YAZIM KURALLARI

• 13 Aralık 2019 Cuma 08:05:25

YAZIM KURALLARI
BÜYÜK HARFLERİNİN KULLANIMI

Cümleler, dizeler büyük harfle başlar.

Cümledeki ilk harfler büyük harfle yazılır, şiir mısralarında dizelerinde de aynı durum söz konusudur.

Hitaplar, büyük harfle başlar.

Değerli Konuklar, programımıza hoş geldiniz. Sayın Valim, yardımlarınız için teşekkür ederiz.

Değerli konuklar, Sayın valim ifadelerine dikkat ettiğinizde burada bir hitap, seslenme söz konusu olduğu için bu sözlerin ilk harfleri büyük yazılır.

Özel adlar, özel adlara bağlı unvan adları, özel addan türeyen sözcükler büyük harfle başlar.

Orhan Veli ile Oktay Rıfat’ın birer şiirini inceledik.

Evin yaramaz kedisi Boncuk yine kaybolmuştu.

Bugünkü ameliyata Doktor Nihat Bey girecekmiş.

Özel isimler büyük harfle başlar. İnsan’nın dışındaki varlıklara insanlar tarafından verilen isimler de özel isimdir. Bu isimlerin de ilk harfi büyük yazılır. Boncuk özel isim, Doktor unvan, Nihat özel isim, Bey unvan.

Akrabalık bildiren sözcükler isimden sonra gelirse büyük harfle başlamaz.

Fatoş abla, Fatma teyze, Elif nine, Faruk enişte, Erkan amca, Erhan dayı.

Akrabalık derecesi bildiren sözcükler başa geldiğinde lakap yerine kullanıldığı için büyük yazılır.

Nene Hatun. Baba Orhan, Dayı Murat, Dede Ali.

Bazı tarihi ve menkıbevi şahsiyetlerde ise akrabalık bildiren sözcük sonda olduğu halde unvan değeri kazandığı ve özel ada dahil olduğu için büyük harfle yazılır.

Susuz Dede, Gülsüm Bacı, Sultan Ana.

Kurum, kuruluş, kitap, gazete, dergi, adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

Bu yıl Orman Bakanlığı yeni uçaklar alacakmış.

Son şiirim Yağmur Dergisinde okurla buluşacak.

Bu konu Sinekli Bakkal romanında işlenmiştir.

Kurum, kuruluş kısaltmalarını karşılayan harflerin tamamı, unvan kısaltmalarının ilk harfi büyük harfle başlar:

Dün gece TBMM’nin bahçesinde program vardı.

Hastanenin başhekimi Prof. Dr. Mustafa Cantürk iyi bir insandı.

Kitaplarda bölüm, dergi ve gazetelerde yazı başlıklarının her sözcüğü büyük harfle başlar. Bu başlıklarda geçen “de, ve ile ya, ya da, ki bağlaçları ve ‘mı’ soru eki” küçük harflerle yazılır. Eğer hepsi büyük harfle yazılacaksa belirtilen bağlaçlar ve soru eki de büyük yazılmalıdır.

Panelde Enerji ve Yarınımız ele alındı.

Yazın Besa yahut Ahde Vefa’yı okudum.

ŞİİRE VE ÖYKÜYE ELVEDA MI? (bir makale adı)

Millet, devlet, ırk, dil, din, mezhep, boy, kavim adları büyük harfle başlar.

Bu konu Yunanların destanlarında işlenmiş.

Öğretmenimiz, İngilizceyi çok iyi konuşuyordu.

Türkler, İslamiyet’le yüzyıllar önce tanışmışlar.

Bu topraklarda Ad ve Semud kavimleri yaşamış.

Kıta, ülke, şehir, ilçe, mahalle, cadde, sokak, dağ, deniz, göl, ırmak, ova adları büyük harfle başlar.

Türkler, Anadolu’ya Asya’dan göç etmişler.

Birçok yazın adamımız Fransa’ya gitmiş.

Onlar, Sahil Mahallesi’nden taşınalı çok oldu.

Genç Şair, Ege Denizi’ne tutkuyla bağlıydı.

Bu kış, Ağrı Dağı’na gitmeyi düşünüyorum.

Uyarı:

Özel ada dahil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, buçak, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.

Erzurum ili, Bakırköy ilçesi, Kabaklı köyü.

Yer bildiren özel isimlerde kısaltmalı söyleyiş söz konusu olduğunda, sözcük büyük harfle başlar:

Hisar’dan , Boğaz’dan.

Gün, ay adları bir tarihe bağlıysa büyük harfle, diğer durumlarda küçük harfle başlar:

12 Mayıs 2008 Pazartesi günü, buradan ayrılmıştı.

Her eylül bu şehre gelirdim.

Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde özel adlar büyük harfle başlar:

Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, Japon gülü.

Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar:

Kurtuluş Savaşı, İlk Çağ, Milli Edebiyat Dönemi.

Uyarı:

Tarihi dönem bildirmeyip tür veya tarz bildiren terimler küçük harfle başlar.

divan edebiyatı, halk şiiri, aşık edebiyatı, Türk sanat müziği, tekke edebiyatı.

Yön adları özel adın önünde kullanılırsa büyük harfle, devamında kullanılırsa küçük harfle başlar.

Geçen sene, Güney Afrika’ya gitmiştik.

Afrika’nın güneyinde pek çok turistik bölge vardır.

Uyarı:

Yön adları; belli devletleri, ulusları, kültürleri karşıladığında büyük harfle başlar:

Divan edebiyatında Doğu kültürü ağır basar.

Türk şiiri, Batı şiirinden birçok yönden üstündür.

Yapı, yapıt, adları büyük harfle başlar:

Yarın Dolmabahçe Sarayı’nı gezeceğiz.

Hafta sonu Uludağ Milli Parkı’nda piknikteydik.

Turistler, Yerebatan Sarnıcı’na hayran kalıyor.

Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar:

Güneş sisteminde Ay, Dünya’nın etrafında döner.

Venüs, Merkür’den sonra Güneş’e en yakın ikinci gezegendir.

Dünya, güneş, ay sözcükleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar:

Evimiz güneş görmüyor.

Bu olaydan sonra dünyası karardı.

SAYILARIN YAZIMI:
Sayılar, ticari anlam dışında ayrı yazılır:

Bu yaz on sekiz yaşına basacaktı.

Bu müzeyi geçen yıl, bir milyon yüz yirmi dört bin kişi ziyaret etmiş.

Sayılara getirilen ekler ünsüz uyumuna uyar ve kesmeyle ayrılır:

Otobüs 3’üncü peronda bekliyordu.

Kuruluşumuz 2005’te çalışmalarına başladı.

Büyük yazıların sayımında sıfırlı kısımlar yazıyla gösterilebilir:

Ülkemizin nüfusu 70 milyon civarındaydı.

Bu sınava her yıl 100 bin kişi başvuruyor.

Çek, senet, fatura, hesap belgesi vb. ticari evraklarda sayılar bitişik yazılır:

Çekin üzerinde ellibin TL yazıyordu.

Faturada yüzonbinbeşyüzkıriki TL yazıyordu.


TARİHLERİN YAZIMI:
Ay ve gün adları, tarih yazımında büyük harfle başlar:

13 Nisan 2008 Pazar günü buradan ayrılmış.

Sanatçının albümü 25 Haziran’da çıkacak.

Tarihler rakamla yazıldığında aşağıdaki biçimlerde yazılabilir.

20.07.2007, 20.vıı.2007, 20-07-2007, 20/07/2007

20 Temmuz 2007

KISALTMALARIN YAZIMI
Kısaltmalara getirilen ekler, kısaltmanın okunuşuna göre getirilir ve kesmeyle ayrılır:

Öğrenim hayatına ABD’de devam edecekmiş.

Panelde TCDD’nin hızlı tren projesi tartışıldı.

İTÜ’ye ait fakültelerde öğretim bu yıl erken başladı.

Bu akşam TV’de güzel bir belgesel yayınlanacak.

TÜPRAŞ’ta bu yıl daha fazla üretim yapılacak.


EK EYLEMİN YAZIMI:
Ek eylem ( i-) ek olarak kullanıldığında bitişik yazılır.

Sözcük olarak yazıldığında ayrı yazılır. Sözcüklere bitişikte ayrı yazılabilir.

Burası eskiden yemyeşilmiş. (yemyeşil imiş)

Abisi bu köyde öğretmendi. (öğretmen idi)

Bu şarkıyı biliyormuş. (Biliyor imiş)

Geziye çağırırsanız gelirim. (çağırır iseniz)

Bu öykü güzel değildi. (güzel değil idi)

“DE” NİN YAZIMI:
Bağlaç olan “de, da” her zaman ayrı yazılır ve “te, ta” şekli yoktur:

Ayrılığa dayanmak hiç de kolay değilmiş.

Roman günümüzde de popülerliğini koruyor.

Durum eki olan “-de,-da” eklendiği sözcüğe her zaman bitişik yazılır ve “-te,-ta” şekli vardır:

Yarın okulda maçımız var.

Az önce sokakta bir gürültü oldu.

Kİ’NİN YAZIMI:
Bağlaç olan “ki” her zaman ayrı yazılır sıfat yapım eki ve ilgi zamiri olan “ki” bitişik yazılır:

Zannetme ki solmaz güzelliğin.

Lale ki benim en sevdiğim çiçektir.


“İLE”NİN YAZIMI:
Meyvelerden elma ile portakalı çok severim.

Meyvelerden elma(y)la portakalı çok severim.

Okul gezisine vapur ile gidilecekmiş.

Okul gezisine vapurla gidilecekmiş.

“Mİ” NİN YAZIMI:
Soru eki olan “mi, mı, mu, mü” kendinden önceki sözcükten her zaman ayrı yazılır ve kendinden sonra gelen eklere bitişik yazılır.

Kitaptaki soruları çözdün mü? Bu paketleri bize getiren emre miydi?

Bir kitabı ilk okuyuşta anlayabiliyor musun?

Soru eki, cümleye soru anlamı katmasa bile ayrı yazılır.

Yaz geldi mi hepimiz yaylaya çıkardık. (zaman)

Dün sıcak mı sıcak bir çorba içtim. (pekiştirme)

İKİLEMELERİN YAZIMI:
İkilemeler ayrı yazılır. İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına virgül (,) konmaz.

Onunla sahilde göz göze geldik.

Dayımlarla aşağı yukarı her hafta bir araya geliriz.

Toplantıya eş dost herkesi çağırmıştık.

PEKİŞTİRME İÇEREN SÖZCÜKLERİN YAZIMI:
Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik yazılır.

Kasaba masmavi deniziyle bizi kendine çekiyordu.

Önümüze depderin bir vadi çıktı.

Ipıssız ormanda kaybolmuştu kafile.

Sen de gidince bu şehirde yapayalnız kaldım.

Etrafımızı çepeçevre bahar kuşatmıştı.

Odasını her zaman darmadağınık bırakıyordu.

O gün yağmurda sırılsıklam ıslanmıştık.


HECE YAPISI VE SATIR SONU YAZIMI
Batı kökenli kelimeler, Türkçenin hece yapısına göre hecelere ayrılır.

Band-rol, kont-rol, port-re, prog-ram, sant-ral, sürp-riz, volf-ram…

BİRLEŞİK SÖZCÜKLERİN YAZIMI:
aaaaa
Bitişik Yazılan Birleşik Sözcükler

Ses düşmesi ya da ses türemesi gibi herhangi bir ses olayına uğrayan sözcükler bitişik yazılır.

Kaynata (kayın ata)

nasıl (ne asıl)

niçin (ne için)

pazartesi (Pazar ertesi)

sütlaç (sütlü aş)

Kurallı birleşik eylemler, yardımcı eylemle oluşan birleşik eylemler ve anlamca kaynaşmış bazı eylemler bitişik yazılır.

Emretmek, reddetmek, gelebilmek, bakakalmak, süregelmek, gelivermek, başvurmak, vazgeçmek.

“Hane, name, zade” sözcükleriyle oluşturulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Dershane, kahvehane, yazıhane, beyanname, kanunname, siyasetname, amcazade, dayızade.

Eczahane, hastahane, pastahane ,postahane, sözcükleri kullanımındakı yaygınlık dolasıyla

Eczane, hastane, pastane, postane biçiminde yazılır.

SÖZCÜKLERDEN HER İKİSİ VEYA İKİNCİSİ, BİRLEŞME SIRASINDA BENZETME YOLUYLA ANLAM DEĞİSMESİNE UĞRADIĞINDA BİTİŞİK YAZILIR.

Akşamsefası, kuşburnu, ayşekadın. (bitki)

Danaburnu, kızılkanat, bozbakkal, (hayvan ismi)

Tavukgögsü, alinazik, hünkarbeğendi. (yiyecek)

Samanyolu, Arıkovanı, Büyükayı. (gökcismi)

Balköpüğü, gülkurusu, kavuniçi.(renk)

İtdirseği ya da arpacık, suçiçeği, delibaş. (hastalık)

Kargaburnu, denizaltı, kedigözü. (alet eşya ve araç ismi)

Bir veya iki öğesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Alaşağı, albeni, ateşkes, çalçene, rastgele, sıkboğaz, çekyat, kapkaç, örtbas, veryansın, yapboz.

Somut olarak yer bildirmeyen “alt, üst ve üzeri” sözlerinin sona getirilmesiyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı, akşamüstü, akşamüzeri, ayaküstü, bayramüstü, gerçeküstü, olağanüstü, öğleüstü, öğleüzeri, suçüstü, yüzüstü.

Dilimizde her iki öğesi de asıl anlamını koruduğu halde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak “baş, başı, oğlu, kızı, ağa, bey, efendi, hanım, ev” sözcükleriyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Başrol, çarkçıbaşı, binbaşı, elebaşı, ağabey, hacıağa, beyefendi, hanımefendi, aşevi, basımevi, huzurevi, yayınevi, çapanoğlu, eloğlu, elkızı.

-an/-en, -r/-ar/-er/-ır/-ir, -maz/-mez ve –mış/-miş sıfat –fiil eklerinin kalıplaşmasıyla oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Cankurtaran, gökdelen, oyunbozan, yelkovan, basınçölçer, bilgisayar, uçaksavar, yurtsever, hacıyatmaz, kadirbilmez, kuşkonmaz, külyutmaz, varyemez, çokbilmiş, güngörmüş.

İkinci sözcüğü –dı (-di / -du/ -dü, -tı/-tu/ -tü) kalıplaşmış belirli geçmiş zaman ekleriyle kurulan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Dalbastı, fırdöndü, gecekondu, gündöndü, imambayıldı, mirasyedi, çıtkırıldım, şıpsevdi, zıpçıktı, kolbastı.

Her iki sözcüğü de -dı (-di / -du/-dü, -tı/-tü) belirli geçmiş zaman veya –r/-ar/ -er geniş zaman eklerini almış ve kalıplaşmış bulunan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

Dedikodu, kaptıkaçtı, oldubitti, biçerdöver, konargöçer, okuryazar, uyurgezer, yanardöner, yüzergezer

Ara yönleri belirten sözcükler bitişik yazılır.

Güneydoğu, kuzeydoğu, kuzeybatı, güneybatı

Konuda bitişik geçen veya bitişik olarak tescil ettirilmiş olan kuruluş adları bitişik yazılır:

İçişleri, Dışişleri, Genelkurmay, Yükseköğretim

İki veya daha çok sözcükten oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır.

Çanakkale, Gümüşhane, Gaziantep, Pınarbaşı, Beşiktaş, Yedikule, Yeşilköy

Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, birçok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri herhangi gibi belirsizlik sıfat ve zamirleri gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.

AYRI YAZILAN BİRLEŞİK SÖZCÜKLER
Birleşme sırasında sözcüklerden hiçbiri veya ikinci sözcük anlam değişikliğine uğramayan birleşik sözcükler ayrı yazılır.

Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar

Köpek balığı, kurt köpeği, deve kuşu, hamam böceği, at sineği, dağ keçisi, su yılanı, tarla faresi.

Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar.

Ayrık otu, dağ armudu, yer elması, şeker kamışı, soya fasulyesi, kuru incir, meyan kökü.

Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulanlar

Yel değirmeni, duvar saati, el sabunu, yemek masası, el kitabı, ingiliz anahtarı, oltu taşı, lüle taşı, alt geçit, tüp geçit, dolma kalem, dönme dolap.

Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulanlar:

Su böreği, meyve suyu, maden suyu, kaşar peyniri, badem yağı, tas kebabı, Adana kebabı, İnegöl köftesi, ezogelin çorbası, irmik helvası.

Yol ve ulaşımla ilgili birleşik sözcükler.

Arnavut kaldırımı, çevre yolu, deniz yolu, hava yolu, kara yolu, keçi yolu, demir yolu

Durum, olgu ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik sözcükler.

Açık oturum, açık öğretim, ana dili, çıkış yolu, dil birliği, güç birliği, iş birliği, yer çekimi.

“Dış, iç, öte, sıra, yuvar ve küre” sözcükleriyle oluşturulan birleşik sözcük ve terimler ayrı yazılır.

Çağ dışı, kanun dışı, olağan dışı, yasa dışı, hafta içi, yurt içi, fizik ötesi, kızıl ötesi, mor ötesi, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra, göz yuvarı, hava küre, yarım küre.

Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift sözlerinin başa

getirilmesiyle oluşturulan sözcük ve terimler ayrı yazılır.

Alt yazı, üst kat, anabilim dalı, ön söz, ön yargı, yan cümle, karşı görüş, iç savaş, iç tüzük, dış hat, orta oyunu, büyük baba, küçük harf

Somut olarak yer belirten “ alt ve üst” sözleriyle oluşturulan birleşik sözcük ve terimler ayrı yazılmalıdır.

Deri altı, su altı, toprak altı, yer altı, arka üstü, baş üstü, böbrek üstü, böbrek üstü bezi.

İSMAİL MALATYA (UZMAN TÜRKÇE ÖĞRETMENİ)