Utanmaz Adam

• 21 Nisan 2015 Salı 10:38:21

Utanmaz Adam

Avrupa’da gelişmiş bir ülkede çalıştıktan sonra emekli olup yurda dönmüş yaşlı bir adamla bu sabahki sohbetimden çıktı bu yazı. Amca, Avrupalıları uzun uzun övdü; çalışkanlıkları, sosyal hayattaki birbirine saygıları ve sağlam dürüst işleriyle onları övdü. Bu uzun övgülerin ardına şunu ekledi; “Her şeyleri harika ama utananı ayıplıyorlar!” işte ben o yüzden bu yazıyı yazma gereği duydum.

İnsan niye utanır? Nelerden utanılır? Utanılacak hal, ayıplanmayı hak etmiyor mu? Utananı ayıplayanlar aslında haklı değil mi? Bu sorulara cevap arayacağım!

Genellikle insanlar, hata yaptıklarında utanıyorlar. Kendine güvenen ve kendiyle barışık olanlarda doğal hatalardan utanmak yerine bu hataların diğer insanlara ve çevreye zarar vermemesi amaçtır. Yani bu kişiler, hatalarından utanarak kurtarmak ve örtbas etmekten ziyade, hatalarının başkalarına zarar vermemesiyle ilgilenirler! Sosyal statü ve güç sahibi olanlar, bu konuda daha rahat olabiliyorlar çünkü zayıflar daha kolay eleştirilir, hataları hemen ortaya dökülür!
Araştırmalarda utanma halinin güvenilirlik sağladığı da görülmüş. Yani utanan kişilere diğerleri daha fazla güveniyormuş. Bu iyi bir araç olarak güven telkin aracı olarak kullanılabilir mesela!
Sosyal hayatın gelişmesi insanların birbirine olan önyargılarını da azaltacaktır. Utangaçlık, güven telkin ettiği için insani ilişkilerde daha kolay iletişim kurmayı da sağlar çok utangaçlık halinde iletişimsizliğe de sebep olur! Burada da denge önemli! Bazı utangaçların prezervatif almaya utandığı için sağlıklarını tehlikeye attıkları bile gözlenmiş! Bir konuda yeterli bilgi ve becerisi olmayan utangaçların kendine veya çevresine verebileceği zararı düşünün! Mesela; adres sorana bazı bilip-bilmeden tarif yapılır! “Bilmiyorum!” demekten adeta utanır ve yalan-yanlış bir tarife kendini mecbur eder bazıları!

Utanma duygusu aslında bilinçli bir duygudur! Korku, şaşırma ve kızma duyguları daha ziyade refleks şeklinde olur!

TDK Sözlük; “Utanmak”: 1. Onursuz sayılacak veya gülünç olacak bir duruma düşmekten üzüntü duymak, mahcup olmak. 2. Sıkılmak. 3. Çekinmek.

Tanıma göre irdeleyince; onursuz sayılacak hal, gülünç durum ve bu durumlara düşmekten sıkıntı ve çekince duymak!
Ne demişti amca; “Her şeyleri harika ama utananı ayıplıyorlar!”. Peki utanmanın tarifindeki halleri yapan utanıyor ise bu halleri yapan ve yaptığından utananın ayıplanması normal değil mi? Yani utanılacak iş yapıp utanmak, kişiyi kurtarır mı? Utanılacak işi yapmayan gerçekten saygın bir “Utanmaz Adam” değil midir? Elbet utanılacak işi yapmayan insan utanmaz!

Nelerden utanılacağı konusunda bazı telkinler ile “Utanma” duygusunun farklı kanallara kaydırılması nelere yol açar?
Asıl utanılması gereken şeyler; haksızlık, arsızlık, namussuzluk gibi başkalarına ve çevreye zararı dokunacak şeyler iken bunun yönü değiştirilir ise ilgi başka tarafa çekilir ise utanılacak şeyler de değişir! Mesela; ekmediği tarla için teşvik istemekten, beslemediği hayvanın kulak numarasıyla teşvik istemekten, utanmayan ama mini etek ile dolaşanların “Utanmaz” olduğunu söyleyenlere hemen herkes rastlamıştır! Utanma duygusunun yönü kaydırılınca asıl utanılacak şeyler de perdelenir! Belki bu nedenle, asıl yanlışı gizlemek için “Utanmak” konusu açılır! Mesela bunlardan bahsetmemek için belki de “Kadınların dondurma yalamaları” veya “Mini etekleri” utanılacak hal olarak göstermek istenebilir! Oysa asıl utanılacak şey, kişinin başkalarına verdiği sıkıntı ve haksızlık yüzünden olmalı!

Çok önemli; edep ile utanmak konusu birbirine karıştırılmamalı! Edep, insanın en güzel vasıflarındandır!

Son tahlilde; utanmak, kişinin hatasını, zaafını, aczini, aptallığını görmesinin bir sonucudur! Bu anlamda “Utanmaz Adam” bu durumlara düşmeyen adam olarak düşünülebilir! Madem utanmak başkasına verilen zararı telafi etmiyor, hem zarar verip hem utanmamak da var bu zaten akıllara zarar bir durum. İşte utanmanın yönü insanların cinsel uzuvları ve dondurma yalamalarına kaydırılınca asıl utanılması gereken yerde de insanlar utanmamayı seçebilir! o halde zarar verip utanma, kimseye zarar vermeyen “Utanmaz adam” ol! Sonuçta “Utanmaz adam” tezi her iki durumda da doğru oluyor! Birincisi, etrafına zararı dokunmadığı için utanması gerekmeyen adam; ikincisi de etrafa zarar verdiği halde, utanmayı sadece “Cinsel” alana hapsedip utanmayan adam! Buradaki inceliği anlamışsınızdır! Ben birinciyi seçtim.

Saygılarımla,
Ahmet Bektaş