-AD KOYARKEN ANLAMINA VARMAK-

• 23 Mayıs 2016 Pazartesi 17:58:01

Dünya’ya gelecek bir yavruya, bebeğe konulacak ismin ehemmiyeti üzerinde her daim durulur. İnsanlar isimleriyle birlikte büyür denir ya hep, kuşkusuz doğru bir yargıdır. "Çocuğa güzel bir isim koymak evladın ana-baba üzerindeki haklarındandır." Hadis’i Şerifi akla gelebilir.

Bazı isim çocuklukla, kimi isim gençlikle, kimisi de daha ileri yetişkin devreyle bütünleşebilir. Bakıyorsunuz çocuk ismine tepki duyuyor. Oysa ileriye doğru taşıması çok daha güzel de olabilir. Sözgelimi Melahat ismi aklıma geliyor. Bu isme günümüzde ki bir kız çocuğu tepki duyabilir. Oysa güzellik, yüz güzelliği gibi manaları bulunmaktadır. Diğer yandan yetişkin çağlarla beraber; Melahat hanım şeklinde hitap edildiğinde aynı kişi isminin hazzına da varabilir. Kızımız hep çocuk kalmayacak ya. Vaktiyle küçümsediği bir isim, çalışma ve evlilik hayatı boyunca tam oturacaktır. Yanına gelen hanım vurgusu, beraberinde toplumsal yaşamın çeşitli aşamalarında müthiş bir vücut dili oluşturabilecektir.

Bazı isimler de çocuklukta avantajlı olabilir mi? Çocukluk ya da ergenlik döneminde popularite sağlayabilir mi? Ekşi sözlükte hoş nüktelere rastlıyorum. Mesela; Berke. “Hayata 3-0 galip başlayabilme özelliğine sahip insanların adıdır. Adın Berke ise koy ver gerisini, devamı gelir zaten. Hani, şöyle bir diyalog nasıl olur? Merhaba ben Berke, a merhaba ben de Eda... (ne hoş bir adı var ya, süper valla)” Ya da şu tanımlama; “Evrim geçirebilen erkek çocuk ismi, doğduğunda: Berk, gençliğinde: Berke, orta yaş sırasında: Berker, yaşlılık esnasında ise: Berksen’ e gelir sıra.” Açıkçası, mizahi tat bırakan bu yaklaşımlarda doğruluk payı yok değildir. Ancak yine de pek çok ismin apayrı güzelliği vardır. Yeterki anlamına varılabilsin ve taşınabilsin.

Kimi isimlerde gündelik hayatta türlü eleştirilere uğrayabilir. Genellikle ismin belirli bir manasından hareketle bu isim verilmemeli denir. Şüphesiz, bu tip kaygıların bir bölümü haklı olabilir. Ancak tamamının bir kalemde silinmesini yadırgarım. Bu tarz tenkide uğrayan bir ismi sözlüksel düzlemde inceliyorum. Bakıyorum sözü edilen anlam var. Ancak ismin muhtelif anlamlarına da rastlıyorum.

Örneğin, Kezban bu hususta meşhur örneklerdendir. İsimle ilgili olarak Farsça ve Arapça dillerindeki kökenleri hakkında Yrd. Doç. Dr. Mehmet Şamil Baş tarafından kaleme alınmış bulunan Kezbân: “Yalancı” mı “Hanımefendi” mi? Başlıklı yazı aydınlatıcı olmaktadır. Kezban adının kökleri itibarıyla Farsça “ked” ve “bânû” kelimelerinin birleşmesiyle ortaya çıktığı belirtilmektedir. Ev, yuva anlamına gelen Ked ile hanım, hanımefendi anlamına gelen Banu birleşerek Kedbanu olmaktadır. Zamanla Kedban ve giderekte Kezban’a dönüşmektedir. Yazarımız bir başka hususa da şu sözlerle değinmektedir. “Meseleye Arapça açısından baktığımızda; Rahman Suresi’nde sıklıkla tekrar edildiği üzere kezibe üçlü fiil kökünden gelen “tü-kezzibân” kelimesini görmekteyiz. Kezibe kökü fe’lân vezninde kezbân olur ki yalancı anlamına gelir.”

Son zamanlarda bir sohbet ortamında rastgeldiğim değerlendirmelerde bu konuda fikir verebilir. Oğuz ismi bizde kullanılır. Anlam itibariyle mübarek, saf, iyi yaradılışlı ya da genç, sağlam, güçlü gibi hususlarla karşılaşabiliriz. Yine tarihsel arkaplan itibarıyla sembol husususiyeti dairesinde büyük bir Türk boyu kullanımı ile karşılaşmak mümkündür. Bu noktada oklar manasına rast gelebiliriz. Üçoklar ve Bozoklar şeklinde bir kullanım derhal akıllara gelecektir.

Peki ya öküzle bağlantı kurulabilir mi? Şimdi, yuh öküz demeyin hemen canıım! Tarihçi İlber Ortaylı’nın Oğuz adının eski Türklerde boğa manası ile kullanılan güç simgesi öküz kökünden geldiği yönünde bir yaklaşımı vardır. Tabi böyle bir köken analizi küçültücü de değildir. Binlerce yıl boyunca hüküm süren tarım toplumlarında öküzün ekonominin simgesi olduğu da akla gelebilir. Yine doğal yaşamda güç simgesi bir canlıdır. Merak ederim hep. Bir Arslan’ın tek başına bir öküzü devirdiği vaki midir acep?

Bahsimizden uzaklaşmadan bir hususun da altını çizmeliyiz. Orta Asya’nın dünyaca ünlü nehri Ceyhun veya diğer adıyla Amu Derya’nın Latin dillerinde ki karşılığının “Oxus” olması da ilgi çekici bir “Vikipedi” notu olmalıdır. Elbette bu etimolojik bilgilenme Oğuz isminin günlük kullanımın en güzel adlarından biri olduğu gerçeğini değiştirir mi? Bu sorunun cevabını verirken argo düzlemde kimi insanlarla ilişkili olarak söylenen bırak şu öküzü tabiri sizi ekşitmesin. O kullanım öküzün fabrikasyon Versiyonu derim. Açıktır ki, bu durum kavramın uygarlık tarihi içerisinde üstlendiği işlevleri ortadan kaldırmayacak ya da bir başka ifadeyle tarihsel döngüleri ihmal etmemiz anlamına gelmeyecektir.

Hiç kuşku yok ki, isimlerin anlamı hakkında sınırlı bilgi dairesinde söylenenler insanlar üzerinde tahripkâr etki de yapabilir. Geçiştirici yaklaşımların insanda uyandırdığı ‘halla halla halla’ neler var, bak bilmiyoruz duygusu kabul etmeli ki aldatıcı olmaktadır. Ne ki, ilgili isimleri taşıyan insanları yersiz bir hüzün girdabına da sürükleyebilir. Bu açıdan aldığımda günlük yaşamda yapılan kimi değerlendirmeler sallama çay havası estirmekte, hani insanda toovbe estağfurullah yahu! Şeklinde bir etki de yapabilmektedir.

Demem odur ki, “Yarım âlim ilimden, yarım hoca dinden, yarım hekim candan eder” sözünün hükmüyle hareket etmeli ayaküstü bilgilenmeye pek de sıcak bakmamalıyız.

L.T.