BİRİKTİRMELİ(BARAJ) VE BİRİKTİRMESİZ (NEHİR) TİP HES NEDİR?

• 16 Ocak 2018 Salı 01:41:49

Bir miktar yükseklik kazandırılmış akışkanın(Suyun) potansiyel enerjisine hidrolik enerji denir. Akışkanın bu potansiyel enerjinden faydalanılarak elde edilen elektrik enerjisine de hidroelektrik enerjisi denir. Bu dönüşümü yapan tesislere de hidroelektrik santral denir.

Hidroelektrik Santralleri depolamalı(Baraj tipi) ve depolamasız(Nehir tipi) olmak üzere iki çeşidi vardır. Yöntemleri farklı olan bu santrallerin doğurduğu sonuçlarda farklıdır.

A- BİRİKTİRMELİ- DEPOLAMALI- BARAJ TİPİ HES

Barajlarda doğal yoldan veya suni bir şekilde belirli bir yüksekliğe çıkarılan su, kendinden daha alçaktaki türbinlere aktarılır. Türbin çarklarına çok süratli ve şiddetli bir biçimde çarpan su türbin milini döndürür. Bu hareketin sağlanması ile jeneratör çalışır ve elektrik enerjisine dönüşür.

Faydaları

1-İçme suyu deposu görevi görür.
2-Tarım alanlarının her yıl kullanılabilme olanağı artar. İklime olan bağımlılığı azaltır.
3-Tarımsal üretimde sürekliliği sağlar. Yıldan yıla görülen dalgalanmaları azaltır.
4-Birim alandan alınan tarım ürünlerinin üretim miktarını artırır.
5-Sebze, meyve ve endüstri bitkilerinin yetiştirildiği alanları artırır.
6-Tarım ürünü çeşitliliğini artırır.
7-Yaz mevsimin uzun sürdüğü yerlerde, tarım alanlarından yılda birden fazla ürün alabilme potansiyelini artırır.
8- Uzun dönemde, iklim şartlarının yumuşamasına neden olur.
10-Yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Karbon salınımı yapmaz.
11- Doğada da kunduzların uyguladığı bu yöntemde suyun bulunduğu bölgede daha fazla dolanımına neden olur. Bu yönüyle çevresine hayat verir. Yeni yeraltı su kaynağı oluşturur ve yakın çevrede yeni su kaynakları oluşumunu sağlar. Daha önce kurumuş su kaynaklarını aktif hale gelmesine neden olabilir.

Zararları

1-Tahıl tarımın yapıldığı alanlar daralır.
2- Birçok balık ve omurgasız canlı türü normal davranışı gereği, hayatlarının belirli dönemlerinde nehir boyunca uzun ya da kısa mesafeli göçler gerçekleştirir. Nehirlerdeki göçlerin en yaşamsal olanı, balıkların yumurtlama göçünü engellemesidir.
3-Gerekli zemin etüdü, fizibilite çalışması yapılmadığın da sızdırmayla yeni yeraltı sularını oluşturur. Geçirimli toprakta meydana gelen akım olaylarından dolayı bazı bölgelerde sokaklardan su çıkması gibi olaylar görülmüştür. Buda yapıların temeline ve yapısına zarar verecektir.
4-Şiddetli yağış ve doğal felaketlerde ani taşkın riski, gücü ve etkilenecek alan artarır.
5- AĞACIN KESİLMESİNE VE SU ALTINDA KALMASINA NEDEN OLMAKTADIR.

Biriktirmeli hidroelektrik santralleri suya olan ihtiyacın gitgide artığı günümüzde sürdürülebilir tarım ve içilebilir su kaynakları gibi konularda hayati öneme sahiptir. Baraj tipi HES projeleri kunduzların binlerce yıldır yaptığı sistemlerine çok benzemektedir. Bu yönüyle doğada da bir türü olan sistem bir çok yönüyle çevrecidir. Biriktirmesiz tip ya da Nehir tipi HES projelerinin sonuçları daha ağırdır ve çevreci olmadığı açıkça da kısa vadede görülmektedir.

B- BİRİKTİRMESİZ-DEPOLAMASIZ- NEHİR TİPİ HES

Dere yatağından alındıktan sonra, düşü sağlanabilecek uzaklıkta, belli bir kottan düşürülerek suyun türbinleri döndermesi ile hidroelekrik elde etme yöntemidir. Diğer yönteme göre suyu kullanımı ve yönetimi farklı olan bu yöntem doğal yaşamdan suyu izole etmesiyle bu yöntem doğal yaşama zarar vermektedir.

FAYDALARI

1-Yenilenebilir bir enerji kaynağıdır. Karbon salınımı yapmaz.
2-Eğimli arazilerde kolay ve yüksek enerji elde edinilebilecek bir yöntemdir.

ZARARLARI

1- Ekosistemin vazgeçilmez bir parçası olan nehirler doğduğu yerden döküldüğü yere kadar etrafındaki insanlar ve bütün canlılara yaşam ve beslenme olanağı sunar. Yüzey sularının kurumasına, etrafındaki canlı türlerinden kimisinin ölmesine kimisinin de zarar görmesine sebep olurlar. YATAĞI DEĞİŞTİRİLEN SU KAYNAĞI BORULARDAN AKILARAK SUYUN HAYAT VERDİĞİ ALANDAKİ YERLEŞİMLERİ VE DOĞAL YAŞAMI TEHDİT EDER!
2- Yeraltı sularının da çekilmesine neden olur ve topraktaki su ve nemin azalmasıyla tarımı olumsuz etkiler. Karadeniz’de bir biri ardına sıralanan bu tip hidroelektirik santralleri bölgedeki turizmi de olumsuz etkileyecek, suyun ve doğal kaynakların ticarileşmesine neden olacaktır. Evimizin önünden akan suya başkalarının sahip çıkmasını, onu istediği gibi kullanmasını, suyun ticarileştirilmesi bu projelerin olumsuz yönleri arasındadır. Sulama amacıyla kullanılan dere sularından bu amaçla faydalanma imkânının sınırlandırılmasının veya tamamen ortadan kalkmasının, yöredeki tarımsal üretime olumsuz etkileri olacaktır.
3-Suyun doğal yatağındaki akışı sırasındaki köpürme faaliyetleriyle edindiği sudaki çözünmüş oksijenin azalmasına neden olacaktır. Aynı sistem sıcaklığın artmasına da neden olacaktır. Azalan oksijen ve artan sıcaklık bazı balık türlerinin olumsuz etkilenmesine neden olacaktır.
4-Beslediği yeraltı suları nehir yakınındaki ormanları ve yaşamı destekler. HES işletimleri dolaylı olarak sel baskını riskini artırır. Zarar verdiği bitki örtüsü ile de heyelan riskini artırır.
5- Doğal ekosistemin sürdürülebilmesi için makro ve mikro besinler kadar gerekli olan böcekler, solucanlar, bakteriler, mantarlar ve mikroorganizmalar da topraktaki faunanın temel unsurları arasında bulunurlar. Bu toprak canlıları atmosfer azotunu sabitleyen, topraktaki organik maddelerin parçalanmasını sağlayan, bitki hastalıklarını ve topraktaki patojenleri baskılayan, organik besinlerin bitkilerce kolayca özümlenebilmesine yardım eden, pestisitlerin toksik etkilerini yok eden, bitki gelişimini teşvik eden vitamin, hormon ve enzim gibi biyoaktif maddeler üreten, ayrıca toprağın nem-sıcaklık-havalanma dengesini sağlayan toprağın değişim ve gelişiminde aktif rol oynarlar. İşte toprak altında yaşayan bu canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için de kaliteli ve yeterli suya ihtiyaçları vardır.
6-Şirketlerin bırakmakla yükümlü olduğu akarsu yatağındaki can suyu ölçütü %10’dur suyla doğrudan bağlantılı olan bütün bu flora ve faunanın yaşamını tehdit edecektir. Bu da ihaleci şirketlere ucu açık ve geniş hak ve yetkiler doğuracaktır.
7-BİRİKTİRMESİZ TİP HESLER DE BİRİKTİRMELİ TİPTE OLDUĞU GİBİ BİNLERCE AĞACIN KESİLMESİNE NEDEN OLMAKTADIR. Özellikle derenin bir yerden başka bir yere akıtılması için kanalların yapılması esnasında ormanların tahrip edilmesi riski bulunmaktadır.
8- Ovalara ve deltalara yeterli su gitmez, sadece can suyu salınan ovalar ve deltalara karşı deniz, üstünlüğü ele geçirir böylece yer altı suları tuzlanır. Verimli ova araziler olumsuz etkilenecektir.
9-.Sismik hareketlerde ve erezyon, sel gibi doğa olaylarında olası bir artış söz konusu.
Görüldüğü üzere bir HES projesinin olumlu sonuçları ağır basmaktayken diğeri ÇEVRE FELAKETLERİNE neden olmaktadır.

SONUÇ OLARAK HALK DİLİNDEKİ BARAJ VE HES FARKI

1. Baraj yapılarında akarsuyun önü bir “baraj” yapısı ile kapatılarak, barajın gerisinde bir göl oluşturulur. HES’lerin ise barajlarda olduğu gibi biriktirmeli yapıları yoktur. Bu özellikleriyle “baraj” olarak bilinen depolamalı yapılardan ayrılırlar.

2. Barajlar, elektrik üretiminin yanısıra, sulama suyu depolama, içme suyu temini ve taşkından korunma gibi başka amaçlar için de inşaa edilebilir. Yani bir baraj hiç elektrik üretimi amacı taşımadığı gibi, bazı barajlar hem elektrik üretimi, hem de sulama suyu temini gibi farklı hizmetler verebilir. HES’ler ise sadece elektrik üretimi için yapılırlar.

3. Barajlarda akış hızı yani debi düzenlemesi yapmak mümkündür. Bu nedenle, yağışsız ve kurak sezonda dahi elektrik üretimi söz konusudur. HES’lerde ise debi düzenlemesi olmaz, santralin üreteceği elektrik enerjisi mevsimlere göre farklılık gösterir. Yağışın ve nehir akışının yoğun olduğu zamanlarda elektrik üretimi artarken, kurak mevsimlerde bir HES bazen hiç elektrik üretmeyebilir.

DÜNYA’DA VE TÜRKİYE’DE HES

Dünyadaki elektrik ihtiyacı bir bölümü yaklaşık %19’luk bölümü HES’lerde üretilen hidroelektrik enerjisi ile karşılanmaktadır. Hidroelektrik enerjisi yenilenebilir enerji’nin de %69’luk büyük bir kısmını da karşılamaktadır.

Türkiye’de 150’den fazla hidroelektrik santrali çalışmaktadır ve ülkemizin yaklaşık %18,5’lik elektrik üretimi bu santrallerden sağlanmaktadır. Buda hemen hemen hemen kayıp kaçak oranına tekabül etmektedir.
Ülkemizde çok sayıda sulama ve suyu depolama amacıyla baraj inşa edilmiştir. Suyun bir alternatifi olmadığı için suya olan ihtiyaç her zaman devam edecekti. Bu yüzden suyu depolamak, dikkatli kullanmak, israftan kaçınmak ZORUNDAYIZ. Enerji için ne yapılmalı, dünya ne yapıyor. Tüm gelişmiş ülkeler yenilenebilir enerji kaynakları üzerine yoğunlaşmış durumda. Son beş yılda Almanya 15 NÜKLEER SANTRAL KAPATIRKEN biz yeni nükleer santral kurma çabasındayız. Gelişmiş ülkeler doğal zenginliklerini koruyup, turizme açarken bizim projelerimiz çevreye ve doğaya zarar veriyor. Ya bu treni kaçıracağız ya da çağın gereklerini görüp ona göre davranacağız...

HAZIRLAYAN: BURHAN SEVİMLİGİL
Kaynaklar;
alakirnehri.blogspot.com.tr/
awsassets.wwftr.panda.org/downloads/10_soruda_hidroelektrik_santraller_web.pdf
emlakkulisi.com/turkiyenin-kuzeyindeki-heslerin-sayisi-4-kat-artacak/201207
www.wwf.org.tr – Vikipedi
EİS(Effective İnstructing System) yayınları