Aşiret Mektepleri ve Köy Enstitüleri üzerine.

• 23 Eylül 2016 Cuma 17:34:40

1970 ’li yıllar benim gençliğimdi.
4 yıl ilkokul öğretmenliğinden sonra girdiğim "pedagoji bölümünde" en sevdiğim derslerden ikisi de "eğitim tarihi "ile "mukayeseli eğitim" di.
Okumak,öğrenmek ve bildiklerimi paylaşmak sevdiğim uğraşlardı,halen de öyle!
Bugün bir "mukayeseli" eğitim okuması yapmak istiyorum.
Bunlar da iki eğitim-öğretim kurumu:Biri Abdülhamid’in açtığı "Aşiret mektepleri" diğeri de 1940’ ta açılan "Köy Enstitüleri".
Farklı zamanlarda ve rejimlerde de olsa bu iki kurum arasında benzerlikler bulmak mümkün.
İlki "ömürleri".
Aşiret Mektepleri,önce Arap şeyhlerinin çocukları için 1886’da fiilen "açılan"okullar olup,resmen de 1892 ’de faaliyete geçiyor İstanbul’da.Sonra da 1906 veya 1907’lerde sebepsiz olarak "kapanıyor".
Ömürleri 14 yıl kadar.
Köy Enstitüleri de 1940’ ta açılıp,1954 yılından öğretmen okullarıyla birleştirip,tarih oluyorlar.
Tam 14 yıl.
Ne kadar aynı değil mi?
Şimdi biraz yakından bakıp,mercek altına alalım bu iki kurumu:
Aşiret Mektepleri,Osmanlı’nın son dönemlerine denk gelip,farklı etnik yapıları "imparatorluk"içinde tutmak ve gelişecek "milliyetçi akımlara "bir tür set çekmek için açılmıştı.Önce Arap şeyhlerinin çocukları alınmış,sonra gelen istek üzerine Kürt ve Arnavut aşiretlerinin çocuklarına da yer verilmişti.
Sayıları azdı ama iddiası "bir arada" tutmak için değer vermek amacındaydı Arap’a,Kürt’e ve Arnavut’a...
Lakin işler istendiği gibi gitmedi.
Çünkü 1900’lerin başları aynı zamanda "imparatorlukların" tarih sahnesinden çekilme süreciydi.
1917 ’deki "devrimle" Çarlık Rusya’sı tarih sahnesinden çekilmiş,Avusturya-Macaristan İmparatorluğu da Mondros mütarekesinin ertesi günü "parçalanmştı".31 Ekim 1918 ’de.
Köy Enstitüleri de "köylüyü" köyde tutup,bir tür "edilgen" toplum yaratma amacındaydı esasında.Ki o yıllarda nüfusun yüzde 76’dan fazlası köyde yaşamaktaydı.
Bu da oldukça geniş bir potansiyel demekti.
Ama tarih böyle akmıyordu ki.
1923 ’te şehirli nüfus yüzde 24.2 idi.1950 ’ye gelindiğinde yüzde 25 kadar oluvermişti.Yüzde birden az bir artış söz konusuydu.
Ve köylülerin gözü "şehir" yolundaydı."
Bu arada DP epeyce hatasına rağmen on yıllık iktidarı "döneminde" köyde yaşayanların sayısını "azaltmış";1960 ’a gelindiğinde şehirli nüfus yüzde 31.9 olmuştu.Neredeyse 7 puan...
27 yılda bir puanlık artış,on yılda yedi puanlık artış farklı "sosyolojik" realite demektir.
Bunu görmeden Köy Enstitülerini anlamak /anlamlandırmak eksiktir.Hele hele Köy Enstitülerini "kuranlar" devrimciler,kapatanlar ise "gericilerdir" sözü /değerlendirmesi "tarihe takla attırmaktır."
Mesela 1947 ’deki Truman Doktrinini iyi bilmek ve okumak gerek.Marshall Yardımı sonraki.
Üç isteği vardı ABD yönetiminin 100 milyon dolar "yardım" için.Ve imzalanan anlaşmanın bir maddesi de Köy Enstitülerinin "kapatılması" idi.
Bu arada 1944 ’de açılan Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü 1947 ’de hemen kapatılmıştı.Neden acaba?
Ayrıca Köy Enstitülerinin programları 1946 ’da tamamen değiştirilmiş;bana göre "bitmişti" bu uygulama,"DP"ye de 1954 yılında "cenazeyi" kaldırmak düşmüştü.
Kısaca hem Aşiret Mektepleri hem de Köy Enstitüleri "özgün" birer örnektirler.
Biri tarihin akışına ters düştüğünden,biri de sosyoloji bilimine "aykırı" olduğundan tarih sahnesinden çekilmişlerdir.
Bugün gelişmiş olmanın ölçülerinden biri de köyde yaşayan nüfustur.Ortalama yüzde 5 civarındadır bu oran genel nüfusa ama 40 yıllarda yüzde 75-76 idi bizde.Bugün Almanya’da köylü nüfus yüzde bir,ABD’de ise yüzde 3 civarındadır.(Demek ki bizde göç biraz daha devam edecek !)
Köylüyü köyde tutmak bilime aykırıydı ve aynen süreç de kendi mecrasında işledi/aktı.
Her iki kurumun da bütün iyi niyetlere rağmen "tutmamasını" ya da "tutunamamasını" böyle okumaktayım yıllardır.
Belki size de bir farklı "pencere" açar.
Belki...
Yoksa "ideolojik" gözlükle/gözlerle göreceğimiz bir yer yoktur!
Ha ola ki bu iki "kurum" kıyaslanmaz diyenler de çıkabilir.Bu da bir görüştür sonuçta.Onlara da şunu söylemek isterim:
Bugün adı Milli Eğitim Bakanlığı olan kurumun,ilk defa 17 Mart 1857 ’de Maarif Nezareti olarak kurulduğunu bilelim yeter derim /demek isterim.