Doğrusu; ‘yayınlamak’

• 23 Aralık 2019 Pazartesi 20:49:24

En küçük kelime hatasını bile affetmeyen, köşe yazarlarının yayınlamak yerine yayımlamak kelimesini kullanmaları beni gerçekten rahatsız etti. Bu konuda temel belirleyici olması gereken Türk Dil Kurumu’na (TDK) yaptığım başvuruya bir yanıt alamayınca, konuyu gündeme getirerek kendimce doğruyu önermenin bir vatandaşlık görevi olduğunu düşünerek bu makaleyi kaleme aldım. Dil bilimci olmadığım kesin olduğu için bu alanda eleştiri ve öneri yapmam da yadırganabilir. Aşağıda açıklanacağı gibi, dile getirdiğim yanlış kullanımın uzmanlık alanımla ilgili olması belki bu konudaki eleştirilere bir yanıt oluşturur.
TDK Sözlüğü’nde “yayın” basılıp satışa çıkarılan kitap, gazete vb., neşriyat. ve radyo ve televizyon aracılığıyla halka sunulan, duyurulan, iletilen eser, program, neşriyat olarak veriliyor (İngilizce karşılığı da “publication”). Ancak, yayıncı kelimesi arandığında; “yayımcı” denerek (İngilizce karşılık olarak da “publisher” kelimesi veriliyor). Gariplik burada başlıyor. “Publication” yayın ise, “publisher” neden yayımcı olsun. Gariplik devam ediyor. “Yayınlamak” kelimesinin İngilizce karşılığı olarak “publish” fiili verilirken, anlamı olarak İngilizce “broadcasting” (resim ve ses imlerini televizyon almaçlarının izleyebileceği biçimde, elektromıknatıs ışımayla yaymak) kelimesinin anlamı yazılıyor. (Neden publishing değil?). TDK’da “yayımlamak” kelimesinin İngilizce karşılığı yanlış olarak “broadcating” kelimesi verilirken anlam da yanlış olarak “Kitap, gazete, dergi vb. şeyleri basmak ve dağıtmak, neşretmek” şeklinde sunulmaktadır. Neşriyat’ın karşılığı ise yayın olarak verilirken, neşretmek de birden yayımlamak oluyor. Kurumun yaptığı sunumların yanlışlığının bir yanı da verilen anlamların kendi içinde çelişkili olmasıdır.
İŞİN DOĞRUSU NEDİR?
Yayım kelimesinin İngilizce karşılığı “extension” olup, bir yeniliğin veya buluşun, basın vb. her türlü haberleşme teknikleri kullanılarak ilgililere ulaştırılması (hatta benimsetilmesidir). Buradan da anlaşılacağı gibi, yayım kelimesi yapılan bir işlemi tanımlayan bir fiildir. Dolayısı ile yayımlamak kelimesi bu açıdan da yanlış olup anlamsızdır.
“Yayım” özellikle ABD başta olmak üzere Batı üniversitelerinde tarım eğitiminin önemli bir parçası olduğu gibi, resmi ve özel tarım teşkilatlarının da önemli bir fonksiyonudur. Gerçekte
Türkiye’de de benzer bir durum söz konusudur. Ancak, birçok resmi isimlendirme ve yazışmalarda yayın kelimesi doğru olarak kullanılırken, aynı anda yanlış olarak da yazılmaktadır. Rastgele örnek olarak “Adalet Bakanlığı Yayın İşleri Dairesi Başkanlığı”nı ele alalım. Görevler bölümünden iki madde seçelim (“....mesleki yayınlarda bulunmak üzere teşvik etmek ve haricen yayınlanan mesleki kitapları satın alarak mensuplarımıza dağıtmak”) şeklinde doğru bir cümle varken, “Mesleki kitapların ve ilgili mevzuatın basımını yaparak yayımlamak” şeklinde yanlış olarak da kullanıldığı görülmektedir. Rastgele seçilen bu örnek kanımızca oldukça isabetli olmuştur. Çünkü bizim yanlı olarak değerlendirdiğimiz ikinci cümledeki “yayımlamak” gerçek anlamında da kullanılmış olabilir.
Halen Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın ana hizmet birimlerinden birisi “Eğitim, Yayım ve Yayınlar Dairesi Başkanlığı”dır. Burada, yayım ve yayın kelimeleri bizim anladığımız şekilde, birlikte ve doğru olarak kullanılmıştır. Tarımsal Yayım ve Danışmanlık Hizmetleri, Bakanlığın denetim ve desteğiyle yürütülmektedir. İlgili tüm metinlerde “yayım” kelimesi altını çizdiğimiz şekilde doğru olarak kullanılmaktadır.

Tüm gelişmiş Batı ülkelerinde olduğu gibi, “Tarımsal Yayım ve Haberleşme” bir bilim dalı olarak Yüksek Öğretim Kurumu akademik alanları arasında yer almaktadır. Halen Türkiye Ziraat Fakültelerinde uzmanlık alanı “Yayım ve Haberleşme” olan çok sayıda akademisyen bulunmaktadır. Buradan “yayım” faaliyetinin sadece tarımla ilgili olduğu anlamı çıkarılmamalıdır. Türkiye’de de araştırma ve yeniliklerin topluma ulaştırılması, toplumla paylaşılması üniversitelerin ana görevlerinden birisi olarak sayılırken, özellikle ABD üniversitelerinde doğrudan bu konuyla ilgili bölümler bulunmaktadır. Örneğin kısa bir süre çalışmada bulunduğum Connecticut Üniversitesi’nde tüm üniversiteyi kapsayan bir “Yayım Bölümü” bulunmaktadır. Bu bölümün görevi kısaca kamuya bilimsel bulgu ve deneyimleri aktarmak olarak tanımlanmıştır.
BİZİMKİ BİR ÖNERİ
Burada doğruluğuna inandığımız bir öneride bulunduk. Umarım konu uzman ve elemanları önerimizi desteklerler. İsteyen önerimizi kabul eder uygular ve ilgilileri de bu konuda uyarır. İsteyen bilirkişiye havale eder. İsteyen de reddeder ve yanlışta ısrar eder.