AŞIK EDEBİYATINDA BADE İÇME

• 2 Ocak 2015 Cuma 15:54:16

ÂŞIK EDEBİYATINDA BADE İÇME
SEDA ALACA
Celal Bayar Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe Öğretmenliği 2. Sınıf Lisans Öğrencisi
1.BADE İÇME
Şarap anlamına gelen Bâde özellikle tasavvuf edebiyatında "Aşk" manasında kullanılır. Bade olgusu, tasavvuf edebiyatındaki öneminin yanı sıra geleneksel Türk Halk Şiiri içinde de farklı bir öneme sahiptir. Halk şiiri şairleri olan âşıkların geleneklerine göre bir aşığın mahlas alabilmesinin yollarından biri de mahlasını rüyasında bade içerken almasıdır. Halk şairi, rüyasında bade içtikten sonra gerçek anlamıyla "âşık" olur. Bunun Türk geleneklerinde önemli bir yeri olan rüya motifiyle derinden bir bağlantısı vardır kuşkusuz. Rüyada içilecek olan bade, şarap, şerbet, su gibi içilecek bir mai olabileceği gibi elma, nar, ekmek, üzüm gibi herhangi bir yiyecek de olabilir. Âşık edebiyatında bade içme rüya motifi bir gelenek icabıdır. İnanışa göre âşık olmak için ya usta yanında yetişmek ya da mutlaka "pir" elinden bade içmek gerekir.(1)
Âşıklar rüya görmeden önce onları bu olaya hazırlayan bazı nedenler vardır. Çıraklık, çevre, saz-söz, maneviyat, sıkıntı ve ani depresyon gibi nedenlerden sonra rüya görülmekte, bade içilmektedir. Bade bir pir, üçler, beşler, yediler, kırklar ve Hz. Ali, Hacı Bektaş Veli gibi bir din ulusu tarafından içirilir.(2)
a. Bir pir tarafından: Ercişli Emrah’a bade bir pir tarafından sunulmuştur.(3)

b. Üçler tarafından: Nurani yüzlü üç derviş diye nitelendirilen üçler, Kutup ve yardımcıları olan sağ ve sol imamının üçüne birden üçler denildiği gibi, âşık edebiyatında Hızır Nebi, İlyas Nebi ve Kutup Nebi’dir. Hızır Nebi: Âşık karada dara düşünce yardımına gelir, İlyas Nebi: Âşık denizde dara düşünce yardımına gelir, Kutup Nebi: Kim olduğu hakkında ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Orhan Şaik Gökyay tarafından tasavvuftaki derecelerin en yükseğine çıkmış olan ve kendisinde dünyayı idare etme gücünü gören Kutup ’un olabileceğini işaret etmektedir. Bardızlı Nihanî’ye üçler bade sunmuşlardır.(4)
c. Beşler tarafından: Beşler âşık edebiyatında Ehl-i beyt yani Hz. Muhammed’in aile efradıdır.(5)
ç. Yediler tarafından: Üçler alemine katılan dört erenle birlikte olan yedi ermiş kişiye yediler denmektedir. Âşık Revaî ve Âşık Burhanî yediler elinden bade içmiştir.(6)
d. Kırklar tarafından: Âşık Kemalî Baba ve Âşık Hüdaverdi’ye bade kırklar tarafından sunulmuştur.(7)
e. Hz. Ali gibi din uluları tarafından: Müdamî’ye badeyi Hz. Ali sunmuştur.(8)
Halk arasında âşıklar için pek çok menkıbe anlatılır. Âşıkların maddi ve beşeri aşktan manevi ve ruhani aşk derecesine yükseldikleri, saz çalıp şiir söylemeyi de ilahi vasıtalarla, yani bir mürşidin, pîrin yahut Hızır’ın rüyada ya da harekette tecellisiyle öğrendikleri ileri sürülür.(9)
2.BADE TÜRLERİ
İçilen bade iki çeşittir.
2.1. Er Dolusu Bade: Bu badeyi içenler âşıklık hassasını elde etmekle beraber, kahramanlık nitelikleri de kazanır, maşukası uğruna birçok mücadeleler yapar.(10)
2.2. Pir Dolusu Bade: Kişiyi bir güzele meftun eden badedir. Bundan içen, sevgilisi için bütün varını terk eder. Ona kavuşmak için, yıllarca dağ bayır dolaşır, çeşitli çilelere maruz kalır. Böylelerine; “badeli âşık” yahut “Hak Âşığı” denilir. Maddî ve manevî yönden zayıf, ezilmiş, fakat gönlü yüce duygularla dolu, ruhunda şairlik istidadı olan bir genç-yaşlı da olabilir- ruh halinin erişilmez arzularla dolu olduğu bir günde veya mutsuz bir anında uykuya dalar. Rüyasında aksakallı bir (veya üç, yedi) pir (derviş) peyda olur. Bunlar Hızır Nebi, İlyas Nebi, Kutup Nebi’dir. Hazreti pir “ Kudret gülü “ denilen kolunu uzatır, üç kere bade verir. İlki, “kendi bir, adı bin olan, seni beni on sekiz bin âlemi Yaradan”ın aşkına; İkincisi, üçler, beşler, yediler, kırklar aşkına; sonuncusu da iki parmağın arasından gösterilen sevgili aşkınadır. Âşık gördüğü güzele kavuşmak ister, ancak pir, kolunu indirir, sevgili kaybolur. Kişi uyandığında kendisinde bir başkalık hisseder. Bu dört cephede kendisini gösterir.
1. Tanrı sevgisi,
2. Beşerî aşk,
3. Saz çalabilme ve şiir söyleme yeteneğinin ortaya çıkması,
4. Zamanın gerekli bilgilerine vakıf olma.(11)
Âşık Edebiyatında gördüğümüz bu tarz kompleks rüya motifi dört safhada teşekkül eder.
1. Hazırlık devresi,
2. Rüya,
3. Uyanış,
4. İlk deyiş.(12)

3.BAZI ÂŞIKLARIN BADE İÇİŞLERİNİ İFADE EDİŞ BİÇİMLERİ
Pir Sultan Abdal:
Pir elinden dolu içtim
Doğdum elinize düştüm
Ak cenneti gördüm geçtim
Hünkâr Hacı Bektaş Veli(13)

Yunus Emre:
Yine esridi Yunus Taptuk yüzün görelden
Meğer onun gölünden bir cur’a şerbet içti(14)

Seyrani :
Âlem-i manada elhamdülillah
Bir ma-i carinin gözünden içtim
Aşk badesin içen geda olur şah
Ben mey-i vahdetin gözünden içtim

Narı nurdan nuru nardan seçmedim
Ağyar benden ben ağyardan geçmedim
Üzümden yapılmış bade içmedim
Verd-i bezm-i vahdet özünden içtim

Bir yüsre bağıdır başı usretin
Dermanı vuslattır derd-i hasretin
Gözü muhteliftir ma-i vahdetin
Sarp inişle yokuş düzünden içtim

Bildim hakikati kalktım uykudan
Hu ismi zatından zat ismi hudan
Sorsunlar Seyrani içtiğim sudan
Ben lisan-ı Hakkın sözünden içtim(15)

4.SONUÇ
Âşık edebiyatında bade içmek kişiye şairlik vasıfları kazandırmıştır. Bade içtikten sonra derin bir aşk etkisini göstermiştir. Böylece şair, saz çalmak ve şiir söyleme yetenekleri edinmiştir. Badenin kutsal bir kişi tarafından rüyada verilmesi âşık edebiyatında şiir söylemenin seçilmiş, değerli kişilere ait olduğunun bir göstergesidir. Bade içmek âşık edebiyatında bu nedenle çok önemlidir.

DİPNOTLAR

1 tr.wikipedia.org/wiki/Bade.23 Aralık 2014.
2turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
3turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
4turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
5turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
6turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
7turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
8turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
9turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
10dogankaya.com/fotograf/asikliga_baslama.pdf. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014
11dogankaya.com/fotograf/asikliga_baslama.pdf. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014
12dogankaya.com/fotograf/asikliga_baslama.pdf. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014
13turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
14 www.antoloji.com/asikmi-diyem-siiri. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
15www.turkuler.com/nota/siirler.asp?kisi=154&siir=125&adi=Seyrani. Erişim Tarihi: 23 Aralık 2014

KAYNAKÇA

tr.wikipedia.org/wiki/Bade. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
YARDIMCI, Mehmet. Âşık Edebiyatında Rüya Sonrası Âşık Olma (Bade İçme). turkoloji.cu.edu.tr/HALK%20EDEBIYATI/26.php. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
KAYA, Doğan. Âşıklığa Başlama. dogankaya.com/fotograf/asikliga_baslama.pdf. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
www.antoloji.com/asikmi-diyem-siiri. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.
www.turkuler.com/nota/siirler.asp?kisi=154&siir=125&adi=Seyrani. Erişim Tarihi:23 Aralık 2014.