SORU VE CEVAPLARLA TÜRK KADINININ SEÇME VE SEÇİLME HAKKINI ELDE ETMESİ—2. BÖLÜM

• 5 Aralık 2019 Perşembe 03:22:51

SORU: Türk kadını ilk kez hangi tarihte muhtarlık seçimlerine katılma, seçme ve seçilme hakkı elde etti?

CEVAP: Türk kadını ilk kez 26 Ekim 1933 de Köy Kanununda yapılan bir değişiklikle muhtar seçme ve seçilme hakkına kavuştu.

SORU: İlk kadın muhtarımız kimdi? Başlıca icraatları neler oldu?

CEVAP: İlk Kadın Muhtarımız Aydın İlimizin Çine ilçesine bağlı Karpuzlu köyünden çıktı. 35 Yaşındaki Gül Hanım ( Gül Esin ) Karpuzlu köyü muhtarı olarak seçildi.( 12 Kasım 1933 )

Gül hanımın başlıca icraatları arasında gençlerin kahvelere gitmesini önlemek, kız kaçırma olaylarına son vermek ve özellikle kız çocuklarının okula gönderilmesi için canla başla çalışmak gelmektedir.

SORU: Kadınlara muhtar seçme ve seçilme hakkı verildiğinde Gül Esin dışında da muhtar olarak seçilen kadın olmuş muydu?

CEVAP: Gül Esin dışında da kadın muhtar seçildiğine dair bazı işaretler vardır. Nitekim Gül Esin’in ilk kadın muhtar olmadığı yönündeki itirazlara bakacak olursak başka kadın muhtarların seçildiğini de söyleyebiliriz. Mesela zamanın Menemen Kaymakamı Ali Nihat Bey ilk kadın muhtarın Menemen’den Kudret Hanım olduğunu telgrafla Çine Kaymakamına ve gazetelere bildirmişse de itirazına pek kulak asan olmamıştır. Aynı şekilde Yalova ilçesinden de itiraz gelmiş ve Yalovalılar kadınlara muhtar seçme ve seçilme hakkı verilmeden önce bile 1932-1934 yılları arasında Yalova’nın Gacık Köyünde Muhtarlık yapan Meliha Hanımın (Meliha Manço ) ilk kadın muhtar olduğunu iddia etmişlerdir.

Bu örneklerin dışında 1915-1917 yılları arasında Mardin’in Midyat ilçesinin Mercimekli köyünde muhtarlık yapan Kehle Hanım, Cumhuriyet döneminde de muhtarlık yapmıştır.

Mardin- Midyat deyince Hükümet Kadın Filmine konu olan Hatı Hanımı da unutmamak gerekir. 1957 de Belediye başkanı olan kocası Nuri Midyat’ın ölümü üzerine Midyatlılar tarafından başkan adayı olarak gösterilen Hatı Hanım ( Zekiye Midyat ) okuma yazması olmadığı halde belediye başkanı seçilen ilk kadın olmuştur ama çok kısa süre içinde okuma yazmayı öğrendiği gibi kız çocuklarının okula gönderilmesi için büyük gayretler sarfetmiştir.

Resmi kayıtlarımıza göre ilk kadın muhtarımız Gül Esin’dir.

SORU: Türk kadınına milletvekili seçme ve seçilme hakkı hangi tarihte nasıl sağlanmıştır?

CEVAP: Türk kadını belediye ve muhtarlık seçimlerinde seçme ve seçilme hakkına sahip olduktan sonra artık onların milletvekili de olabilecekleri yönündeki görüşler daha ağırlık kazanmaya başlamıştı. 5 Aralık 1934 de İntihab-ı Mebusan Kanunun10 ve 11. Maddeleri değiştirilerek ( Milletvekili seçme ve seçilme kanunu ) sorun halledildi.

10. Madde: Yirmi yaşını bitiren kadın, erkek her Türk mebus seçmek hakkına haizdir

11. Madde: Otuz yaşını bitiren kadın, erkek her Türk mebus seçilebilir.

Yapılan bu değişikliklerden sonra bazı kadınlar zamanın tek siyasi partisi olan Cumhuriyet Halk Fırkasına ( Günümüzün CHP si ) müracaat ederek aday olmuşlar ve nihayet CHF 5 Şubat 1935 de on yedi kadın adayın sçimlere gireceğini duyurmuştur.

SORU: Kadınların ilk kez milletvekili olduğu seçimler hangi tarihte yapıldı? İlk kadın milletvekilleri kimlerdi ve bunların meslekleri neydi?

CEVAP: Kadınların ilk kez milletvekili seçildikleri genel seçimler 8 Şubat 1935 de yapıldı. Bu seçim sonucunda on yedi kadın,milletvekili olarak meclise girdi. Bunlar şunlardı:

Afyon: Mebrure Gönenç (Mersin Belediye üyesi)
Ankara: Satı( Hatı ) Çırpan (Ankara Bitik Nahiyesi Kazanköy Muhtarı)
Antalya: Türkan Örs Baştuğ (Antalya’da Lise Müdürü)
Balıkesir: Sabiha Gökçül Erbay (İzmir Kız Muallim Mektebi Müdürü)
Bursa: Ayşe Şekibe İnsel (İnegöl İsaviran’da Çiftçi)
Edirne: Dr. Fatma Şakir Memik (Gureba Hastanesi İç Hastalıkları Mütehassısı)
Erzurum: Nakiye Elgün (İstanbul Şehir Meclisi Üyesi)
İstanbul: Fakihe Öymen (Bursa Kız Lisesi Müdürü)
İzmir: Benal Nevzad İstar Arıman (CHF Vilayet İdare Meclisi Üyesi)
Kayseri: Ferruh Güpgüp (Kayseri Belediye Üyesi)
Konya: Bahire Bediz Morova Aydilek (Bolu Belediye Üyesi)
Malatya: Mihri İffet Pektaş (Türkçe Muallimi)
Samsun: Meliha Ulaş (Samsun Lisesi Muallimlerinden)
Seyhan(Adana): Fatma Esma Nayman (Adana Belediye Üyesi)
Sivas: Sabiha Görkey (Tokat Ortamektep Muallimi)
Trabzon: Seniha Hizal (Eski Maarif Umum Müfettişi ve Yeni Türkiye Mektebi Müdürü)
Diyarbakır: Huriye Baha Öniz (Pedogoji Muallimi)

Ancak 1936 yılında yapılan ara seçimde meclise bir kadın milletvekili daha girdi ve sayı on sekiz oldu. Bu kadın ise Çankırı’dan seçilen Hatice Özgener’di.

SORU: İlk on sekiz kadın milletvekili kaçıncı dönem milletvekilleridir? Bunlardan kaçı daha sonraki dönemlerde de milletvekilliği yapmışlardır?

CEVAP: İlk on sekiz milletvekili 1 Mart 1935- 27 Aralık 1938 Tarihleri arasında görev yapan 5. Dönem milletvekilleridir. Bunlardan dokuzu 6. Dönemde yoktur. ( Satı Çırpan, Ayşe Şekibe İnsel,Hatice Özgener, Huriye Öniz Baha,Ferruh Güpgüp, Bahire Bediz Morova Aydilek, Fatma Esma Nayman,Sabiha Görkey,Seniha Hızal)

SORU: Altıncı dönem hangi tarihleri kapsar? Bu dönemde meclise dahil olan yeni kadın milletvekilleri var mıdır?

CEVAP: Altıncı dönem 3 Nisan 1939-15 Aralık 1943 Tarihleri arasını kapsar. Bu dönemde seçilen yeni kadın milletvekilleri şunlardır:

Rukiye Belkıs Baykan-Ankara
Hacer Dicle- Kastamonu-
Sıddıka Mümine Şemsa İşcen- Seyhan (Adana)
Salise Abanozoğlu- Trabzon
Mergube Gürleyik- Sivas

SORU: Altıncı dönemde kaç kadın milletvekili vardır mecliste?

CEVAP: Altıncı dönemde ilk kadın milletvekillerinden dokuzu mecliste olduğu gibi yeni seçilen beş kadın milletvekiliyle birlikte mecliste kadın milletvekili sayısı dört azalmayla on dörde inmiştir.

SORU: Yedinci dönem hangi tarihler arasını kapsar? Bu dönemde meclisteki kadın milletvekilleri kimlerdir.

CEVAP: Yedinci dönem 8 Mart 1944- 14 Haziran 1946 yılları arasını kapsar. ( 1946 yılında bilindiği gibi çok partili hayat başlamıştır.)

Bu dönemde 5. Yani ilk dönem kadın milletvekillerinden ikisi daha eksilmiştir ( Türkan Örs Baştuğ,Meliha Ulaş) Böylece ilklerden 7 kadın milletvekili yanında 6. Dönemde millet vekili olan
Sıddıka Mümine Şemsa İşcen ve Salise Abanozoğlu 7. Dönemde de milletvekili olmuşlardır. Ayrıca 7. Dönemde meclise beş kadın milletvekili daha dahil olmuştur:

Mebrure Aksoley- Ankara
Hasene Ilgaz- Hatay
Şehime Yunus- İzmir
Saada Emin Kaatçılar: Manisa
Süreyya Anamur- Trabzon

Böylece meclisteki kadın milletvekili sayısı yine on dörttür.

TBMM de 5. Dönemden 1999 yılına kadar kadın milletvekili sayısında 18 rakamına hiç bir dönem ulaşılamamıştır.

SORU: Türkiye’nin ilk kadın bakanı kimdir?

CEVAP: Türkiye’nin ilk kadın bakanı 12 Mart 1971 Muhtırasından sonra kurulan Nihat Erim Hükümetinde kendisine Sağlık Bakanlığı görevi verilen Prof Dr. Türkan Akyol’dur. Yani Türk kadını, bakan olabilmek için 1971 yılını ve bir darbeyi beklemek zorunda kalmıştır.

Seçimle milletvekili seçildikten sonra bakan olabilen ilk kadın ise 1987 Yılında II. Özal Hükumetinin Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olan İmren Aykut’tur.

SORU: Kadın TBMM Başkanımız oldu mu?

CEVAP: Hayır olmadı. İlk kadın Meclis Bakan Vekilimiz oldu ama Meclis başkanımız bu güne kadar olmadı.

İlk kadın Meclis Başkan Vekilimiz 1965 Genel Seçimlerinde Muş Milletvekili olarak seçilen CHP Milletvekili Hayriye Ayşe Nermin Neftçi idi. 2003 yılında 79 yaşındayken Bodrum’da hayata gözlerini kapadı.

SORU: İlk kadın başbakanımız kimdi?

CEVAP: Bu soruyu espri olsun diye sordum. Bilmeyen yoktur sanırım.

SORU: Kadınlara seçme ve seçilme hakkının verilişinden 2015 seçimlerine kadar kaç erkek milletvekiline karşılık kaç kadın milletvekili seçildi?

CEVAP: 1935-2015 yılları arasındaki seksen senelik dönemde TBMM ye 10.295 Erkek Milletvekili seçilirken kadın milletvekili sayısı sade 495 olmuştur.

SORU: Kadınlara pek çok Avrupa Devletinden daha önce mi seçme ve seçilme hakkı tanıdık?

CEVAP: Sorunun cevabı kesinlikle evettir. Sadece Avrupa değil, dünya devletlerinin pek çoğundan önce elde etti Türk kadını seçme ve seçilme hakkını. Gelecek bölümde bunları da yazarak konuyu noktalıyacağım.

FOTOĞRAF: İlk kadın muhtarımız Gül Esin