-KÖKÜ MAZİDE BİR ATİ-(1)

• 4 Şubat 2016 Perşembe 18:07:22

“Ne harabi ne harabatiyim, Kökü mazide bir âtiyim.” mısralarında da örneği görülebileceği üzere bazı edebiyatçıların salt edebi eser yazmayı aşan ve içinde yaşadığı topluma, sanat ve edebiyat çevrelerine istikamet veren bir Misyonlarından söz edilebilir.

2’inci Meşrutiyet döneminden itibaren giderek artan ölçüde ismini duyuran bu tarz bir edebiyat adamımız da Yahya Kemal Beyatlı olmaktadır. Bugün Makedonya toprakları içerisinde yer alan Üsküp’de doğup büyüyen Yahya Kemal yıllar sonra “Açık Deniz” adlı şiirinin mısralarında “Balkan şehirlerinde geçerken çocukluğum; Her lâhza bir alev gibi hasretti duyduğum. Kalbimde vardı “Byron"u bedbaht eden melâl, Gezdim o yaşta dağları, hulyâm içinde lâl... Aldım Rakofça kırlarının hür havâsını, Duydum, akıncı cedlerimin ihtirâsını” demek suretiyle çocukluk yıllarının ve doğup büyüdüğü muhitin, ruhuna yıllar boyu aksettirdiği terennümleri bizlere duyurmaktadır.

Gençlik yıllarından itibaren Paris’de eğitim gören Yahya Kemal döneminin Parnasyen şairlerinden beslenerek şiir anlayışını oluşturur. Bu arada Albert Sorel ve Camile Julien gibi tarihçilerin görüşlerinden yararlanır. Özellikle de Camile Julien’in “Fransız milletini bin yıl da Fransa’nın toprağı meydana getirdi.” sözünden derinlemesine etkilenir.

1912’de yurda dönen Yahya Kemal ilk zamanlar "Nev Yunanilik" düşüncesini savunur. Batılılaşmak için Avrupa’nın temeli olan Yunan uygarlığını ve bu uygarlığın dil ögeleri olan Yunanca ve Latinceyi özümsemeliyiz der. Fakat dönemin Türkçü ve Osmanlıcı edebiyat adamlarının ağır eleştirileri karşısında bu fikrinden vaz geçer. Hatta Cemil Meriç’in, “Yahya Kemal’in Yunancılığı, çevrede mâkes bulabilseydi Yunancı olurdu Yahya Kemal.” Demesi de dikkat çekicidir.

Açıkçası Balkan Harbi vesilesiyle Balkan devletleri ve dolayısıyla Yunanistan ile savaşım vermemiz hususu da genç şairin o dem dillendirdiği yaklaşımın sertçe geri tepmesinde etkili olabilir. Sözgelimi dönem şairlerinden Emin Bülent Serdaroğlu’nun “Kin” adlı şiirinin yazıldığı ruh haliyle birlikte devrinin duygularına nasıl karşılık geldiğini de söyleyebiliriz. Bu gelişmelerin merhum şair Yahya Kemal üzerindeki etkileri üzerinde durmakta mümkündür. Görünüşe bakılırsa tam zamanında ağır bir zılgıt yediği ve hastalıklı bir düşünceyi terk ettiği de söylenebilir.

Ünlü şairimizin ilginç bir yönü de; gerek şiirlerini gerekse yazılarını hayatı boyunca kitaplaştırmamasıdır. Kendisine bu durum hatırlatıldığı zamanlar henüz çalışmalarının sona ermediğini, noktayı koymadığını belirtir. Şiir ve nesirleri ölümünden sonra Nihat Sami Banarlı tarafından bir araya getirilir.

Bu durum bir bakıma batı dünyasından bir örneği de akla getirebilir. 18’inci yüzyılın ünlü bestecilerinden Bach’ın eserleri ölümünden sonra yok olma tehlikesi geçirir. Nasıl mı? Barok müziğin yerini Viyana Klasiklerine bırakması Bach’ın yeni kuşaklarda yankılanmasını ve izlenmesini güçleştirir. Açıkça eserleri kaybolmaya yüz tutar. 19’uncu yüzyılın ünlü Musevi asıllı Alman bestecisi Mendelssohn tarafından tekrardan derlenir. Hatta bu çalışması sırasında Mendelssohn’un, Bach’ın bir bestesine alışveriş yapmakta olduğu manavda kese kâğıdı üzerinde rast geldiği de söylenir. Elbette, Nihat Sami Banarlı’nın Yahya Kemal’den yaptığı derlemeler farklı olarak İstanbul Fetih Cemiyeti bünyesinde gerçekleştirilir. Bu bağlamda rahmetli Nihat Sami Bey’in üstadın bugünlere ulaşmasında hatırı sayılır bir katkısı olmalı.

Şiir anlayışı üzerinde Fransız edebiyatının yanı sıra Divan edebiyatımızın büyük etkisi vardır. Hatta Şeyh Galip’le birlikte sona eren bir geleneği tekrar canlandırır. Bu çizgide yayınladığı Gazeller ve Şarkılar yıllar sonra “Eski Şiirin Rüzgârıyla” başlığı altında bir araya getirilecektir. Cumhuriyet döneminde sade dille yazdığı şiirleri ise “Kendi Gök Kubbemiz” başlığı altında kitaplaştırılır. Yahya Kemal’in şiirlerinde tarih, musiki, dini motifler, deniz, ölüm, rindlik, kadın, mitoloji, vs. temalarla karşılaşırız. Ağırlıklı konulardan biri belki de başta geleni İstanbul’dur. Edebiyatımızda İstanbul şairi denildiğinde hiç şüphesiz Yahya Kemal akla gelir. Eski İstanbul semtleri, mahalleleri, yapıları, manzaraları ünlü şairimizin şiirlerinde çeşitli renk ve desenleriyle işlenir. Yahya Kemal’in gençlik yıllarında sahip olduğu Nev Yunanilik iddialarına bağlı olarak yazdığı Sicilya Kızları, Biblos Kadınları ve Bergama Heykeltıraşları gibi şiirleri sonraları taklidi bulunur. Ünlü edebiyatçımız düz yazılarında da İstanbul, Osmanlı tarihi, Milli Mücadele dönemi, siyasi ve edebi hatırat nitelikli konulara ağırlık verir.

Üstadın geniş bir irfan penceresinden dünyayı izlediği söylenebilir. Onda Müslüman Türk varlığı yanı sıra Akdeniz geleneğini izleyen bir ufuk çizgisi bulmak hiçte mübalağa olmayacaktır. Gerçekten de, Akdeniz öyle bir hinterlanda sahip ve öylesine gürül gürül çağlayan bir havzadır ki, uygarlık tarihinin ana damarlarını asırlar boyu besleyecektir ve büyük edibimiz tam da bu hususun farkındadır.

Ne var ki, üstat Yahya Kemal’ci çevrelerinde bu gerçeği aynı ölçüde kavradığını, kavrayabildiğini söylemek oldukça zordur. Genellikle eski İstanbul ve Osmanlı zeminli çalışmaları üzerinden okunur ve bu çerçevenin dışına pek çıkılmaz.

Oysa tarih ve gelenek algısı yanında mitolojiden de nasiplenmiş Yahya Kemal, üzerinde durulması ve ince ince dokunması gereken bir isim değil midir? Halbuki, ekseriyetle Muhafazakâr araştırmacılara konu olurken; onlarda şairi Osmanlıcılık kapsamında alır ve demirbaşa kaydederler. Geri kalan duygu ve düşünce birikimini duygusal gelgitlerine bağlar, hani bir nevi nefsi bulur ve şairin özeli bağlamında değerlendirip durumu kurtarma cihetine giderler.

Hiç kuşkusuz insanların bir konu hakkındaki izlenimlerinin kültürel birikimleriyle paralel geliştiği de vakıadır. Ne ki, çerçeveyi daraltmak, dahası at gözlüğüyle bakmaksa çok söz de götürebilir bu durum.

-DEVAM EDECEK-

L.T.