PARAGRAFTA ANLAM

• 2 Eylül 2015 Çarşamba 00:23:51

PARAGRAFTA ANLAM

(Paragraf sorularının kolaylıkla çözümü için sonraki yazılarda paragraf çözüm tekniklerine değinilecek, bu yazıda sadece paragrafta birtakım anlam ilgilerinden bahsedilecektir.)
Paragraf, Latince para (bölüm) ve graf (yazı) kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur.

Paragrafta Anlatım Teknikleri (Düşünsel Olanlar)

Açıklama

Bir konuda bilgi vermek, konuyu izah etmek, okuru aydınlatmak için kullanılır. Öğreticilik ve bilgi verme esaslıdır. Düşünce en kısa yoldan en doğru ve nesnel biçimde, yalın olarak aktarılır. Kısa ve kurallı, akademik cümleler kullanılır. Ders kitapları, ansiklopediler, bilimler yayınlar açıklamalı anlatıma örnektir.

Tartışma

Okuyucuyu istenen davranış ve düşünüş biçimine yöneltmek amacıyla kullanılır. Okuyucunun yerleşik kurallarını değiştirmek, düzenlemek; ona farklı fikirleri benimsetmek esaslıdır. Yazar, başlangıçta karşısındakinin fikirlerini kabul eder gibi gözükür. Ancak daha sonra, çoğunlukla soru cümleleri kullanarak karşıt görüşünü ortaya koyar, muhatabını yumuşatmaya çalışır. Bu süreçte kendi düşüncesini çeşitli kanıtlarla ve temellendirmelerle savunabilir. Karşılıklı konuşma üslûbu içinde yazılır ve tam bir sohbet havası taşır. Bu arada iki farklı düşüncenin ele alınmasına tanık olunur.
Tartışma, açıklama ve tanımlamalarla birlikte kullanılabilir. Kanıtlama yoluna gidilebilir. Tanık göstermeden ve alıntılardan da yararlanılabilir. “Oysa, fakat, halbuki…” tarzındaki zıtlık bildiren bağlaçlar sıklıkla kullanılır.
Tartışma, önerme ve kanıtlama bölümlerinden oluşur. Önerme, konunun yer aldığı bölümdür.

Paragrafta Anlatım Teknikleri (Sanatsal Olanlar)

Öyküleme (Hikâye Etme)

Olay örgüsünün sıklıkla kullanıldığı eserlerde görülür. Olaylar, bir akış içerisinde verilir. Zamanın akışı, ilerlemesi söz konusudur. Olgular bir dizi hâlinde birbiriyle bağlantılı hâlde sıralanır. Öykülemede bir kişi ya da kişiler, olayı belli bir zaman dilimi içinde bir mekânda yaşarlar. Devinim söz konusudur. Anlatımda eylemlerden yararlanılır. Okuyucu, olay içinde yaşar. Geçmiş zaman kipleri çok kullanılır. Genelde hâkim bakış açısıyla yazılır. Okuyucu, anlatım esnasında bir video çekimine tanık olmuş gibi hisseder.

Betimleme (Tasvir Etme)

Yazarın gözlemlerini okurun gözü önünde canlanacak şekilde anlatmasıdır. Betimleme, en yalın ifadesiyle sözcüklerle resim yapma sanatıdır. Varlıkların niteliklerini, bu niteliklerin duygularımız üzerinde uyandığı izlenimlerini belirtmedir. Okuyucunun hayal gücü kamçılanır, düşüncelerine görünürlük kazandırılır. Varlıklar ayırıcı ve kendilerine has, ilginç ve hoşa gidecek özellikleriyle anlatılır. Niteleme sıfatları betimlemelerde çok kullanılır.
Betimlemenin birkaç çeşidi vardır:

Açıklayıcı Betimleme: Gözlemlerin duygular katılmadan, olduğu gibi aktarılmasıdır. Kişisel yorumlara yer vermeden, gözlem amaçlı kullanılır. Varlıkların nitelikleri anlatılır fakat yazarın bunlarla ilgili düşüncesi yazıdan çıkarılamaz. Nesnel betimleme tarzıdır. Bu betimleme tarzı, edebiyat akımlarından realizm ve natüralizme daha uygundur.

İzlenimsel Betimleme: Gözlemlenen varlıkların psikolojimiz üzerinde bıraktığı etkilerle beraber anlatılmasıdır. Sözcüklerle adeta resim yapılır. Sözcükler duyguları yansıtır.

Fiziksel Betimleme: Kişinin dış görünüşüyle alakalı nitelikleri anlatmaktır. Nesnel veya öznel olabilir.

Ruhsal (Psikolojik) Betimleme: Kişinin davranışlarından yola çıkarak psikolojik/mental durumu hakkında çıkarımlarda bulunmaya denir.

Düşünceyi Geliştirme Yolları

Tanımlama

Herhangi bir şeyin belirleyici ve açıklayıcı nitelikleriyle ne olduğunun ortaya konmasına “tanımlama” denir. “Bu nedir?” sorusunun karşılığıdır.

Benzetme

Aralarında ortak yön bulunan iki varlık ya da kavramdan genelde nitelikçe zayıf olanı güçlü olana benzetme işidir. Benzetmenin sağlanabilmesi için, anlatımda “gibi, sanki, tıpkı, kadar, andırıyor” gibi sözcüklerden yararlanma yoluna gidilebilir. Şiirde söz sanatı olan benzetme (teşbih) ile düşünceyi geliştirme yolu olan benzetmeyi karıştırmamak gerekir.

Karşılaştırma

Kişi, nesne ya da kavramların benzer ve farklı yanlarının kıyaslanarak anlatılmasıdır. “İse, oysa, halbuki…” sözcüklerinin yardımıyla kurulabilir.

Örneklendirme

Konunun daha iyi anlaşılması için o konuya uygun örnekler vermeye denir. Örnekler aracılığıyla konunun daha açık hâle getirilmesi, daha iyi anlaşılması sağlanır. Amaç, düşünceyi daha inandırıcı kılmak, konuyu daha somut ve açık olarak ele almaktır. Konuya gerçekçilik katar.

Tanık Gösterme

Yazarın, ileri sürdüğü düşünceyi desteklemek için o alanda yetkin, tanınmış kişilerin görüşlerine yer vermesidir. Doğrudan veya dolaylı anlatım kullanılabilir. Eğer bir kişinin herhangi bir kitabından ya da yazısından bir bölüm olduğu gibi alınırsa buna “alıntı yapma” denir. Tanık göstermede temel amaç, okurun güvenin kazanmaktır.

İstatistik

Anlatımda sayısal verilerden yararlanmaktır. Anlatıma nesnellik katar.

Somutlama

Soyut kavramları somut isimler kullanarak görünür kılmaya denir.
“Zekânın kılıcı keskindir.”

İlgi Kurma

İki yargının sonucundan hareket ederek, bu iki yargıdan çıkarımda bulunarak üçüncü bir yargıyı ortaya koyma durumudur.

Paragrafın İçeriği

Paragrafta içeriğe ilişkin sözler “konu, tema, ana düşünce”; yardımcı düşünceler “olayın hikâyesi, mevzu, öz” gibi sözcüklerdir.
Sözcük, kavram iletir; cümle yargı iletir, paragraf ise düşünce iletir.

Paragrafta Konu

Paragrafta yazarın bahsettiği, hakkında konuştuğu temel kavram ve tema, konudur. Paragrafta sözü edilen esas düşüncedir. Konu, paragrafın omurgası niteliğindedir.

Paragraf Soru Çözüm İpucu: Tüm paragraf sorularının cevabı kendi içerisindedir. Sorular mutlaka parçaya göre çözülür. Ekstradan, dışarıdan bir bilgi soruya katılmaz. Paragrafta verilen bilgi yanlış olsa dahi kendi bildiğimiz doğrularla paragrafı çözmeyiz.

Paragrafta Başlık

Bir parçanın başlığı, ana temasıyla paralel olmalıdır.

Paragrafta Ana Düşünce

Yazarın okura iletmek istediği temel düşüncedir. Yazının temelidir. “Bu yazı niçin yazılmış?” sorusuyla çözümü sağlanır. “Hangi düşünceyi anlatmak istiyor?” sorusuyla da asıl vurgulanmak istenen düşünceye ulaşılır. Ana düşünce, paragrafın tem cümleyle veya en fazla birkaç cümleyle özetlenmiş hâlidir. Parçanın bir bakıma yazılış amacıdır. Parçada ana düşüncenin özellikleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:
- Kesin bir yargı içermelidir.
- Açık ve özlü olmalıdır. Gereksiz yardımcı düşüncelere yer vermemelidir.
- Değişik yorumlara yol açmamalı, herkes tarafından aynı şekilde anlaşılmalıdır.
- Geliştirmeye ve açıklanmaya uygun olmalıdır.
- Bir ana düşünce sorusunun metni içerisinde “kısaca, özetle, ama, fakat, önemli olan, aslında, bana öyle geliyor ki, sonuç olarak, öyleyse…” gibi sözler geçebilir.
Ana düşüncenin sezdirildiği anahtar cümle, tümdengelim yöntemiyle yazılmış, yani önce düşüncenin verilip sonra açıklamasının yapıldığı paragraflarda parçanın girişinde yer alır. Tümevarım metoduyla yazılmış paragraflarda ana düşüncenin sezdirildiği cümle de parçanın sonunda yer alır.

Paragrafta Yardımcı Düşünce

Ana düşünceyi açıklayan, destekleyen, örnekleyen yan düşüncelerdir.

Paragrafta Yapı ve Biçim

Giriş Cümlesi

Giriş cümlesi, çoğunlukla konunun ortaya konduğu bir ilk sözdür. İlk söz olduğu için kendinden önce bir cümle olduğu izlenimi uyandırmaz. Sonraki cümlelerin hepsi, giriş cümlesine bağlıdır. Edat ve bağlaçlarla bir giriş cümlesi başlatılamaz. Giriş cümlesi açıklamaya elverişli, dolgun bir fikir cümlesidir. Paragrafta duruma göre birden fazla giriş cümlesi bulunabilir.

Gelişme Bölümü

Bu bölümde belirtilen konu detaylı bir şekilde açıklanır. Örnekler ve benzetmelerden yararlanılır. Paragrafta hangi anlatım biçiminin kullanıldığı bu bölümde belli olur. Asıl kanıtlama ve düşünceyi enine boyuna tartışma, bu bölümde meydana gelir. Genellikle bir paragrafın en uzun kısmıdır. Birden fazla cümleden oluşur.

Sonuç Cümlesi

Sonuç cümlesi paragrafta anlatılan düşünceyi özetleyen, genellikle kesin yargılı bir cümledir. Ana düşünce birçok paragrafta bu cümleyle verilmektedir. Konu bir fikre bağlanır, toplanır. Paragrafta birden fazla sonuç cümlesi olabilir.

Hazırlayan:

Necdet Ersöz (www.twitter.com/ErsozNecdet)

Kaynaklar:

Tüm Türkçe yazılarında seçkin üniversiteye hazırlık kitapları, üniversite ders kitapları, güvenilir internet siteleri, bazı dil bilgisi makaleleri ve TDK resmî sitesi kaynak olarak kullanılmaktadır.