Agıt

• 19 Şubat 2019 Salı 20:34:55

EĞİTİM-ÖĞRETİMDE HALK EDEBİYATI VE ÖNEMİ
Tarih:19.02.2019
DERLEYEN:YAKUP ONAT
ÖNSÖZ:
Eğitim-öğretim bütün bir milleti ve kültürünü içerenbir olgudur
Eğitimde hem öğretim hem de istendik davranış değişikliği esastır.Eğitim,öğrenci,öğretmen,veli bağlamında değerlendirilmesi gerekli bir olgu, hatta zorunluluktur. Eiğitimde halk kültürünün (bir atasözü, deyim, mani, bilmecenin) dilin gücü ve etkisi bakımından ne kadar önemli olduğu aşikar.
GİRİŞ:
Halk edebiyatı, Türk kültürünü, geleneğini kuşaktan kuşağa aktaran yazılı ve sözlü geleneklerin tümüdür.Bu çalışmayı derslerle bağlantılı olduğu için öğrenciler ile yaptım. Çalışmaya 5,6,7,8.sınıflardan öğrenciler de katıldılar. Çok sık duyduğumuz bir deyim, bir atasözü de var. İlk defa duyacağımız veya sık karşılaşmadığımız bir bilmece, bir ağıt da mevcuttur. Misal olarak ağıtı ele alırsak, veli ziyaretinde öğrencinin ninesine"mani veya türkü bilip bilmediğini sorduğumda" çeşitli sebeplerle kendi köyünden göç etmek zorunda kalan bir tanıdığı için yaktığı ağıtı paylaştı . Eğitimde iyi örnekler sunmak gayretiyle çalışmayı analiz ettim.
Malatya-Elbistan arasında bir köyde geçmiş olan vakadır ağıt.

AĞIT

" Hepeler gönlüm hepeler
Yağmur yağar,kar sepeler
Mezarını yol üstüne kurmuşlar
Daha korkuyorum düşman depeler.
X X X
Yağmur yağdı,ben ıslandım.
Demir kapıya yaslandım
Herkes babası evine gider,
Vallaha ben havaslandım."

X X X
"Kapımızın önü pınar
Suyu döne döne akar.
Anan yalnızlıktan ağlar.
Anan da boyuna gurban."

ATASÖZÜ ÖRNEĞİ
"Öküzün iri olsun çüte de gitmesin."
"Söz bilenin, kılıç kuşananın."
"Su çukurunu bulur."
"Kişi kendi izzetini kendi arttırır."
"Emeksiz yemek olmaz."
"Kendi gelen atın dişine bakılmaz. "
"Az söyle, öz söyle;iki söyle bir dinle. "
"Allah deldiği boğazı aç bırakmaz."
" Dilim, başıma geçirir kilim. "
" Büyük dağın büyük rüzgarı olur. "
"Kötü komşu insanı eşya sahibi yapar."
"Gız anadan öğrenir sofra dizmeyi, oğlan babadan öğrenir meclis gezmeyi."
Goz olur da,govuksuz olmaz.
"Bir ağacın dibinde bin koyun yatar."
"Akıllı sözünü akılsıza söyletir."
"Yılanın sevmediği ot deliğinin ağzında biter."
"Boş çuval dik durmaz."
"El, eli yıkar, el de yüzü yıkar. "
"Dost dostun aynası(dır)"
"İşten artar, dişten artmaz."
"Çocuğa yumuş buyur, ardından sen git." "Çocuktan al haberi."
"Altın kapının ağaç kapıya işi düşer."
"Ark altından bostanlık bağışlar. "
"Erkek sel, avrat göl(dür)" Kaynak:Hatice Önat, Elbistan, İğde

Bilmece Örneği:
" Küçücük fıçıcık
İçi dolu turşucuk" cevap:limon
"Altı tahta, üstü tahta
İçinde var bir kara fatma." Cevap:kaplumbağa

"Üstü çayır biçilir
Altı çeşme içilir." Cevap:koyun

"Küçük küçük çörek ettim
Babam evine görmeye gittim." Cevap:yıldız
"Yağ gibi akar, yüreğimi yakar. "
Cevap:yılan
"İki kanat, bir demet." Cevap:kiraz
Kaynak kişi:Hürü K...
Kaynak öğrenci:Ebrar Ç...
Mani Örneği:
"Ufaktır kara üzüm.
Dokunur sana gözüm.
Sen bu ilden gideli,
Kan ağlar iki gözüm."
KAYNAK KİŞİ:Burcu H..
KAyNAK KİŞİ: Serhat Doğan

Tekerleme örneği:
İlkbaharda yağmur yağmadığı zamanlarda aile büyükleri çocuklara bez bebek verir. Çocuklar da o bez bebekle :Çomçalı gelin çom ister yağdan bulgurdan ister vb. tekerleme söyleyerek" saya"toplardı. Toplananlarla bir evde kıyma yoğurulur topluca yenilip yağmur duası edilirdi. Yağ yağmur teknelerde çamur... diyerekten yine tekerlemeler söylenirdi.
Yine çocuklar oyun oybarken"el el epenek elden çıkan topanak topanağın yarısı bit birenin karısı çek şunu şurdan çıkart", şeklinde tekerleme söylerler.
Yağmur Duası
Sığır güden kimseler yağmur yağması için sığırları ile mezarlık etrafında dolaşırlar idi.
Sığır çobanına "değneğini suya değdir de yağmur yağsın" diye tambihlenir.
Bazı kişilere teknede yıkanması önerilir. Köyde Hösük amca lakaplı Duran Havan’a bu ritüeller yaptırıldığı aktarılır.
Yine aynı amaçla günahsız, saf temiz olduğuna inanılan bir kişi "dua okuyarak mezar etrafında döner, yağmur duası eder."
Kaynak:Hatice Önat

Sonuç olarak Anadolu insanı duygu, düşünce, isteklerini, sevgisini, hasretini kimi zaman türkü ile, kimi zaman ağıt ile, kimi zaman mani biçiminde, kimi zaman kiliminde bir nakış biçiminde dile getirmiştir. Çocuk ilk olarak ebeyvnlerden öğrenir anadilini ve kendini geliştirir. Eğitimcilerden de sistemli olarak kendi dilinin inceliklerini, güzelliklerini fark eder.
Barış ve kardeşlik, güzel Türkçem baki kalsın.
Olursa bir şikayet...