23 NİSAN NASIL ÇOCUK BAYRAMI OLDU.

• 23 Nisan 2016 Cumartesi 02:47:50

Bu bayramın tarihçesinin iyi anlaşılabilmesi için, ismindeki "23 Nisan", "Millî Hakimiyet" ve "Çocuk Bayramı" tabirlerinin açıklanması gerekir. "23 Nisan (1920)" Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’nin Ankara’da açıldığı gündür.

1921de çıkarılan " 23 Nisan’in Millî bayram addine dair kanun" ile Türkiye’nin ilk millî bayramI olmuştur. Kanun,TBMM ’nin ilk yevm-i küşadı olan 23 Nisan günü millî bayramdır" hükmünü taşımaktadır.

Kanunun muhtevasından da anlaşılacağı gibi, her ne kadar Meclis bu ilkeye müstenit ise de; çıkarılan kanunda millî hakimiyet ibaresi yer almamıştır. Nitekim bu daha sonra saltanatın kaldırılışı ile alakalandırılacaktır. 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırılınca. "1 Kasım". "Millî Hakimiyet Bayramı" olarak kabul edilecektir. 1 Kasım, "Hakimiyet-i Milliye Bayramı" olmasına rağmen bu tarihten sonra Meclisin açılış tarihi olan 23 Nisan, Millî Hakimiyet Bayramı olarak kutlanmış ve zamanla 1 Kasım tarihi unutulmuştur.

Nitekim 1935’te bayramlar ve tatil günleriyle ilgili kanun değiştirirken "23 Nisan Millî bayramı". "Millî hakimiyet Bayramı" olarak değiştirilmiştir.

"Çocuk Bayramı" ise bu gelişmelerin dışında her hangi bir kanun çıkarılmaksızın Himaye-i Etfal Cemiyeti
(Çocuk Esirgeme Kummu)nun, 23 Nisan 1927"de bu günü "Çocuk Bayramı" ilan etmesi ile başlatılmıştır. Bu tarihten itibaren bu üç kavram, aynı gün üzerinde birleşecek ve bu konuda bir kanunlabelirlenmiş resmi bir isim olmaksızın kutlanmaya başlanacaktır. Nihayet. 1981’de Millî Güvenlik Konseyi "nin Ulusal Bayramlar ve Genel Tatiller Hakkındaki Kanım Hükmündeki "23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramıdır" Kararı ile resmi bir
ada ve statüye kavuşturulmuştur.

Bu hukuki izahattan sonra, uluslararası statüye kavuşması yolunda günümüze değin gelişmeleri ve kutlamaları tespitte fayda vardır.

23 Nisanın Çocuk Günü ve Çocuk Bayramı oluşunun mantığını ise. Meclisin açılışını müteakip yıllarda yapılan kutlamalardan Himaye-i Etfal Cemiyeti’nin yetim çocuklara gelir kaydetme anlayışında aramak lazımdır. Elimizde bu hususu teyid edecek ve çocuk ile 23 Nisanın ilgisini ortaya koyacak bilgiler mevcuttur.

Bu konuda en eski belge, 23 Nisan 1923’e ait Himaye-i Etfal Cemiyeti Puludur. Çıkarılan bu pullar ile 23 Nisan Millî bayram kutlamalarından gelir elde edilmek istenmiştir. Yine. 23 Nisan 1924 günlü Hakimiyet-i Milliye Gazetesi’nde " Bu gün Yavruların Rozet Bayramıdır’ ibaresi ile halkın Himaye-i Etfal Cemiyetine bol bağış
yapmaya çağrılması buna delalet eder.

Aynı gazetenin 23 Nisan 1926 nüshasında ise, "23 Nisan Türklerin Çocuk Günüdür" başlığını taşıyan bir yazı bulunmakta ve bu başlık altında Cemiyetin bu günü çocuklar günü olarak ihdas etmesinin isabet olduğu vurgulanarak, kahveci, arabacı ve otomobilci esnafın bu günde elde edecekleri gelirin bir kısmını Himaye-i Erfal Cemiyetine bağışlayacakları yazmaktadır. Böylece, 23 Nisan ile Himaye-i Etfal Cemiyeti ilişkisi
ortaya çıkmış oluyordu. Nitekim Himaye-i Etfal Cemiyeti 23 Nisan 1927 de aldığı bir karar ile 23 Nisan Çocuk Günü’nü Çocuk Bayramı ilan ederek.

"Millet Meclisimizle millî devletimizin Ankara’da ilk teşkile günü olan Millî bayram Cemiyetimizce çocuk günü olarak tesbit edilmiştir. Bize yeni bir vatan ve yeni bir tarih yaratıp bırakan mübarek şehitlerle fedakar gazilerin yavruları fakir ve ıstırabın evladları ve nihayet alelıtlak bütün muhtac-ı himaye-i vatan çocukları namına milletin şevkatli ve alicenab hissiyatına müracaat ediyoruz. Kadın, erkek, genç, ihtiyar hatta vakti ve hali müsait çocuklardan mini mini vatandaşlar için yardım bekliyoruz. Her sayfası başka bir şan ve muvaffakiyetle temevvüc eden milletimizin, yarın azami derecede muavenet göstermekle beraber, çocuk gününün layıkı veçhiyle neşeli ve parlak geçirilmesi için aynı derecede alaka ve müzaheret göstereceğinden emin olan Himaye-i Etfal Cemiyeti, şimdiden arz-ı şükran eder" ibaresi ile de
halka duyurmuştur.

Çocuk Bayramı ilk defa 1927’de belli bir kutlama programı dahilinde çeşitli şenliklerle kutlanmıştır. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa’nın himayelerinde gerçekleştirilen bu Çocuk Bayramı, bir taraftan kamuoyuna duyurulmak ve kaynak oluşturma gayesini, diğer taraftan da çocuklara neşeli dakikalar yaşatmayı hedeflemiş bulunuyordu.

Etkinlikler sırasında Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa arabalarından birini çocuklara tahsis etmiş ve Cumhurbaşkanlığı Bandosunun Çocuk Sarayında konser vermesini sağlamıştır. Yine ilk defa o yıl
Himaye-i Etfal Cemiyetinin Ankara’daki bir binası Çocuk Sarayı yapılmış ve düzenlenen Çocuk Balosu’na İsmet (İnönü) Bey’in çocukları da katılmıştır.

Bir yıl sonraki kutlamalar için Dr. Fuad Bey’in teklifi ve Himaye-i Etfal Cemiyeti Yönetim Kurulu Kararı ile daha geniş muhtevalı program düzenlenmiştir. Gazetelere verilen ilanlar ile halk Himaye-i Etfal Cemiyetince tertip edilecek şenliklere katılmaya davet edilmiştir. Himaye-i Etfal Cemiyeti merkez ve şubeleri kır gezileri ve muhtelif törenler düzenleyerek çocukların eğlenmelerini sağlamıştır. Törenler sırasında çeşitli hediyeler dağıtılmış, düzenlenen Çocuk Alayları’na kalabalık çocuğu bulunan aileler davet edilmiş ve bakımlı nesiller temin gayesi ile
Gürbüz Çocuk yarışmaları yapılmıştır. Yarışmalardan birinde İsmet (İnönü)Bey’in oğlu Erdal
birinci seçilmiştir.

Bu dönemde çocuk politikasının ön plana çıkmasında önemli sebeplerden biri de ülke nüfusunun artırılmak
istenmesidir. Gerçi doğum oranları yüksektir. Ancak, çocuk ölüm oranları da çok yüksek seviyede
seyretmektedir. Bu ise hızlı nüfus artışını arzulayan ülkelerin önünde önemli bir engel teşkil etmektedir. Bu
gelişmelere paralel olarak, Türkiye’de çocuk meselesi gün geçtikçe güncelleşmektedir. Çocuk meselesine
karşı artan ilginin bir neticesi olarak da 1929’dan itibaren 23 Nisanlara da ilgi artmıştır.

Himaye-i Etfal Cemiyeti 1929’da 23-30 Nisan günlerini "Çocuk Haftası" ilan etti. O döneme kadar sadece bir gün yapılan etkinlikler bir hafta boyu sürecek, bayram eskiden olduğu gibi 23 Nisan’da kutlanacaktı.

O yıl Çocuk Balosu, Ankara Palas’ta Atatürk’ün himayelerinde tertip edildi. Aslında Çocuk Haftası ile, çocuk meselesinin geniş kitlelere benimsetilmesi arzu edilmişti. Bütün bu etkinliklere rağmen istenilen noktaya gelinemedi.

1929 yılı kutlamaları, Himaye-i Etfal Cemiyeti ve Türk Ocağının üzerinde kaldı. Daha sonraki yıllarda kutlamalara ancak bir kaç devlet kuruluşu katılacaktı. Bu sebeple Cemiyet Başkanı Kırklareli Milletvekili Dr. Fuad Umay Bey, seslerini ülke çapında duyurabilmek için 1932’de TBMM’ne bir teklif sunarak. 20-30 Nisan günlerinde mektup ve telgraflara Himaye-i Etfal Şefkat Pulu yapıştırılmasını istedi. Meclis’in onayı alınarak kanun 14 Nisan 1932’de yürürlüğe girdi.

1933 te. 23 Nisan Çocuk Bayramı yeni bir aşama ile çocukları gelecekteki mesuliyetlerine hazırlayıcı bir
program haline dönüştürüldü. Atatürk, 23 Nisan sabahı çocukları makamında kabul edip, kendi yerinde onlarla
sohbet etti. Diğer devlet adamları da Atatürk’ün bu
davranışını benimseyerek uygulamaya koydular. Nitekim bu tavır, ileriki yıllarda gelenekselleşecektir.

Stadyumlarda beden hareketleri gösterileri yapılmaya başlandı. Yine, ilk defa Milli Eğitim Bakanı Reşid Galip Bey’in kaleme aldığı "Türk’üm-Doğruyum"andıçocuklar tarafından okundu.(1933) Bu ant daha sonraki senelerde okulların bayrak törenlerinde söylenmeye başlandı.

23 Nisan Çocuk Bayramı artık devlet ve milletin ortak malı olmuştu. Kutlamalar ortaklaşa yürütülmekteydi. Ne var ki, 27 Mayıs 1935 tarihinde çıkarılan Millî bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun. 23 Nisan’ı sadece "Millî hakimiyet Bayramı" olarak belirtiyordu. Bu kanunla 1 Kasım bayramı kaldırılmış. 23 Nisan’in ismi ise; ""Millî bayram"yerine "’Millî hakimiyet Bayramı" olarak değiştirilmiştir. Kutlamaların sürdürülmesine rağmen "Çocuk Bayramı" ilave edilmemiştir.

Bu kanunun yürürlüğe girmesinden sonra da, Himaye-i Etfal Cemiyeti ( Artık Çocuk Esirgeme Kurmu olmuştur o da 1935 Yılında ) . halk, okullar ve diğer devlet daireleri 23-30 Nisan’ı Çocuk Haftası, ilk gününü de Çocuk Bayramı olarak kutlamaya devam ettiler. Böylece resmi tanımla "23 Nisan Millî hakimiyet Bayramı" ve resmi tanımda yer almayan ’"23 Nisan Çocuk Bayramı" ortaklaşa hazırlanan törenlerle kutlanmaya devam etti. Öyle ki; bu hususta her hangi bir kanuna ihtiyaç duyulmaksızın, 23 Nisanlar, "23 Nisan Millî hakimiyet ve Çocuk
Bayramı" haline geldi.

1970’li yıllara gelindiğinde Himaye-i Etfal Cemiyeti ( Çocuk Esirgeme Kurumu ) gayesine ulaşmıştır. 23Nisan Çocuk Bayramı geniş kitleler tarafından kutlanmaya başlanmış ve Türk milletinin malı olmuştur. Bu bakımdan 1970’li yıllar. Bayram açısından dönüm noktası sayılabilir.

1975’teki kutlamalara TRT Kurumu da katıldı. Kurum, çocukprogramlarına önem vererek, bu programlan hafta
boyunca yayınladı. 1978’de Meclis Başkanlığı’nm izni ile Mecliste düzenlenen törenlere üye sayısı kadar çocuk katılması kararİaştırıldı.

23 Nisan 1979’da Ankara İlkokulları temsilcilerinin katılımları ile başlatılan bu uygulama, 1980’de bütün vilayetlerden gelen çocukların katılımı ile "Ulusal Çocuk Parlamentosu" oluşturularak, gerçekleştirildi. Aynı
yıl TRT, törenlere komşu ülkelerden çocuklar davet ederek. Çocuk Bayramını ilk kez uluslararası düzeyde
kutladı. TRT’nin bu uygulamaları günümüze kadar genişletilerek devam ettirilmektedir.

23 Nisan Çocuk Bayramında önemli bir dönüm noktası da 1980 sonrası Milli Güvenlik Konseyi dönemidir. Konsey, 1981 ’de bayramlar ve tatil günlerine dair kanunda yaptığı değişiklik ile, ö güne kadar süren bir eksikliği gidermiş ve 23 Nisan’ı "23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı" olarak kabul etmiştir.

Ertesi yıl kurulan Danışma Meclisi de 23 Nisanda özel gündemle toplanmıştır. 1985’te TBMM ve TRT’nin şenliklerine her kıtadan, otuz dört ülkeden, her dinden, her dilden ve her renkten çocuklar katılmıştır. Ankara’da bir araya gelen bu çocuklar. sevgiyle kucaklaştılar, tek bir kalp, tek bir yürek olup barışı simgelediler. 23 Nisan artık Türk çocuklarının dünya çocuklarına hediye ettiği bir gün olmuştu.

Bu bilgilerden de anlaşılacağı üzere 23 Nisan Atatürk’ün himayelerinde Himaye-i Etfal Cemiyeti ve onun uzun süre başkanlığını yapan Dr. Fuad Umay’in eseri olarak ortaya çıkmıştır.

BÜTÜN TÜRK MİLLETİNİN 23 NİSAN MİLLİ EGEMENLİK VE ÇOCUK BAYRAMI KUTLU OLSUN.

Veysi Akın.

(Yrd. Doç. Dr ) PAÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih
Bölümü Öğretim Üyesi.

PAÜ. Eğitim Fak.Derg. 1997. Sayı:3

RESİMLER:

1- Himaye-i Etfal Cemiyeti ( Çocuk Esirgeme Kurumunun ilk binası.)
2- O Yıllara ait bir 23 Nisan Kutlaması afişi.
3-4-5- Himaye-i Etfal, Çocuk Esirgeme Kurumu ve Kızılayın çıkardığı yardım pulları.
6- Himaye-i Etfal Cemiyetinin ’Dişlerimizi Niçin Temizlemeleyiz?’ Başlıklı broşürü.