KİTAP
MÜZİK
ATÖLYE
İSMİMİN AZİZLİĞİ...
Bay iseniz, “Bayan.........”; bayan iseniz, “Bay.........” diye hitap edildi mi size hiç? Bir başka deyişle isminizin azizliğine ‘!’ uğradığınız oldu mu? Böyle bir trajikomik durumu bana zaman zaman yaşatmakta sağ olasıcalar...
İlkokul sıralarında öğrenmiş olduğumuz temel dilbilgisi kuralları ile pek çok tanımlamalar hâlâ aklımda olup, özellikle kelime türlerini âlâ hatırlarım:
1-isim
2-zamir
3-sıfat
4-fiil
5-zarf
6-bağlaç
7-edat
8-ünlem
Bu yazımda ‘isim’ ile ilgili kısa bir açıklama yapmaya ve güncel bir konuyu irdelemeye çalışacağım.
Arapça ism’den dilimize geçmiş olan isim yani ‘ad’, dil bilgisi verilerine göre canlı ve cansız varlıkları, duygu ve düşünceleri, çeşitli durumları bildiren kelimeler olup, ilk etapta cins ve özel olmak üzere ikiye ayrılır:
1-Dünyada yalnız bir varlığı belirten isimlere ‘özel isim’,
2-Dünyada benzeri çok olan birçok varlığın ortak ismine ‘cins isim’ denir.
Hepimiz, doğduğumuzda bize verilen özel ve belirli bir adla anılırız; Ayşe, Fatma, Ahmet, Mehmet, ...
Adların, dil biliminin özellikle kişi adları üzerinde duran ve onları köken bilgisi, tarihsel gelişme, dil ve kültür sorunları açısından inceleyen dala ‘ad bilimi’ denir ve bu alandan azami yararlanılır.
İsmimiz ister alaturka olsun, ister alafranga; bunun fazla bir önemi yoktur; asıl olan ismin Müslüman ebeveyn tarafından kuralına uygun olarak verilmesi ve taşıyanın ismine lâyık olarak yaşaması değil midir?
Toplumumuzda ‘nötr’ yani hem erkeğe, hem de kadına verilen ve sıkça kullanılan bazı özel isimler:
Ayhan, Beyhan, Can, Fikret, Işıl, İsmet, Kâmuran, Muzaffer, Nurhan, Seçil, Ülkü, Ümit, Yaşar, Yücel, Yüksel, Zafer, ...
Batı dillerinde kadınların ve erkeklerin ad veya soyadlarının önüne, ‘saygı’ da belirten bazı ibareler konurken, güzel Türkçe’mizde böyle bir durum söz konusu değildir. Çeşitli batı dillerinden oluşturduğum bazı hitap ifadelerini sunmak isterim:
Türkçe: Bay
İngilizce: Mr
Almanca: Herr
Fransızca: Monsieur
İtalyanca: Signore
İspanyolca: Sr. / Señor
Türkçe: Bayan ‘evli’
İngilizce: Mrs
Almanca: Frau
Fransızca: Madame
İtalyanca: Signora
İspanyolca: Sra. / Señora
Türkçe: Bayan ‘hiç evlenmemiş’
İngilizce: Miss
Almanca: Fräulein
Fransızca: Mademoiselle
İtalyanca: Signorina
İspanyolca: Señorita
Birisine hitap etmem gerektiği zaman o kişi hakkında kısa bir araştırma yaparak özgeçmişini ve varsa resmini görür, cinsiyetini öğrenirim. Bir bayana BAY veya BEY, bir baya BAYAN veya HANIM biçiminde hitap ederek kendimi trajikomik bir duruma düşürmemeye özen gösteririm.
Her isim, o dilin kültüründe sahibinin cinsiyetini açıkça belirtemeyebilir; söz gelişi Bay Mehmet veya Bayan Ayşe diyemiyorsak; bir başka deyişle bir çelişki söz konusu ise, soyadının önüne ‘Sayın.....’ getirerek bir pot kırmamızı önlemiş oluruz.
Evet, yanılmak insana mahsustur, derler ama böyle kişisel ve nazik bir konuda bir ön araştırma yapmadan hataya düştükten sonra özür dileriz, kuşkusuz, ancak özrümüz kabahatimizden büyük olduğunda ne yapabiliriz ki...
Bu yaşta ismimi değiştirecek hâlim yok ya! Böyle bir konu bazılarınca pek de önem arz etmeyebilir belki, ama yine de isminin zaman zaman azizliğine uğrayan ‘!’ bir dostunuz olarak sizlerle biraz yârenlik etmek istemekle hata mı işledim acaba...
Hoş ve esen kalınız... Saygılarımla.
