YUNUS EMRE HAZRETLERİ'NİN TASAVVUFİ ANLAYIŞI

• 4 Mart 2016 Cuma 20:54:53

HAKAN BURGAZ
YUNUS EMRE HAZRETLERİNİN TASAVVUFİ ANLAYIŞI
Yunus Emre’nin en mühim vasfı aşık olmasıdır. Aşk yoluyla hayatını şekillendirmiş bir mutasavvıftır. Onun hayatına kalbinde yaşadığı derin aşk yön verir. Aşkı, sünnet ve Hz. Kuran’a tabiî olarak yaşayan Yunus’a göre ; insan geçici ve kalıcı varlık sıfatlarını birlikte yaşamalıdır. İnsan geçici ve fani vasıflarını bırakıp kalıcı olanlara yapışmalıdır. Zira, insanı insan edecek, yükseltecek, ve yüceltecek olan kalıcı vasıflardır. Bunlarla insan Allah’ın rızasına ulaşır. Allah’ın rahmet ve mağfiretine kavuşur. Geçici varlık ve vasıflar ise, insan ile Allah c.c arasında bir perdedir. Bu perdeyi yırtmadan Allah’a ulaşmakta mümkün değildir. Allah’a ulaşmanın yolu Yunus’a göre’’ insanın yeryüzündeki kötülüklerden, çirkinliklerden, çiğliklerden arınması, nefsini yenerek benliğini öldürmesiyle, kendini ilâhî aşka vermesiyle sağlanabilir.
Yunus Emre’nin bu anlayışını şekillendiren şüphesiz ki kıymetli mürşidi vasıtası ile Allah c.c. yapmıştır. Yunus’un mürşidi’nin sohbetine ilk katılışında hocasından işittiği sözler Yunus Emre’nin tasavvufi anlayışıyla paraleldir. Yunus Emre’nin işittiği sözler ise şu şekildedir;’’ Bilesiniz ki, Allah’ı tanımak nefsini tanımakla olur. Allah’a ulaşmak 2 adımdır. İlkinde nefsine basan ikincisinde Allah’a vasıl olur. Nefsini bilen rabbini de bilir. Dünya hayatı imtihandan başka bir şey değildir. İnsanın başına gelen her şey içine düştüğü her durum insanın içinde olan aslını ortaya çıkarmaktan başka bir şey değildir. Zenginlik, fakirlik , sağlık ve hastalık hepsi Allah’tandır ve sadece insanı sınamak içindir. Saadet, kızgınlık ve hoşnutluk her şey imtihan içindir. İşte bunun sırrına varanlar daima hoşnutluk içindedirler. Çünkü bilirler ki güldüren de O’dur ağlatan da her şey O’nundur ve bir gün bizde ona döneceğiz. Ey Aziz! Sen bir yolcusun ve yolcu yolunda gerek ta ülfet ve üns sultanının tatlı nağmelerini duyuncaya kadar yoluna devam et, ondan sonra olacaklar kendiliğinden olur. Bülbüller öter, Gönül dilleri nağmeler söyler, cezbe şimşekleri çakar, rahmetler yağar. Rabbiniz Gafur’dur ve rahmet sahibidir. Sabır ağaçlarının dallarında yemişler görünmeye başlar hem de tam olgun. Cenab- ı Hak bizleri de sizleri de bitip tükenmesi olmayan nimetlerden ihsan eylesin, Amin. Kıymetli mürşidinin bu kıymetli sözleri tasavvufi ışıkta ilerleyecek olan Yunus Emre’nin yaşantısına ve bunun ekseninde şiirlerine de şekil vermiştir. Yunus, bu kıymetli sohbetlerde pişerken şu dörtlüğü dile getirmiştir;
’’Bir elif tahsil eden münezzehdir ilimden
Endişe ikliminde niçin düşüp gezersin ?
Dört kitabın mânâsı bellidir bir elif de
Sen Elifi bilmezsin bu nice okumaktır ? ’’ Yunus Emre Hazretleri , bu gibi söyleyişleri en büyük bilginin cahili olduktan sonra , okumanın ne faydası olabilir düşüncesiyle ele almıştır. Bir diğer ifade ile ilim Allah’ı tanımak ve rızasını elde edebilmek ve ihlaslı bir aşkı yaşamak için ancak bir vasıtadır.
Tasavvuf Edebiyatına yazmış olduğu şiirleri ile sağlamış olduğu katkı yadsınamayacak olan Yunus Emre’nin tasavvuf yolcusunun gönüllere hitap etmesi gerektiği anlayışıyla şiirler yazarken birçok mutasavvıfın sözlerine benzer şiirler dile getirmiştir. Şems- i Tebrizi Hazretlerinin ’’Kapımıza değil/Gönlümüze vuran buyursun sözleriyle paralel öğütlerle gönülleri aydınlatmıştır.
Gönül kitabından okuyan ve gönlünü Hak sevgisiyle doyuran ve dolduran, Hangi lüzumsuz bilgiden kemalât bekleyecektir ? O gönül kitabı ki, Yunus’a göre, yedi deniz mürekkep olsa, yazmaya yetişmezdi;
’’Ben bir kitap okudum kalem onu yazmadı
Mürekkep eyleyeydim yetmeye yedi deniz.’’ Yunus Emre’nin şiirlerini, vermek istediği mesajları ve öğütleri kısaca ifade etmeye çalıştık. Öyle ya ! Gönlünü Mevla ile bir edenlere, gönlünü bağlayanların gönül sohbetini hangi kalem hangi dil ifşa edebilir ki ?...
Yunus Emre’nin günümüzde anlaşılamaz hale geldiği bir hakikattir. Bunun sebebi ise tasavvuf edebiyatı üzerine yapılan araştırmalarda Yunus Emre’nin şiirlerinden alıntılar sadece araştırma yapan kişilerin kendi kısır ilimleriyle şekillendirdikleri düşüncelerini kabul ettirme niyetiyle yapılmıştır. Bu düşünceyle oluşturulan eserler sadece eseri ele alan kişilerin düşüncelerinden ileriye gidememektedir bunun sonucunda da okuyucu Yunus Emre’yi tanımaktan mahrum kalmıştır. Bu durumu anlaşılamayan başka bir mutasavvıf Hallacı el- Mansur’u örnek göstererek açıklayabiliriz. Hallacı Mansur anlaşılamadığından dolayı dar ağacına getirildiği zaman halk tarafından taşlanmış , derin yaralar almış ve yüzü kan içinde kalmıştı. Bu taşların vermiş olduğu acılara rağmen hiçbir inlemeye ve itiraza yönelmeyen Hallacı Mansur gülümsemiş fakat bir kişinin atmış olduğu gül üzerine inleyen Hallacı el-Mansur’un bu halî de anlaşılamamıştır. Necip Fazıl Kısakürek yaşanmış olan bu sahneyi şu şekilde terennüm etmiştir;
’’Mercan mercan ufuk dudağında kan / İnci inci soluk şakağında ter.
Ne baş yedi ne kan içti bu meydan! / Bu meydan aşıktan canını ister
Tatlıydı akrebin sana kıskacı , /Acıya , acıda buldun ilacı;
Diyordun, geldikçe üst üste acı: / Bir azap isterim bundan da beter.
Sana taş attılar , sen gülümsedin / Dervişin bir çiçek attı, inledin.
Bağrımı delmeye taş yetmez dedin. /Halden anlayanın bir gülü yeter! … ’’
Bu sözler anlaşılamayan bir mutasavvıf için söylenmektedir. Günümüzde ise Yunus Emre’nin anlaşıldığı düşüncesi hakimdir fakat Yunus Emre’yi anlayabilen kütüphaneler dolusu kitap okuyan değil aynı güle sevdalı olan bülbül olduğunu belirtmemiz gerekir. Yunus Emre’nin derin duygulara kapılması ve bu duygular ile şiirler yazması mürşidi ile olmuştur. Yunus Emre’nin bilinmezlik yollarına açılan kapısının anahtarı olan mürşidine sevgisi belirtmek ise imkansızdır fakat kısaca mürşidi hakkında bilgi vermek yerinde olacaktır. Yunus Emre’nin yaşamış olduğu yüzyıllara ait bilgiler yetersizdir. Yunus Emre’nin bir mürşidi olduğu açıktır fakat mürşidinin adı ’’ Tapduk Emre ’’ mi yoksa ismi belli olmayan bir mürşid mi ? Bu konuya kısaca değinelim. Yunus Emre’nin şiirlerinde sıkça ’’Tapduk’’ kelimesi geçmektedir. Tapduk mürşid bir insan mıdır yoksa doğrudan doğruya Cenab-ı Hak mıdır? Yunus , Hz. Allah’ı andığında Tapduk demektedir. Tapduğumuz sözü, ’’Mabudumuz, İlâhımız, Rabbimiz’’ demektir. Tapmak kelimesi ’’ ibadet etmek , kulluk etmek ’’ anlamlarına gelmektedir. Yunus Emre ’’Tapduk ’’ kelimesini Allah’a (c.c. ) kulluk mahiyetinde kullandığını gösteren birçok beyit vardır. Bu beyitlerin Allah’a (c.c.) söylendiğinin görülmesinde yeterli olacaktır;
Tapduğuna secde kıl sen
Sana vuslat gerek ise
***
Halka Tapduk mânisin
Saçtık elhamdülillah
***
Yunus sen Tapduğuna kıl dualar
Dime kim ’’ Ne kılam bu aşk elinden?
***
Yunus Hakka bilişeli / Can u gönül verişeli
Şol Tapduğa erişeli / Gözlerimi açar oldum.
Yunus Emre’nin tasavvufi anlayışında Peygamber efendimiz’e ( s.a.v) uyarak ve derin bir sevgi yaşayarak bu derin sevgiler içinde de nefsine galip gelerek Allah’ın (c.c.) rızasına kavuşulur. Günümüzde yapılan araştırmalarda Yunus’un şeriat , sünnet, peygamber , kuran ve sahabe-i kiram isimlerinin şiirlerinde yer almasına karşın bu şiirleri görmezden gelmekte birer uzman olan sözde araştırmacılar Yunus Emre’nin Kuran ve sünnete tabi olmadan yaşadığı sahabe-i kiramla herhangi bir bağı olmadığı ve şeriat kelimesini kullanmanın tehlikeli olduğu düşüncesiyle bağımsız bir mutasavvıf meydana getirme düşünceleri Yunus Emre’nin şiirlerine takılmıştır. Peygamber efendimize uymanın önemini ise Âşık Yunus şu dörtlükle ifade eder;
Âşık Yunus neyler dünyada sensiz
Sen hak peygambersin şeksiz gümansız
Sana uymayanlar gider imansız
Adı güzel kendi güzel Muhammed
***
’’Yunus metheyledi seni dillerde
Sevilirsin hem bütün gönüllerde
Ağlayı ağlayı gurbet ellerde
Yâ Muhammed canım arzular seni’’ Peygamber efendimizin her bir sünnetine sıkıca tutunup onun yaşantısından dersler çıkararak rıza kapısından geçilebileceğini kavramanın önemini Yunus Emre yukarıda vermiş olduğumuz örnek şiirlerde olduğu gibi sıkça değinmiştir. Yine Yunus Emre’nin şeriatı yaşamanın önemini belirten şiirlerinden örnekler vereceğiz. Marifet ve hakikat ‘a şeriatı yaşayarak ulaşılabileceğini Yunus Emre şu dörtlükle ele almıştır:
Şer’ ile hakikatin vasfını aydam sana
Şeriat bir gemidir, hakikat deryasıdır
Hakikat bir denizdir , şeriattır gemisi
Çoklar girdi gemiye , denize dalmadılar
***
Şeriat , tarikat yoldur varana
Marifet , hakikat andan içeru

Yunus Emre, sadece Peygamberimize değil, onun en yakını olmuş , dinimize canlarıyla ve mallarıyla hizmet etmiş sahabe-i kirama da seslenir. Şiirlerinde sık sık onlara duyduğu sevgiyi dile getirir.
Ömer ü Osman , Ali / Mustafa yârenleri
Bu dördünün ulusu / Ebubekir Sıddık’dır
***
’’Ebu Bekr ü Ömer din uluları / Aliyyü’l Murtaza , Osman benimdir.’’ Daha birçok buna benzer şiirler ele alan Yunus tasavvufi anlayışını bütün gerçekliği ile ortaya koymuştur. Yunus Emre’yi anlamak isteyenlere ve aynı duyguları yaşamak isteyenlere aslında Yunus’un bir mesajı var. Beni anlamak isteyenler şeriata uysun peygamberimize tabi olsun ve ashabını çok sevsin ki beni anlasın. Bu sözler Yunus Emre’yi objektif olarak inceleyen kişilerin ulaşacağı kesin bir sonuçtur. Yazımızı Yunus Emre’nin tasavvufi yolcuların önünü kesen büyük tehlike olan dünyaya karşı uyarılarına yer vererek bitireceğiz. Dünya yalandır ve gelip geçicidir. Yunus’a göre , ahirete bakmayan cihetiyle dünya bir yalandan ibarettir. Bu yalan dünyaya metelik vermez ve seslenir:
’’Yürü , yürü yalan dünya / Yalan dünya değil misin ?
Yedi kere ıssız kalıp / Dolan dünya değil misin ?
***
Ateş bıraktı özüme / Duman girdi gözüme
Bu gözle benim yüzüme / Gülen dünya değil misin? ’’ Yunus için dünya, o kadar yalandır ki , onda yaşanan hayat ya yel , ya da hayale benzer. Adeta varla yok arası bir şeydir ve vefasızdır.
(Yazımızda, Yunus Emre’nin tasavvufi anlayışı, bu anlayışa yön veren düsturlar, hakkında bilinmeyenlere günümüz insanlarına tavsiyeleri ve uyarılarına özenli bir araştırma ile yer verilmiştir.) KAYNAKLAR: 1-VAKKASOĞLU VEHBİ, YUNUS EMRE HAYATI ESERLERİ VE BÜTÜN ŞİİRLERİ,NESİL YAYINLARI, 18.BASKI(HAZİRAN 2012), İSTANBUL 2-Prof. F. Kadri Timurtaş , Hayat Tarihi , 1967 , Sayı :5 3- YUNUS EMRE TÜRKÇE DİVANI