Hayyam’a göre, gerçek olan, yaşanandır; dünyanın ötesinde ikinci bir dünya yoktur; insan yaşadığı sürece gerçektir; en şaşmaz ölçü, iman değil, akıl ve sağduyudur; insan, aklıyla vardır; dolayısıyla da en iyi ölçü, en şaşmaz kılavuz, akıldır ve gerçeğe ancak akıl yoluyla varılabilir.

Hayyam’ın şiirinde çağının haksızlıkları, madrabazlıkları ve saçmalıkları ince, alaycı bir dille yerilir. Dörtlüklerinin konusu aşk, şarap, dünya, insan hayatı, yaşama sevinci, içinde bulunduğumuz geçici dünyanın tadını çıkarma gibi insanla sıkı bağlantılı olan gerçek eylem ve davranışlardır.

İşte dörtlüklerinden bir kaç seçme:

Yaşamanın sırlarını bileydin
Ölümün sırlarını da çözerdin;
Bugün aklın var, bir şey bildiğin yok:
Yarın, akılsız, neyi bileceksin ?
........

Bilgenin yüreğinde her dilek,
Anka kuşu gibi gizli gerek
Damla nasıl inci olur denizde:
Sedefler içinde gizlenerek.
..........

Felek ne cömert aşağılık insanlara !
Han hamam, dolap değirmen, hep onlara.
Kendini satmayan adama ekmek yok:
Sen gel de yuf çekme böylesi dünyaya !
..........

Beni özene bezene yaratan kim ? Sen !
Ne yapacağımı da yazmışsın önceden.
Demek günah işleten de sensin bana:
Öyleyse nedir o cennet cehennem ?
..........

Ferman sende, ama güzel yaşamak bizde;
Senden ayığız bu sarhoş halimizde.
Sen insan kanı içersin, viz üzüm kanı:
İnsaf ve Sultanım, kötülük hangimizde ?
..........

Camiye gittim, ama Allah bilir niye ?
Ne namaz kılmaya, ne dua etmeye.
Eskiden bir kilim aşırmıştım camiden:
O eskidi gittim yenisini yürütmeye.
........

Girme şu alçakların hizmetine:
Konma sinek gibi pislik üstüne.
İki günde bir somun ye, ne olur !
Yüreğinin kanını iç de boyun eğme.
..........

Biz gerçekten bir kukla sahnesindeyiz:
Kuklacı Felek Usta, kuklalar da biz.
Oyuna çıkıyoruz birer ikişer;
Bitti mi oyun, sandıktayız hepimiz.
...........

Niceleri geldi, neler istediler;
Sonunda dünyayı bırakıp gittiler;
Sen hiç gitmeyecek gibisin, değil mi ?
O gidenler de hep senin gibiydiler.
.........

Putların, Kabenin istediği: Kölelik;
Çanların, ezanların dilediği: Kölelik;
Mihraptı, kiliseydi, tesbihti, salipti:
Nedir hepsinin özlediği ? Kölelik.
.........

Rindlerin yolunda kendini unut;
Namazın, orucun kökünü kurut;
Öğütlerin iyisini Hayyam’dan işit:
Şarap iç, yol kesme, yoksulları tut.
.......

’Irmaklarından şaraplar akacak’ diyorsun,
Cennet-i ala meyhane midir ?
’Her mümine iki huri’ diyorsun,
Cennet-i ala kerhane midir