olmadığından bu nedenle Stange Bey emrindeki birliklerimiz Yalnız çam geçidinden Ardanuç’a çekildiler. Hamşioğlu Ramiz Bey’in Ardahan’ da Gürnet-el köyünden Yusuf Bey’e bıraktığı milis güç birlikleri Halit Bey ile Sahara geçidinde savunmayı sürdürdüler. Sarıkamış bozgunundan sonra Ruslar taarruzlarını artırdı kuvvetlerimiz çekilmeye başladı.

Ağır hasta ve yaralılar Artvin’e doğru yola çıkarken, müfrezede yolda onlara müdafa hattı oluşturacakları noktalara hareket etti. Bu arada Şavşat bölgesindeki kuvvetlere de çekilme emri verilmişti. Rusların işgalinin tekrar söz konusu olması, bölgedeki halkın da göç etmesine neden olmuştu. Fakat Teşkilat- Mahsusa ile birlikte hareket etmekte olan Hamşioğlu Ramiz Bey, müfreze ile birlikte Şavşat’ta kalmaya karar vererek, bölgeden çekilmedi ve ormanlarda saklanmaya başladı.

Kurudere köyündeki Çamlık içinde saklanan Şavşatlı fedailerin liderleri Hamşioğlu Ramiz ve kardeşi Nusret (5) beyler, Vantalı ( Cakellerden ) Şevki Bey, direnişlerini sürdürdükten sonra kendilerini saran Ruslarla girdikleri çatışmada şehit olmuşlardı.

Bukosman Atabeklerinden Nevzat Bey’ in yaralı olarak kurtulabildiği bu çatışmada (6) direniş liderleri Ramiz Bey şehit edilmesine rağmen, Ruslar Türk kuvvetlerinin Şavşat direnişi bitmediğini düşünüp, kendilerini emniyette görmemiş, Şavşat kasabasına inememişlerdi.(7)

Sonunda direnişçilerin dağıldığına emin olmuş ve bölgede büyük bir tedip hareketi başlatmışlardı. Ardahan’ dan çekilmeden sonra başlayan göç de hızlanmıştı. Ardanuç halkının tamamı göç için yola düştü. Muhacir kafileleri yolları doldurduğu için, askerin ileri doğru hareket etmesi imkânsızdı.

5 Mart’ta bir gurup Şavşatlı gönüllü (8) silah altına alınır. Şavşat gönüllüleri 200 kişilik bir gurup oluşur. Halit Paşa’nın 13 Mart 1915 tarihinde hazırladığı haritaya göre merkezi Satlel ( Söğütlü ) mahallesi olmak üzere konuşlandırmışlardı.

Belgelere yansıyan bilgilere göre: Kuvvetlerimizin Ardanuç hattına çekilmesinden sonra da Şavşat’ ta faaliyet gösteren bu gurup, Ardanuç savaşlarında yiyeceksiz kalan kuvvetlerimize Yavuz Köy ve çevre köylerden yiyecek temin etmişti.

8 Mart’ta 2. Bölüğü teftiş eden Halit Bey, Alay emrine ; ‘’ Şavşatlılar bu gün icrâ eylediğim teftîşde ümîdin fevkinde ibrâz-ı ma’lûmâ eylediklerinden hem bölük kumandanına ve hem de mu’alimine beyân-ı teşekkür eylerim ‘’ diye yazmaktadır.

Şavşat gönüllülerinin Şavşat ormanlarında faaliyet gösteren yerel beylerden olan liderlerinin Ruslar tarafından pusuya düşürülüp şehit edilmelerinden sonra dağılmıştır.(9)

( 25 veya 26 Aralık 1330 /1914 günleri ) bütün kuvvetler toplanıp 105 yıl önce bugün 27 Aralık 1914’te Rusların Ardahan üzerinden taarruza geçilerek yapılan muharebelerde bölgemizden birçok şehit ve gazilerimiz oldu.
.
ŞEHİTLERİMİZ.
.
ŞAVŞAT – SAHARA SAVAŞINA KATILAN ŞEHİTLERİMİZ
.
HAMŞİOĞLU RAMİZ BEY: ( Şavşat milis güçlerinin başı / Kumandanı ) Şavşat – Söğütlü Mahallesi.
.
HAMŞİOĞLU NUSRET BEY: Şavşat – Söğütlü Mahallesi.
.
ŞEVKİ ŞENGÜN BEY: Şavşat – Elmalı Köylü.
.
AHMET ÖZYER AĞA: Şavşat – Kayadibi Köylü .
.
VEYSEL KARAHANCI: Şavşat – Yavuz Köylü.
.
FERHAT BALCI: Şavşat – Yavuz Köylü.
.
HOCA MUHAMMET SEÇKİN: Şavşat – Cevizli Köylü.
.
TEVFİK ALTUN: ( Haremkahyaoğlu ) Şavşat – Köprüyaka Köylü.
.
MOLLA REZAK KELEŞOĞLU: Şavşat – Atalar Köylü.
.
MOLLA ALİ TOPÇU: Şavşat – Yavuz Köylü.
.
PEHLÜL BALCI: Şavşat – Yavuz Köylü .
.
AHMET SEÇKİNLER: Şavşat – Tepe Köylü.
.
PEHLÜL GÜL: Şavşat - Meşeli Köylü.
.
TEVFİK BEY: Şavşat –Köprüyaka Köylü.
.
İRFAN ÇELİK AĞA: Şavşat – Köprüyaka Köylü.
.
ZİYA TOKDEMİR AĞA: Şavşat – Kocabey Köylü.
.
MOLLA OSMAN GÜNDÜZ AĞA: Şavşat – Kirazlı Köylü.
.
MUHARREM OCAKLI AĞA: Şavşat – Kayadibi Köylü.
.
.
GAZİLERİMİZ
.
HAMŞUOĞLU NUSRET BEY: Şavşat-Söğütlü Mahallesi. Ardahan Savaşında Anlından yara aldı.
.
ŞEVKİ ŞENGÜN BEY: Şavşat – Elmalı Köylü. Önce Ardahan Savaşında Bacağından yara aldı.
.
NEVZAT ATABEK: Şavşat – Pınarlı Köylü . Sakara Savaşında yara aldı.
.
TUFAN KAYA: Şavşat – Yavuz Köylü. Ardahan Savaşında Sağ Kolundan yara aldı.
.
KAYA KAYA: Şavşat – Yavuz Köylü. Ardahan Savaşında Sol Omuz’ undan yara aldı.
.
MUHİTTİN DURSUN: Şavşat – Yavuz Köylü. Ardahan Savaşında Ağzından yara aldı.
.
ŞEVKİ ÇİFTÇİ: Şavşat – Yavuz Köylü. Ardahan Savaşında Sağ Bacağından yara aldı.
.
MOLLA VEHBİ: Şavşat – Küplüce Köylü. Ardahan Savaşında Kolundan yara aldı.
.
ZİYA DEMİR: Şavşat – Dalkırmaz Köylü. Ardahan savaşında sağ Ayağından yara aldı.
.
ŞAMİL AĞA: Şavşat – Çiftlik Köylü Ardahan Savaşında Beş yerinden yara aldı.
.
MOLLA YUSUF ÇELİK : Şavşat – Tepeköy Köylü . Ardahan Savaşında yara aldı.
.
MEHDİ ALİ DEMİRCİ: Şavşat – Tepe Köylü. Ardahan Savaşında yara aldı.
.
SÜLEYMAN AĞA: Şavşat – Küçükağagilin Kocabey ‘den Ardahan Savaşında yara aldı.
.
VEYSEL DÜLGER: Şavşat – Yavuz Köylü. Sakara Savaşında yara aldı.
.
İLYAS YILDIRIM: Şavşat – Yavuz Köylü. Sakara Savaşında Anlından yara aldı.
.
HALİL BİLGİN: Şavşat – Kirazlı Köylü. Sakara Savaşında Bacağından yara aldı.
.
BİLAL ÇELİK AĞA: Şavşat – Karaköy Köylü. Sakara Savaşında Ayağından yara aldı.
.
SABİT TOKDEMİR: Şavşat – Kocabey Köylü. Batum’da tutuklandı yaralandı.
.
YUSUF TOKDEMİR: Şavşat – Kocabey Köylü. Batum’da tutuklandı yaralandı.
.
HAMZA PEHLİVAN: Şavşat – Kocabey Köylü. Batum’da tutuklandı yaralandı.
.
MUHARREM OCAKLI AĞA: Şavşat – Kayadibi Köylü. Melo’da yaralandı.
.
PARTAL YUSUF AĞA: Şavşat - Cevizli Köyü’nden Halogil mahallesinden Kars’ ta Gazi oldu. (10)
.
Ayrıca bilgi amaçlı:
Şavşat’tan İstiklâl savaşına katılanların Genelkurmay listesi. (11)
.
Genelkurmay Başkanlığı ve Milli Savunma Bakanlığı kayıtlarına göre; 93 Harbi, 1. Cihan Harbi, Çanakkale ve Sarıkamış cepheleri ile Kurtuluş Savaşı ve diğer savaşlarda Artvin İl ve ilçelerden şehit olan Mehmetçiklerin listesi. (12)

.
Not:
Köprüyaka / Carat - Söğütlü Mahallesi ( Satlel ) dahilinde idi. Köprüyaka / Carat köyü Söğütlü Mahallesinden ayrılmadan önceki yıllarda Şavşat’ın 1914 şehitlerinden yerleri bilinmeyenlerden olan Köprüyaka / Carat’dan ( Haremkahyaoğlu )Tevfik ALTUN ve İrfan ÇELİK Ağa ile Tevfik BEY ‘in de bu mezarlıkta bulunduğu bilgilerin söylentisi duyulmaktadır.
.
Buradaki şehitler, şunun, bunun, onun değil de hepimizin atası, dedesidirler. Bizim ortak değerlerimizdirler. Vatanımızın, milletimizin ve özgürlüğümüzün korunması uğrunda canfeda eden bu şehitleri, unutulmuşluğun kollarına terk etmek ve şehitlerin bulunduğu mekâna değil de başka bir yöne sapmak en hafif tabirle nankörlüktür.
.
Şavşatlı kader birliği yaşamış birbirine kenetlenmiş olan atalarımızın en zor şartlarda, en acı günlerde mevzilerde yer almış, yaralanan hepimizin atası gazi ve şehitlerin torunu olarak yurdumuzun dört bir yanından gelen, bu günlere ulaşmamızı sağlayan ve zamanımızda şehit düşenlerimiz ruhları şad olsun. Sarıkamış şehitlerimizin 105. yıl döneminde Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK başta olmak üzere adlı adsız bütün aziz şehitlerimizi rahmetle anıyor saygılar sunuyorum.

.
KAYNAK :
1- (1)-(2)-(3)- Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi. Kafkas Cephesi 3üncü Ordu Harekatı, cilt I ( Ankara: Genel Kurmay Basımevi, 1993 ), p.603.- Artvin İl Yıllığı 1967 : Sayfa.130-
2- (4) Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, pp. 603-4.
3- (5) Nusret Bey Ardahan savaşların da yaralanmıştı.-Özder, age, s.126,
4 -(6) Özder, age, s.127
5 -(7) Artvin Garnizonu Şehit Durum Çizelgesi. KKK25HTAKYK, s. 57- 58. - Özder, age, s.125-126 AYR. BKZ. Özdemir, age,s.243
6-(8) ATSE, BD,5265,42-004-05 Mehmet Bilgin. Teşkilat-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları Sayfa: 387
7-(9) Mehmet Bilgin. Teşkilat-ı Mahsusa’nın Kafkasya Misyonu ve Operasyonları Sayfa:283, 387
8-(10) Kafkas Tarihinde Hamşioğulları. - Zafer Şenol - Geniş Kapsamlı s. 403,404,405,406,407,.-
9-(11) Cağlar Öncesinde Şavşat Tarihi .- Samet Acaroğlu.- s. 739’ dan 787 ’e kadar .-
10-(12) Kafkas Tarihinde Hamşioğulları. - Zafer Şenol. - s .398, 399, 400, 401, 402, 403.-

.
.