Saygın Uğraşılar Toplamı Şiirler

• 13 Haziran 2019 Perşembe 09:39:07

Necla Kezban Turan, yorumlamam için 16 şiirini gönderdi. Tek tek tüm şiirleri dikkatle okudum. Okuduktan sonra gördüm ki: şiir üstüne hayli çalışmış, düşünmüş, kafa yormuş bir şairle yüz yüzeyiz.

Turan; inzivaya çekilmiş, kendi kabuğuna gömülmüş şairlerden değil. Gerçî, bireyselliğine bireysel ama bireyciliğin bencil sularına kaptırmamış kendini. Kendinden veyâ muhatabından hareket ederken, dizelerine/ imgelerine toplumsal sancılanmaların izlerini düşürmesini de bilmiş.

Sözgelimi, Üşüyorsun başlıklı şiirine

“Sözün yetmediği bir vakitti/

Ben çaresiz bir yağmura sığındım,/ Bilmiyorsun.” diye başlarken, bireyseldir ama ilerleyen bölümlerde bu tutumunu toplumsal renklere kavuşturmaktan da geri durmuyor:

“Sarsılırken yaşanmışlığın gerçeği

Haykırıyor dünyaya yürek sızım,

Duymuyorsun.”

Turan’ın imge oluşturma yeteneği hayli gelişkin. Gölgelerin Mevsimi başlıklı şiirinde “saatini çaldım baş ucundan ünlemsiz gecelerin”, Zerdali Çiçeğim şiirinde “geçeyim ömrün yâr sarayından/ zerdali çiçeği öpüşlerde uçuşan”, dar şiirinde “yokluğunda/ yokuşları sağar ışıldayan kaldırımlar/ öyle bir küsersin ki yani oturur ağıt yakar akrabalar”, Ölüm Karası şiirinde “gözlerini açmış durur maden/ mayıs yarası/ yarısı çalınmış ömrün/ kabul olunsun madem ağlamayan duası” deyişlerinde ve daha birçok dizesinde onun bu özelliğini somut olarak görüyoruz.

İmge kurgulamak; şiir bilgisi, şiir terbiyesi ve şiir becerisi ister şairden. Necla Kezban Turan, bütün bunları aynı potada eritmeyi başarıyor. Dar şiirinde Turan, seslendiği şiir kişisine umut devşirmeyi öğütler. Bunu yaparken boş övünmelere yanaşmaz. Canlı-kanlı bir atmosfer inşâ eder:

“kalemin yanmış uçtan uca

yeni şiirler yazmaya kalmaz mecali

şapkanı

tak

giyin kuşan

aslolan gülmektir baharda”

Ne var ki, Hürriyet ve Ateş başlıklı şiirdeki “kaburgasında çiçek taşıyan çocuklar” imgesi çok zorlamadır. Alabildiğine soyuttur. Hiçbir çağrışıma yol açmaz. Dolayısıyla, nesnel dünyada bir karşılığı yoktur bu imgenin. Derken, aynı şiirdeki şu bölümse mükemmel denebilecek kadar sarsıcıdır:

“kamburundan başlar çürümeye

bazı adamlar

ve yine kirlendikçe

aynasından kül döker ağaçlar”

Şairimiz, kendine vergi imge düzeneğini her fırsatta çalıştırır. Övülesi güzellikte ortamlar açar şiirine:

“s/ayıklayın araftan geceyi kolaysa

güneş penceremizden ışıksız

geçecek

can yangını bu gülüş

bitti mi sahi”

(Suskumun Hüzün Türküsü şiirinden)

Sorgulayıcıdır Turan, didikleyicidir. Dahası, sorgular ve didiklerken felsefî bir kuruluğa, bilimsel determinizmin katılığına bulaşmaz. Bunlar, onu üsttenci öğretmen davranışından kollar. Her şeyden önce şiir yazdığının farkındadır çünkü. Farkında olduğu için de estetik yörüngeden sapmaz. Şiirinin temel dinamiklerini entelektüel çokbilmişliklere fedâ etmez:

“kuytu bir ateştir düşen karanlık

ve hatasız

ve külü senden yâr

ektiğimiz binlerce dünden beni toplayan

zindan seslerini çoğaltıyor

toprak

kaç bedenden, say”

(Ölüm Karası şiirinden)

Her fırsatta sağlam bir poetikaya yaslanır. Toplumun iyi gitmeyen yönlerini işâretlerken, poetik düzeyini korumasını bilir. Onun da bir politik görüşü mutlaka var. Burada da poetikasını politikaya yedirmez.

İşte örneği:

“sisli dudaklarında delişmen ateşler yanan insan

asılsız bir ihbardan

ibaret gülüşün

sır saklayan çamurdan

aynadan ve taştan

mavi

çocuktan daha hürsün

senden habersiz ölmüşsen”

(Düş Görümlüğü şiirinden)

Turan; kimi doktriner toplumcu- gerçekçilerin aksine, gerçeklikleri gözümüze sokarcasına yazmaz. Anıştırır. Sezdirmekle yetinir. Îmâ eder. Buncası yeterlidir. Şiir, daha fazlasını kaldıramaz. Kaldırmaya yeltenirse, şiirsellik güme gider. Sloganlaşır. Yüksek desibelli sesler arasında göçer. Aşağıdaki beş dizede Turan’ın bu titiz, özenli yaklaşımını apaçık görebilmek mümkün:

“Gizli bir süs bırakmış takvimde

Işıldayan toz tanesi gece

Dünyanın

dibinde bozukluk

Coğrafyadan kime ne

Bellidir öykümüz bu –sus”

(İmleyin Düşlerimizi şiirinden)

Turan’ın bu güzelim yaklaşımı, sâhiden tüm şiirsel birikiminde mevcut. Buna ilişkin savımızı perçinlemek için bir örneklem daha getirelim:

“büyürüz yeniden bittiğimiz yerden haklısın

insan yapar düşüp yanmak

insanı

kalbimin içine bak harman yeri”

(Güznâme şiirinden)

Turan’ın Güznâme şiirini okurken, Suut Kemal Yetkin’in şu sözlerini düşündüm: “Şair adını hak etmiş tek bir sanatçı gösterilemez ki bir dâvayı savunmak, bir düşünceyi yaymak, bir sorunu doğrulamak için şiir yazmış olsun. Böyle bir şairin varlığına inanmadığım gibi gerçek şiirden tat alan tek kişinin böyle şiirleri okuyacağına da inanmıyorum.” (Yokuşa Doğru kitabından). Şairimiz de Suut Kemal Yetkin gibi bir tavır alıyor, şiire durduğunda. Telkinden, tebliğden ısrarla kaçınıyor. Telkinciliğin, tebliğciliğin şiirin damarlarını kurutacağını düşünüyor besbelli. İyi de ediyor. Bu tutumu, onun inandığı değerleri, bağlandığı ideleri, şiir eko-sistemi içinde vermesinin önünü açıyor doğal olarak.

İmgesiz Fısıltılar şiiri, destansı bir havayla başlar. Buradan onun, istediğinde, görece uzun soluklu şiirlere kavuşabilmekte hiç de zorlanmadığını çıkarabiliriz:

“sokaklar

sesinizi biraz kısmak isterim

dillendiği zaman kırkikindi

kaldırımlar daha güzel kokar bilirim

biraz da

demlikte olgunlaşan

çayın neşesiyle

camlara sırnaşan serinliğe uymak niyetim

uyumak

kösnül dağların tenine ıslak ıslak

yamasın saçlarımı rüzgar”

Mim şiirinden aşağıdaki kesiti, şairimizin dize istifçiliğindeki mahâretini göstermesi bakımından önemli buluyorum. Dizelerin eklem yerlerindeki tutamaklar öylesine sağlam ki; şiir, kınlı-kılıçlı sert sözcükler içermesine karşın milim tökezlemiyor. Su gibi akıp gidiyor:

“kınına sığmıyor kılıçlar

vurmuyor da boynumu üstelik

hoş gelenim

uzun değilken kavuşmaya yollar

bir cemreden düşmek vardı ya ellerine

yeni yakılmış türküydü dillerin

taşlar okunuyor yüzünden neden

tarihlere dokunup”

Muamma, Sıralı Sarı, Yapraklı Takvim ve Bulmaca başlıklı çalışmalarsa, kayda değer şiirler değil. Hiçbir özgünlükleri yok. Bir anda çırpıştırılmış ve öylece de bırakılmış sanki. Bir daha da üzerinde çalışılmamış izlenimi bırakıyorlar okuyanda. Dizeler birbirinin önünü kapatıyor. İtelemeden gidemiyorlar. Nasıl demeli? Bir tıknefeslik var sanki. Kimbilir, böyle demekle umarım ben yanılıyorumdur.

Jean Paul Sartre, Edebiyat Nedir? başlıklı kitabında şöyle diyor: "İnsan bâzı şeyler söylemeyi seçtiği için değil, onları belli bir biçimde söylemeyi seçtiği için yazardır." Necla Kezban Turan, edebiyatta altın orta değerindeki bu ilkeyi, yukarıda andığım dört şiirine hiç uygulamamış maalesef. Bunlardan birine, Bulmaca şiirinin tamamına bakalım bir fasıl:

"avuçlarının içini kanatan

bu acı bulaşıcı

senden bana ve sonra

toprağa

sonuçta çiçek oluruz hepimiz

şarkı söylüyorum

kara tahtalar

önünde elimde silgi

ama silinmiyor kalanlar aklımda

avunmam bundan

yukarıdan aşağıya dört harfli

’şiir’

bütün şairler içmiştir

biliyorum

kutsal şerbeti

tutalım kendi elimizden

geç olmadan"

Görüyorsunuz: Biçim, almış başını gitmiş en ıraklara. Ortada bir tek "söyleyeyim de ne olursa olsun" çeşidinden bir hava kalmış. Sarıp sarmalamıyor insanı. Bir iğretilik, bir hamlık... Olsun, 16 farklı emekten dördü zayıf düşmüş, çok mu? Bu istatistik, Necla Kezban Turan’ın şiirsel yürüyüşünü kesinlikle önemsememizi gerektiriyor.

Donanımlı sanat-edebiyat dergilerinde ellerini kollarını sallaya sallaya yayımlanabilecek, onun ötesinde kitaplaşmayı hak edecek denli saygın uğraşılar toplamıdır, sözünü ettiğim. Az şey midir?

Bünyamin Durali
İstanbul Üniversitesi-Edebiyat Fakültesi, Felsefe-Mantık
.