09-2019-ard.öyk. atabekler ve kumanikus kodeks

• 3 Şubat 2019 Pazar 21:08:14

Kaan Gündoğdu’nun,
facebook’ta paylaştığı:

"Posof Merkez Camii Hazîresi’ndeki 1771 tarihli Atabekzâde Zübeyde Hanım’a ait mezar taşı...

1268 yılında Gürcü Krallığına karşı bağımsızlık kazanarak Ahıska, Posof, Ardahan, Oltu, Artvin, Kars, Anı ve Ardanuç çevrelerine yüzyıllarca hâkim olan Posoflu Kıpçak Atabekleri ailesinden Hotin Muhafızı Hasan Paşa’nın kızı Zübeyde Hanım’ın Posof Merkez Camii Hazîresi’ndeki kabri, hazîredeki en eski tarihli mezar taşıdır.

Zübeyde Hanım, Ahıska’daki ünlü Ahmediye Camisi ve Medresesini yaptıran, vezirlik ve beylerbeyliği yapmış Hacı Ahmet Paşa’nın torunu, 1761-1764 yılları arasında Çıldır beylerbeyliği görevinde bulunmuş, sonrasında sırasıyla Gürcistan seraskerliği, Köstendil ve Selanik valilikleri ile Özi muhafızlığı yapmış, Hotin muhafızı iken Ruslara karşı yapılan savunmada şehit düşmüş Hasan Paşa’nın kızıdır. Zübeyde Hanım’ın kardeşi İshak Paşa ise Ağrı’nın Doğubeyazıt ilçesinde yer alan meşhur sarayın yapımını tamamlayan ve adını veren Osmanlı paşasıdır."
kıpçakların... ilk bahsini rahmetli kirzioğlundan işitmiştim... kıpçak-kuman diyerekten.
ben kendilerine karapaklar’ın kim olduklarını sormuştum.
kısa zamanda; ayaküstü darlıkta... kıpçak-kumandır. diyerek kestirip atmıştı.
ben bu yargıyı senelerdir kafamda mütaala ederim.
ahıska- borçalı ahalisinde ve çıldır’da model olarak karşılığı cismen varlığını gördüğümü söyleyebilirim.
çıldır’da:
" geliyerim"
" gelerem"
söyleyenleri birge toponomide gördüğüm de bunu rahmetlinin kıpçak-kuman imlecine yordum.
yalnız bir veri mehazım daha oldu zamanla.
kumanicus kodeks sözlüğünü de okudum.
kumanların sarı saçlı... kumral... uzun boylu oldukları antropomorfik çoklarını görmüştüm.
almanların macarlardan "melting" olmuş tipleri günter grass yosunlularında kıpçak protipini firaz görürüz.
bu avrupa safhası ayrı bir inceleme konusudur.
kıpçakların ve onların varisleri atabeklerin kura- çoruh havzasında uygarlıkları, ben de; rahmetli server atabek’in rahmetli deli halit paşa ile yoldaşlığı ve onun son prens oluşuyla ahıska’yı almaları ve ardından terk etmeleri... imgesel bir simgedir!
bu kısa bir fasılayla gözüme, usuma gelir..
gürcülere yardıma gelip kıpçak çöllerine dönmemiş türkler... kafkasya’ya yerleşmişler!
hristiyanlık inancına sonra osmanlı ile islam’a inam getirmişler.
selçuklu, ilhanlı, osmanlı ve türkiye cumhuriyetiyle tarih serüvenlerine devam eden türkler.
atabekler: kıpçak-kumanlar.
kumanikus kodeks denilen şey bir sözlüktür.
hristiyanlar türkler için hazırlamışlar, incili anlamak gayesiyle.
hz. isa’nın bethlahem’e girerken tasviri çizilmiş böyle bir sayfa vardı.
"beyimiz geliyer!"
resmin altına yazılmıştı.
ardahan’da ben bu ses ve kelimeleri çok duydum.
ve anlamakla bir yargıya varmam: onların atabek mirası olduğunu bilmemle son buldu.
uzun zaman evveldir okuduğum; kumanicus’u.
benlükçülük... bu kelime vardı.
çoklukla kıpçak telaffuzu ile verilmiş kelimelerdi bunlar.
ardahan’da işleyen kelimeler atabek türkçesi olarak çok olduğuna kanaat getirmiştim.
şimdi okumam lazım ki yeniden söyleyebileyim eski düşündüklerimi.
o yüzden kaan’ın paylaşımını gördüğümde bir atabek- kıpçak prensi dedim... ve birşey yazmak mecburiyeti doğdu içimde.
zaman acımasız... affetmiyor:
"ha bugün, ha yarın yazarımcılığı!"

yalçıner yılmaz
03-02-2019
çanakkale